Zes ton wegen ze. En hoewel ze vaak 'killer whales' worden genoemd, zijn het eigenlijk 's werelds grootste dolfijnen. Onze reporter ging met orka's zwemmen in de ijskoude oceaan van Noord-Noorwegen. 'Gelukkig hadden ze alleen zin in haring.'
Bewoog daar iets? Al de hele avond dobbert ons expeditieschip, de M/S Malmö, zachtjes op de golven van de Atlantische Oceaan. We liggen aangemeerd voor een stille, schilderachtige fjord met uitzicht op de besneeuwde Noorse Alpen. Het water van de oceaan kleurt donker, het avondlicht heeft iets blauwroze.
Neen, ik heb het me niet ingebeeld. Een grote, zwarte vin snijdt elegant maar gedecideerd het water doormidden. Al snel doet een andere vin mee. En nog een. En nog een. Een halve minuut later is ons schip omsingeld door een collectief van vinnen die zich snel en doelbewust voortbewegen. Een groep orka's, zo blijkt, op jacht op wilde haring, hun favoriete voedsel.
Ik observeer ze vanaf de boot, bijna gehypnotiseerd. Tot de Zweedse kapitein Johannes Malmlund mijn zenmoment onderbreekt: 'Beste mensen, laten we onze thermische duikpakken aantrekken en deze groep orka's vergezellen. Let's go!'
Happy few
In de Noorse havenstad Tromsø is walvissen en orka's spotten big business. Elke dag vertrekken er vanuit deze plek die op 70° noorderbreedte ligt - wat overeenkomt met de geografische breedte van Alaska en Siberië - verschillende schepen vol opvarenden die deze grote zeezoogdieren in actie willen zien. Maar door de opwarming van de aarde trekken de orka's meer en meer naar het Noorden, naar koudere wateren.
Dit jaar voeden ze zich in de gebieden rond de fjorden van Kvaenangen en Reisafjorden, op 65 zeemijl van Tromsø. Daardoor wordt het steeds moeilijker om tijdens een dagtocht - er is tijdens de korte winterdagen maar vier uur licht - de zwemroutes van deze kolossen te bereiken.
Op onze M/S Malmö, die vier jaar geleden nog dienstdeed als ijsversterkte loodsboot voor de Zweedse maritieme administratie, behoren wij tot de happy few die tijdens een zevendaagse tocht heel wat tijd zullen kunnen doorbrengen met deze verbazingwekkende dieren. Aan boord van het pas gerenoveerde schip, gebouwd in 1943, bevinden zich vijftien passagiers - de jongste is 28, de oudste 66 - die samen met het expeditieteam, een chef, een kapitein en de bemanning een van de meest uitzonderlijke natuurervaringen zullen beleven: snorkelen met orka's.
Krachtige klap
Op onze eerste dag, wanneer de zon eindelijk een blik boven de horizon werpt, worden we al vergezeld door een groepje orka's. Elk jaar, van begin december tot februari, komen duizenden van deze dieren samen in Andfjord, de spectaculaire fjord langs het eiland Andøya. Ze zijn hier met één missie: hele scholen haring uit de diepe wateren 'roeren' en ze naar de kust drijven, waar ze de vissen verdoven met een krachtige klap van hun staartvin om ze vervolgens te degusteren. De haringen emigreren elke winter naar deze regio en zijn als snoep voor de orka's.
Kapitein Johannes gooit het anker uit. Twee zodiacs worden te water gelaten. De avond ervoor kregen we een grondige briefing met veiligheidsinstructies over wat we al dan niet mogen doen.
De belangrijkste les: benader nooit zelf een orka, maar laat het dier naar je toekomen. De grote vraag - of dit avontuur veilig is of niet - wordt snel beantwoord: de orka's komen hier samen om zich te voeden met haring en zalm. In grotere wezens, zoals mensen, zijn ze helemaal niet geïnteresseerd. Ze snakken naar verse haring, niet naar Amerikanen, Denen of Belgen in grote, rubberen pakken.
Nautisch ballet
Noem dit zeker geen cruise. Wél een expeditie of - zo u wil - een Arctische safari waar we een van de meest raadselachtige dieren van de oceaan kunnen ontmoeten. Aan boord van de M/S Malmö hoef je dus geen chique kleding te dragen. De sleutelwoorden zijn laagjes, veel merinoswol, waterdichte kleding en nóg meer laagjes. Elke ochtend worden speciale droogpakken uitgedeeld. Ze zijn waterdicht en hebben een logge vorm, zodat je er verscheidene warme lagen onder kunt dragen.
Goed ingepakt en uitgedost, met duikbril en snorkel, benaderen we de orka's vanaf een veilige afstand met de zodiac. Een voor een laten we ons in de oceaan glijden. Het uitzicht door mijn duikbril verandert van een zwart wateroppervlak met enkele vinnen in de verte naar een melkachtige, maar redelijk heldere blauwe onderwaterwereld, waar enorme wezens bijna orkestraal samenwerken om hun lunch te verzamelen. We zijn getuige van een bijna hallucinant tafereel waar orka's elegant door het water glijden, gefocust op haring, terwijl ze een nautisch ballet opvoeren.
Zes ton weegt een orka gemiddeld. Meestal reizen ze in groepen van dertig. 'Killer whales' worden ze vaak genoemd: niet terecht, want walvissen zijn ze überhaupt niet. Wel de grootste soort dolfijnen op aarde. Zeer intelligente en sociale dieren die samenwerken voor de jacht.
Tiu Similä, een bioloog en een van de grootste orkaspecialisten van Noorwegen, beschrijft het jagen van orka's op haringen als een ballet waarbij elk dier een rol speelt. 'Ze moeten communiceren, coördineren en de sociale verhoudingen eerbiedigen.'
Aasbal
De jacht van deze orka's vanaf de eerste rij kunnen meemaken, is bijzonder, getuigen alle bootbuddy's wanneer we 's avonds verzamelen rond de grote, houten tafel in de buik van de M/S Malmö. De blos op iedereens wangen spreekt boekdelen. Ja, het is koud en het vormt een uitdaging om tussen vijf en twintig minuten lang in dit oceaanwater te snorkelen dat flirt met 0 °C. Er zijn windstille, 'zonnige' dagen met een zilverachtige, zachte oceaan en andere dagen waar het water schokt en witte kappen heeft, afgeboord door een grijze en dreigende lucht boven het besneeuwde landschap.
Gelukkig is er nooit echt zware zee, aangezien het schip wordt beschermd door de majestueuze fjorden. Maar elk scenario, van roze lucht tot metaalgrijs, is magisch als je die trotse vinnen ziet verschijnen boven het oppervlak, afstevenend op hun gemeenschappelijke doel.
Ik vraag de Nederlandse Francis, een van de gasten tijdens deze expeditie, wat haar meest sensationele moment was tijdens de reis. 'Onze adembenemende orka-ontmoeting in het afgelegen Jökelfjord. We zaten net terug in de zodiac, bijna klaar om naar het schip terug te keren en daar te genieten van een dampende, warme lunch. Plotseling begon het water om ons heen te borrelen, bijna te koken. Onze zodiac bevond zich namelijk boven een aasbal, en een groot aantal orka's zat net onder de boot en overal om ons heen. Geweldig was het om deze minutieus georkestreerde en geniale manier van jagen te kunnen gadeslaan.'
Wanneer de M/S Malmö na zeven dagen koers zet naar de haven en we de orka's achter ons laten, moet ik aan een uitspraak van de Amerikaanse filosoof en psycholoog William James (1842-1910) denken: 'We zijn allen als eilanden in de zee, gescheiden aan de oppervlakte, maar verbonden in de diepte.' Het geldt zeker voor deze raadselachtige wezens en het korte moment waarop wij, mensen, even een beter inzicht in hun fascinerende bestaan mochten krijgen.
WEG & WEER
Een 7-daagse expeditie kan vanaf 3.185 euro, in volpension en met gebruik van materieel en droogpak.
De makkelijkste manier om naar Tromsø te reizen, is met SAS van Brussel via Oslo, vanaf ongeveer 240 euro, taksen in. www.flysas.com