Diamanten zijn minder zeldzaam dan iedereen denkt. En nu ook synthetische diamanten terrein winnen, werken juweliers wereldwijd meer en meer met edelstenen die veel zeldzamer zijn dan echte diamanten. Een snelcursus.
1. Zeldzame neef van smaragd: Tsavoriet
Waarom moet je deze steen kennen? Omdat het de ‘Rolls-Royce of the green’ is, volgens Henry Platt, gewezen topman van het juweliershuis Tiffany & Co. Hij zag meteen het potentieel van de gifgroene halfedelsteen als onbekende en zeldzame neef van de smaragd. Die groene, bijna lichtgevende kleur komt door de metalen vanadium en chroom.
Wanneer ontdekt? Tsavoriet is in 1967 ontdekt in Tanzania door de Britse geoloog Campbell R. Bridges. Omdat Tanzania de export verbood, begon Campbell te zoeken in het naburige Kenia. In 1971 had hij beet. Maar pas in 1974 werd de steen bekend bij een groot publiek, dankzij het Amerikaanse juweelmerk Tiffany & Co., dat er een grote marketingcampagne rond bouwde.
Het was ook Tiffany-voorzitter Platt die de steen in 1974 vernoemde naar het Nationaal Park Tsavo, vlak bij de vindplek in Kenia. In 2009 werd Campbell hier vermoord toen een bende hem en zijn zoon aanviel.
Hoe zeldzaam? Tsavoriet is 200 keer zeldzamer dan smaragd. Bij de meeste tsavorieten komt de groene kleur uit het metaal vanadium. Maar er is één mijn in Kenia, in het dorpje Kuranze, waar tsavorieten met chroom gevonden worden. Die hebben een speciale blauwe schijn en zijn nóg zeldzamer.
Prijskaartje? Voor de beste en grootste stenen loopt de prijs op tot 8500 dollar per karaat. Voor kleinere stenen (1-2 karaat) is dat 1550 dollar. Grote formaten vind je nauwelijks. De meeste geslepen tsavorieten zijn minder dan 3 karaat. Een steen van meer dan 7 of 8 karaat is uitzonderlijk, meer dan 20 karaat is wereldklasse.
Kleur is de belangrijkste van de vier c’s (color, clarity, carat weight, cut). De duurste stenen zijn levendig diepgroen. Te licht, te donker of te geel drukt de prijs. Hoe dichter bij de kleur van smaragd, hoe duurder.
Recordhouder? De grootste geslepen tsavoriet is 116.76 karaat. Het ruwe exemplaar was maar liefst 283.74 karaat en werd in 2017 opgegraven in Tanzania door het bedrijf Bridges Tsavorite van Bruce Bridges, de zoon van ontdekker Campbell. De firma ontgint, sorteert en slijpt de stenen inhouse en hanteert een transparante mine-to-market keten.
Solid as a rock? 7 tot 7,5 op de hardheidsschaal van Mohs. Ter vergelijking: talk is 1 en diamant is 10. Concreet betekent dit dat tsavoriet hard genoeg is voor juwelen die je dagelijks draagt.
Gespot bij? Natuurlijk bij Tiffany & Co., maar ook bij Jochen Leën, Cartier, Chopard en Boucheron.
2. Lichtgevend neon: Paraibatoermalijn
Waarom moet je deze steen kennen? Een zeer zeldzame toermalijnvariant, fameus voor zijn paradijselijke blauwgroene kleur die bijna neon lijkt. Alsof de steen licht geeft. De kleur is het gevolg van een hoge koperconcentratie. De kleur wordt vaak omschreven als zwembadblauw of als de kleur van een tropische zee.
Hoe zeldzaam? Paraibatoermalijn is een van de meest schaarse edelstenen op aarde, naar schatting zo’n 50.000 keer zeldzamer dan diamant.
Wanneer ontdekt? Zo’n dertig jaar geleden door Heitor Dimas Barbosa in de Braziliaanse deelstaat Paraíba. In 1981 begon hij te graven en in de herfst van 1989 had hij eindelijk beet. In een oude mijnschacht vond hij een handvol stenen met een kleur die niemand ooit eerder gezien had. Sinds 2001 zijn er ook vindplaatsen in Nigeria en later ook Mozambique. De oorsprong vaststellen is niet gemakkelijk. Zorg dus dat je een certificaat hebt.
Prijskaartje? De prijs loopt op tot tienduizenden euro’s per karaat. De duurste paraiba’s zijn fel blauwgroen en komen uit Brazilië. Kleur is bij deze steen belangrijker dan helderheid: blauwe exemplaren zijn waardevoller dan groene. Er bestaan ook roze en paarse paraiba’s, maar daar is minder vraag naar.
Solid as a rock? De hardheid is 7-7,5, dus ideaal om juwelen mee te maken én te dragen.
Gespot bij? De Antwerpse juwelier Jochen Leën zette mee paraiba op de kaart. Hij is een wereldwijd bekende specialist in dit soort edelstenen en brengt ze rechtstreeks vanuit de mijn op de markt. Hij verwerkt ze ook geslepen in zijn juweelcreaties. Ook onder meer Cartier, Chaumet, Chopard en Boghossian gebruiken de steen. Juwelen of losse stenen duiken ook geregeld op bij Christie’s, Sotheby’s, Bonhams en andere veilinghuizen.
Recordhouder? De grootse paraibatoermalijn ter wereld weegt 191.87 karaat. Deze ‘Ethereal Carolina Divine Paraiba’ is naar schatting tussen 25 en 125 miljoen dollar waard. De steen is intussen gemonteerd in een halsketting en is eigendom van de rijke Canadese zakenman Vincent Boucher.
3. Voor koningen en tsaren: Spinel
Waarom moet je deze steen kennen? Omdat hij misschien wel de meest onderschatte edelsteen ter wereld is. Hij wordt al gebruikt sinds de klassieke oudheid, maar is pas de jongste decennia echt aan een comeback bezig als vervanger van robijn.
Wanneer ontdekt? Al in 1783. Lange tijd werd spinel verward met robijn of zelfs saffier, want ze bestaan in een heel breed gamma kleuren: rood, oranje, roze, paars en blauw. Ze worden wereldwijd gevonden in onder meer Afghanistan, Sri Lanka, Myanmar, Thailand, Madagaskar, Rusland en de VS.
Gespot bij? In de 14de-eeuwse Britse kroonjuwelen - te zien in de Tower of Londen - zitten twee kanjers van spinellen verwerkt, die eeuwenlang als robijn zijn beschouwd. De ‘Black prince ruby’ (170 karaat) kwam in handen van koning Edward in 1367. De ‘Timor’-robijn heeft 352 karaat en is sinds 1853 verwerkt in een halsketting. De zes vorige eigenaars, vanaf de 14de eeuw, staan erin gegraveerd.
De grootste spinel ter wereld – 500 karaat – zit in de Iraanse kroonjuwelen. Catharina de Grote droeg tijdens haar kroning tot tsarina in 1762 een juweel met een knoert van een spinel in: een van 398 karaat. Zowat alle grote juweelmerken werken tegenwoordig met spinel als robijnvariant.
Prijskaartje? Spinels van topkwaliteit (2 tot 5 karaat) kosten 3000 tot 5000 dollar per karaat.
Solid as a rock? Met een hardheid van 8 is spinel uiterst geschikt om juwelen mee te maken. Ook zijn er de jongste jaren al synthetische spinellen.
Op één plek te vinden: Tanzaniet
Waarom moet je deze steen kennen? Met zijn blauwviolette schijn moet tanzaniet niet onderdoen voor de veel bekendere en duurdere blauwe edelsteen, saffier. En eigenlijk ook niet voor de diamant, die zo’n 1000 keer couranter is.
Hoe zeldzaam? Tanzaniet komt maar voor in één mijn in de Mererani-heuvels in – u raadt het al – Tanzania. Een van de zeldzaamste edelstenen ter wereld dus.
Wanneer ontdekt? Pas in 1967. Omdat de officiële Engelse naam ‘blue zoisite’ niet commercieel genoeg was en te veel als ‘blue suicide’ klonk, bedacht de marketingdivisie van Tiffany & Co. de naam ‘tanzaniet’.
Prijskaartje? Geslepen tanzaniet van topkwaliteit kost tussen 2000 en 3000 dollar per karaat, kleinere stenen kosten een fractie. Een juwelierstrucje om de kleur nog intenser te maken: de steen opwarmen tot zo’n 400 graden.
Gespot bij? Filmster Elizabeth Taylor, die een fan was van tanzaniet. Toen Christie’s haar juweelcollectie in 2011 veilde, kwamen enkele fameuze exemplaren met tanzaniet op de markt. Behalve Tiffany’s werken ook Chopard, Cartier en Van Cleef & Arpels vaak met tanzaniet. In ons land is juwelier Jochen Leën de specialist in zulke kleuredelstenen.
Controverse? Toen Al Qaida tanzaniet bleek te smokkelen om de terroristische organisatie mee te financieren, was er een korte Amerikaanse boycot.
Recordhouder? Heel recent, in juni 2020, zijn de twee grootste stukken tanzaniet ooit ontgonnen: een van 9,27 kilogram en een van 5,1 kilogram. Het vorige record lag op 3,37 kilo in 2005. De lokale mijnuitbater Saniniu Laizer verkocht de stenen aan de Tanzaniaanse overheid voor 3,3 miljoen dollar. Ze staan nu tentoon in het nationaal museum in Dar es Salaam. Met de opbrengst beloofde Laizer een shoppingmall en een school te bouwen in zijn dorp.
Solid as a rock? Tanzaniet heeft een hardheid van 6-7, waardoor hij eerder geschikt is voor oorbellen en halskettingen dan voor ringen, die veel krasgevoeliger zijn.
