Vivienne Westwood wordt 80: portret van een eeuwig punkicoon

Amper twee jaar na de oprichting van de Sex Pistols in 1975, waren de band en hun opvallende kledingstijl tot ver buiten de kroeg bekend. Johnny Rotten & co. bedachten dan wel verketterde teksten, hun bandshirts met daarop een jonge Queen Elizabeth met de lippen gesnoerd door een veiligheidsspeld en de ogen bedekt met swastika’s, gooiden alleen meer olie op het vuur. De iconische kledingstijl met door de mangel gehaalde Union Jacks en Schotse ruiten op een bedje van lederen fetisj accessoires, kwam uit het gebleachte hoofd van Vivienne Westwood en uit dat van haar vriend Malcolm McLaren, de manager van de Sex Pistols.

De Sex Pistols waren niet alleen fan, ze ontstonden er. De leden shopten er, de eerste bassist werkte er, Malcolm McLaren verzon de naam van de band en samen met Westwood gingen ze de geschiedenis in als de grondleggers van de punk. By the way, die eerste shop in Londen bestaat vandaag nog altijd, al heet hij intussen ‘World’s End’. Daarnaast heeft Westwood nog 82 andere winkels in elf landen, waarbij Zuid-Korea met dertig shops de kroon spant.

Veel had het nochtans niet gescheeld of van dit alles was niets in huis gekomen. Op haar twintigste had Vivienne Isabel Swire, zoals ze toen nog heette, haar juwelenopleiding aan de Harrow School of Art opgegeven. ‘Hoe kon een working class girl als ik ooit rondkomen in de kunstwereld?’, zei ze daarover. Ze werd lagereschooljuf en trouwde bijna onmiddellijk met ene Derek Westwood, met wie ze een zoon kreeg in 1963.

De wittebroodsweken waren amper voorbij toen ze Malcolm McLaren kruiste, een aan kunst en politiek verhangen student en provocateur. Ze verliet haar man en verhuisde met McLaren naar een sociale woning in Clapham.

Uit hun relatie volgde een tweede zoon in 1967, de legendarische boetiek, en de geboorte van de punkbeweging. Al was dat zo voor veel vrouwen in die tijd, het huwelijk als eindhalte was duidelijk niet besteed aan Vivienne Westwood. Ze voelde dat er meer moest zijn in het leven: ‘Gewoon thuis zitten tot je man er is, het huisvrouwtje spelen? Dat is oude zever. Bollocks!’

Tegen de tijd dat Westwood veertig werd, waren de Sex Pistols mainstream en liet ze de punkbeweging gedesillusioneerd achter zich: ‘Alleen maar op alles spuwen en schreeuwen, verandert niets.’ Met McLaren trok ze in 1981 naar Parijs om voor het eerst een collectie voor te stellen volgens de klassieke gewoontes van het modesysteem. Denk: aankopers, pers, catwalkshow. Maar dit koppel zou zichzelf niet zijn, mochten ze niet ook hier provoceren.

‘Pirates’ was alles wat haar vroegere antimode en punkkleren niet waren: kleurrijk en met historische referenties aan de 17de en 18de eeuw, met piratenhoeden, driekwartbroeken en krullerige hemden.

De reacties bij pers en publiek waren lovend. Zo werd de ‘New Romantic’-look populair bij het grote publiek, al was haar boodschap iets minder mainstream. Westwood in een Dazed-interview in 2016: ‘Wat doen al die modemerken op de catwalks, dacht ik. Inspiratie halen uit de geschiedenis. Dus dook ik in het victoriaanse tijdperk en in de wereldgeschiedenis. Die gingen we lekker plunderen, als piraten. Want de mode plundert de derde wereld, net zoals piraten vroeger deden.’

Nadat de relatie van Westwood en McLaren begin jaren 1980 ophield, zette ze het merk alleen voort. Voor het eerst voelde ze zich echt ontwerpster, ‘in plaats van de vertolker van Malcolms ideeën.’ Terecht, heel wat trends in de eighties zijn schatplichtig aan haar ontwerpen die steeds verder afweken van de antifashion punkesthetiek. Ze omarmde kunst en literatuur, liet zich inspireren door verre culturen die ze via National Geographic ontdekte en door het verleden. Ze bombardeerde archiefstukken uit de Britse victoriaanse tijd tot popcultuur.

De Mini-Crini-collectie uit 1985 met op crinolines - hoepelrokken - geïnspireerde minirokjes is vandaag nog steeds een hebbeding voor de archieven van musea als V&A in Londen en The Met in New York. Net als de door een jonge Keith Haring versierde kledingstukken uit de ‘Witches’-collectie en haar ‘Drunken Tailor Jacket’ – een scheef jasje als ware het genaaid door een dronken kleermaker.

Lees ook | Van vintage tot upcycling: ook luxehuizen kiezen voor duurzaam

Tegen de jaren 1990 was Westwood een vaste waarde in de mode. De British Fashion Council riep haar in 1990 en 1991 (en later nog in 2006) uit tot ‘Designer of the Year’. Het shirtje met veiligheidsspelden en swastika-oogjes moet dan toch niet zo’n kwaad bloed gezet hebben bij de Queen: in 1992 was Westwood welkom op Buckingham Palace, waar de working class hero in de ‘Most Excellent Order of the British Empire’ werd opgenomen.

Pas echt excellent was de legendarische persfoto van die dag. Terwijl Westwoods modellen in collecties als ‘Voyage to Cythera’ in 1989 nog een strategisch geplaatst wijnblad boven hun panty’s droegen, leerde de Britse natie – dankzij een perfect getimede foto – dat Vivienne Westwood haar panty’s zowel zonder onderbroekje als wijnblad droeg.

Met dezelfde schouderophalende nonchalance zou ze bijna twintig jaar later nog een taboe doorbreken door zich naakt en met gespreide benen, uitgestrekt op haar canapé, te laten fotograferen door goeie vriend, fotograaf en al even subversieve artiest Juergen Teller. Ze was 68. Onder haar goedkeurende oog presenteerde Teller de gigantische onbewerkte foto’s drie jaar later in het Londense Institute of Contemporary Arts.

Vandaag heeft Andreas Kronthaler een belangrijke plaats in het leven en werk van Westwood. In 1989, een jaar nadat de Oostenrijker in een les van Westwood belandde toen ze doceerde aan de Weense school voor toegepaste en beeldende kunst, ging hij in haar Londense atelier aan de slag. In 1991 ontwierpen ze voor het eerst samen een collectie, in 1993 trouwden ze.

Hun huwelijk sloeg nóg een taboe aan diggelen: Kronthaler is 25 jaar jonger dan zijn vrouw. Zij wordt 80, hij blies dit voorjaar 55 kaarsjes uit. Het recept van hun geluk klinkt als kwam het van een millennial. ‘Verwacht niets van je partner, zo ben je allebei vrij om jezelf te zijn’, zei Kronthaler in 2019 aan de Evening Standard: ‘Zij is het die me dat leerde.’

Vanaf de eerste dag van haar carrière kwam Vivienne Westwood duidelijk uit voor haar overtuigingen. Modeshows dienden als een platform om de Britten aan het stemmen te krijgen – vroeger voor de arbeiderspartij, vandaag voor de groenen. Ondertussen breekt ze meer potten met haar meningen dan met haar mode.

In een roep om aandacht voor de aarde, schoor ze in 2014 haar hoofd kaal. Onlangs nog belandde op de deurmat van de Britse premier Boris Johnson een brief die opriep om de Britse verkoop van bont te verbieden, ondertekend door onder meer Stella McCartney en Vivienne Westwood. Samen met de Serpentine Galleries en WeTransfer promoot ze de omslag naar groene energie. Geen moment blijft onbenut om haar publiek op zijn verantwoordelijkheid te wijzen.

En denk maar niet dat de lockdown deze oude ‘Dame Vivienne’ enigszins kon beknotten, integendeel. Al een jaar lang en flamboyanter gekleed dan Gen Z zou durven dromen, trekt Westwood op Instagram tijdens haar Friday Speech van leer tegen alles wat de wereld om zeep helpt. We moeten komaf maken met bezittingen, grenzen overboord gooien en vooral: veel minder kopen.

Het zal haar worst wezen dat die boodschap volgens criticasters haaks staat op het bezitten van een luxemodemerk – ‘Is dit satire?’ vraagt een Instragrammer zich af. Die mensen moeten haar chaotische, zeg maar punky, manifest op haar ‘Climate Revolution’-website eens lezen. Dat is haar enige waarheid en volgens haar is de tijd nu rijp. Of om het in haar immer vinnige terminologie te zeggen: ‘Ik denk dat we kunnen loskomen van de oorlogsmachine van corruptie en dood. De kansen zijn in ons voordeel.’