De beste adressen in Évora, Portugal | Europese Culturele Hoofdstad 2027

Évora is de historische hoofdstad van de Zuid-Portugese regio Alentejo, net ten noorden van de Algarve. Hoewel dit gebied goed is voor dertig procent van de landoppervlakte, woont slechts vijf procent van de Portugezen hier. Over hen wordt weleens geschertst dat ze altijd en voor alles tijd hebben. Maar net daarop is het concept voor 2027 gebaseerd. ‘Vagar’, heet het hier, en je kunt het ook zien als ‘slow living’, of diep doorleefd genieten als een manier van leven. Daaraan zouden de Europeanen dringend nood hebben, dus rijden we vanuit Lissabon anderhalf uur oostwaarts naar deze plek. In het tankstation waar we een kraakverse, nog halfwarme pastéis de nata bestellen, spreekt de dienster verrassend goed Engels.

Het historische centrum van de stad, sinds 1986 Unesco-werelderfgoed, wordt omringd door een muur. Die dateert grotendeels uit de veertiende eeuw, maar er zijn ook delen uit de derde eeuw bewaard gebleven, toen Évora een hotspot was in het Romeinse Rijk. Ook het aquaduct van twaalf kilometer lang, waar we onderdoor rijden, stamt uit die tijd, al is wat we nu zien vooral zestiende-eeuws, toen Évora na Lissabon de tweede belangrijkste stad van Portugal was. Bij de aardbeving van 1755, die veel steden verwoestte, bleef Évora grotendeels intact, wat haar tot de best bewaarde stad uit die Gouden Portugese Eeuw maakte.

De architectuur springt meteen in het oog, met veelal wit-gele huisjes en gebouwen. Met de broeierig hete zomers spreekt het wit voor zich; het geel dateert uit de islamitische tijd, waar het werd gebruikt als een soort bijgeloof tegen plaaggeesten. ‘Later werd het vooral: doen zoals de anderen’, zegt Libânio Murteira Reis. ‘En vandaag doe je hier niet zomaar wat je wil: werelderfgoed komt niet zonder regels.’

Als professor emeritus in de geschiedenis is Reis een droomgids. Hij neemt ons mee naar de magische plek waar hij zijn kennis opslorpte. In 1559 stichtten de jezuïeten hier de tweede universiteit van het land en lagen ze aan de basis van religieuze én intellectuele verlichting. Maar twee eeuwen later werden ze, in een golf van religieus fanatisme, verdreven. De universiteit ging dicht, en Évora raakte in verval. Pas in 1973 werd ze heropend, eerst als middelbare school, en sinds 1979 weer als (staats)universiteit.

Reis zat op beide, als leerling én lesgever. Via de originele binnenplaats neemt hij ons mee naar het klooster en zijn klaslokalen voor vakken als geografie, filosofie en natuurkunde. Ze tonen hoe de jezuïeten aan de top van het intellectuele leven stonden. Op Delfts blauwe muurtegels die tijdens de verlichting werden toegevoegd, zien we Aristoteles, Socrates en Plato, de spiegel van Archimedes in Syracuse, maar ook de ontdekking van de luchtdruk en het magnetisme in de zeventiende eeuw zijn schitterend geïllustreerd. De Sala dos Actos is een must voor wie van geschiedenis en architectuur houdt, en in de bibliotheek hangen fantastische schilderijen – wie zag ooit Maria als de godin van de wijsheid? Met een bevolking van vijftigduizend inwoners telt Évora vandaag achtduizend studenten. De universiteit is onder meer een pionier in landschapsarchitectuur.

Alle straten leiden naar het Giraldoplein, waar een gedenksteen herinnert aan de inquisitie. Tussen 1536 en 1821 werden hier heel wat mannen en vrouwen onthoofd of op de brandstapel gezet. Portugese moslims en Joden werden gedwongen zich te bekeren. Vele Joden vluchtten naar Antwerpen. Reis beklemtoont dat hun nazaten welkom zijn, om samen hun erfgoed in de diepte bloot te leggen.

Hét monument is de grootste middeleeuwse kathedraal van Portugal, gebouwd na de christelijke herovering op de Moren in de twaalfde eeuw. De kerk zit tjokvol kunst, met onder meer afbeeldingen van een buiten Portugal uiterst zeldzame zwangere Maria. Het dakterras biedt een fenomenaal uitzicht over het omliggende landschap. Ook de gouden São Francisco-kerk is grandioos, met haar kapel als populairste attractie van de stad. ‘Nós ossos que aqui estamos, pelos vossos esperamos’, staat er boven de ingang. ‘Wij, de beenderen die hier liggen, wachten op de uwe.’ Zoiets. In de zeventiende eeuw werd deze slaapzaal omgevormd tot een plek om te mediteren over het hiernamaals. ‘Sommige monniken waren in werkelijkheid ongelovig en deden zich te goed aan drank en vrouwen’, lacht Reis. ‘Dan wil een mens zich weleens bezinnen.’

De franciscanen bekleedden de hele kapel met botten en schedels van vijfduizend anonieme slachtoffers, onder meer van de talrijke epidemieën die het gebied teisterden en op uitpuilende begraafplaatsen terechtkwamen.

De ruïnes van de Romeinse tempel, de enige in Portugal, herinneren ook aan de tijd waarin erfgoed met minder egards werd behandeld: van de veertiende tot de negentiende eeuw was er een slagerij gevestigd. ‘En als kind klauterden we erop’, lacht Reis. Vlakbij ligt wat het speerpunt van de Culturele Hoofdstad zal worden: het Palácio Duques de Cadaval, waar Diana, de elfde hertogin van Cadaval, ons opwacht.

Ze werkt aan een ambitieus project met de excentrieke Portugese kunstenares Joana Vasconcelos, bekend om haar monumentale installaties. Vasconcelos was de eerste vrouw en de jongste hedendaagse kunstenaar die tentoonstelde in het Kasteel van Versailles, waarna alle grote musea volgden en ze een retrospectieve expo kreeg in het Guggenheim Museum in Bilbao. In 2013 creëerde ze ‘Valkyrie Miss Dior’ voor de tentoonstelling ‘Esprit Dior, Miss Dior’ in het Grand Palais in Parijs, een spectaculaire installatie die vervolgens de wereld rondreisde. In 2023 werkte ze opnieuw voor Dior, onder meer met een showset tijdens de Fashion Days in Parijs. ‘Die installatie was zo groot als dit paleis’, lacht Diana de Cadaval. ‘In 2027 wordt Joana dé publiekstrekker.’

Het paleis is al zes eeuwen eigendom van de familie. Je kunt er een fraaie kunstcollectie bewonderen, die voortdurend wisselt. Hoewel Diana de Cadaval ‘vagar’ hoog in het vaandel zegt te dragen, vliegt ze als een wervelwind doorheen de salons.

De collectie is een mix van klassieke en moderne kunst, met een sterke focus op Afrika, waar haar jongere zus Alexandra werkt en veel rondreist. Alexandra verbleef ook bij inheemse stammen en nam de Mozambikaanse kunstfotograaf Mauro Pinto mee. Ook van zijn landgenoot Gonçalo Mabunda hangt hier veel werk.

De inmiddels 89-jarige Zuid-Afrikaanse Esther Mahlangu is omnipresent. ‘Ze kan lezen noch schrijven, maar met haar kunst helpt ze haar dorp’, aldus Diana de Cadaval. ‘Oorspronkelijk schilderde ze murals, tot onze galeriehouder haar aanspoorde om dat ook op canvas te proberen. Ze schildert op onnavolgbare wijze met kippenveren.’ In 1991 beschilderde Mahlangu een BMW Art Car. Ook de Casal, een Portugese motorfiets uit 1965 van Diana’s vader, toverde ze om tot kunstwerk.

Tussen de kunstwerken hangen familieportretten, van de zestiende eeuw tot vandaag. We zien Diana’s Parijse moeder Claudine Marguerite Marianne Tritz, geportretteerd door fotograaf William Klein als een van de elegantste vrouwen van New York, waar ze modeboetieks had. ‘Het was vooral onder haar impuls dat dit huis werd gerenoveerd en opengesteld voor het publiek – het hele jaar door, zes dagen per week’, vertelt Diana. ‘Zij was ook degene die begon met ons jaarlijkse muziekfestival.’

De familie onderhoudt het paleis zelf. Ze bezit tal van landgoederen, kastelen en ander onroerend goed, en haalt aanzienlijke inkomsten uit Casa Cadaval, dat wijn verbouwt, paarden fokt en een veestapel beheert. Dit alles is werk voor haar neef, terwijl zij dit paleis managet, zich via een reeks stichtingen bekommert om de minder fortuinlijken en historische romans schrijft. Ze organiseert hier ook events en huwelijken, en verwelkomt gasten voor lunches en diners. ‘We hebben miljoenen geïnvesteerd, maar wonen hier niet permanent. En een huis heeft een hartslag nodig. Het is een manier om mensen te ontmoeten en ons patrimonium te eren.’

Bij het paleis hoort de Igreja dos Lóios, misschien wel de mooiste privékerk van Portugal, al lopen velen er zomaar voorbij. Tussen bisschoppen en andere religieuzen liggen haar voorouders er begraven, evenals haar vader, die in 2001 overleed. Ze vertelt hoe de oprichter van de kerk ervan droomde om iedereen er samen te brengen, iets wat niet van een leien dakje liep.

De titel van ‘hertog van Cadaval’ komt voort uit de verwantschap met het huis Bragança, het Portugese koningshuis. De familie de Cadaval speelde een belangrijke rol in de verdediging van het koninkrijk tegen de invallen van de Spanjaarden. Maar nadat ze tijdens de Portugese burgeroorlog in de jaren 1820 koning Miguel I hadden gesteund, werden de hertogen in ballingschap gestuurd.

Generaties lang verbleef de familie in Frankrijk en Zwitserland – waar Diana werd geboren. Haar vader, João Álvares Pereira de Melo, de tiende hertog van Cadaval, was de eerste die in 1960 terugkeerde. ‘Een jaar eerder bracht hij twintig doodskisten van voorvaderen per boot terug, om hen hier te begraven’, vertelt ze. ‘Het zal ook mijn laatste rustplaats worden, ja.’ Hoe dat voelt? ‘Als een opluchting’, lacht ze. ‘Ik weet waar ik zal eindigen: gezellig tussen de anderen.’