‘Leve de vergrijzing’, zeggen deze bekende vrouwen

Is het tijdperk van de matriarchen, de doyennes, de oermoeders van klasse en elegantie, eindelijk aangebroken in de mode? En waarom duurde dat zo lang?

We duiken de archieven in. Zo’n stoffige tien jaar geleden liet modeontwerper en filmmaker Tom Ford zich in Vogue ontvallen dat hij de cultus van de jeugd meer dan moe was, evenals de stigmatisering van rimpels, grijs haar en lichamen die doorgroefd waren door de jaren. In plaats daarvan vond hij vrouwen die de tijd hadden omarmd veel fascinerender, zei hij. Hij noemde daarbij als voorbeelden Diane Vreeland, modecoryfee van Harper’s Bazaar en Vogue, Louise Bourgeois, kunstenares, en Georgia O’Keeffe, eveneens kunstenares.

De heer Ford stond in 2011 vrijwel alleen met zijn voorliefde voor oudere vrouwen, daar in die blinkende modewereld, een planeet van strakgestreken plooien, soepele jonge lijven en antiagingproducten. Hier en daar mocht er, weliswaar als ironisch visueel snoepje, al eens een ouder model naast een uitzonderlijk rond model de catwalk sieren. Maar op de pagina’s van de meeste chique vrouwenmagazines – laat staan op covers – waren vrouwen van boven veertig, vijftig of zestig in die periode helemaal niet te vinden.

Curieus toch? Oudere vrouwen bleven toch ongetwijfeld óók geïnteresseerd in mode en beauty? Waarom werden ze dan uit de modewereld geweerd, zo vroeg ook Julia Twiggs, professor sociologie aan de Universiteit van Kent en auteur van onder meer ‘Fashion and Age’ (2013) zich af. Twiggs stelde vast dat magazines zoals Vogue vooral gericht waren op twintigers en dertigers, terwijl de bevolking steeds ouder werd. Ook die met een hoger inkomen, die vrijwel zeker geïnteresseerd bleven in mode en het meest ‘spending power’ hadden.

Bovendien waren de leidende eminenties van Vogue – Alexandra Shulman (nu 65) en Anna Wintour (nu 73) – toch ook niet piepjong meer? Zij konden met hun persoonlijke inbreng het onderwerp van inclusie toch aankaarten? Waarom waren oudere vrouwen in Vogue dan ondervertegenwoordigd?

De professor concludeerde uit haar cijfers en interviews dat het aan de aard van de modewereld zelf moest liggen, aan de ontwerpers en de hele machinerie en beeldvorming errond. ‘Binnen de mediacultuur betekent ouderdom een verstoring van het gezichtsveld, vooral als het over mode gaat, de kern van vrouwenmagazines’, aldus Twiggs.

Maar er was meer aan de hand, wist de sociologe. De hele antiagingindustrie, goed voor miljarden euro’s en dollars, was gewoonweg gebouwd op de wijdverspreide angst bij vrouwen om ouder te worden, om tekens van ouderdom te krijgen. De hele mode- en beautywereld bleef bijgevolg maar doorhameren op het ideaalbeeld van de jeugd om haar producten massaal te kunnen verkopen. Op corrigerend ondergoed en antirimpelcrèmes, op een glanzende, dauwige huid, op stralende, volle lippen en strakke armen.

Twiggs formuleerde haar bedroevende besluit als volgt: ‘De mode zelf is vooral gericht op jonge mensen. De meeste modeontwerpers geven openlijk toe dat ze kleren en accessoires maken voor jonge, mooie vrouwen en ze hebben weinig of geen interesse in andere categorieën. Age is simply not fashionable or sexy.’

Agisme of leeftijdsdiscriminatie zat blijkbaar diep (en systemisch) in de maatschappij zelf geworteld toen men het fenomeen begon te onderzoeken. En de gevolgen bleken niet min. Vrij dramatisch zelfs.

Twintig jaar geleden toonde een studie van Becca R. Levy van de Universiteit van Yale in de VS al aan dat ons zelfbeeld over ouder worden een ingrijpende invloed kan hebben op de geestelijke gezondheid, lichamelijke gezondheid en levensduur. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) kwam twee jaar geleden met een nieuw soortgelijk onderzoek op de proppen. De conclusies? Agisme leidt tot een slechtere gezondheid, sociaal isolement en eerder overlijden. Bovendien wordt agisme doorkruist door andere factoren. Het verzwaart bijkomende vormen van vooroordelen en achterstelling, zoals gender, seksuele geaardheid, ras en handicap. Wie ouder wordt en daarenboven met andere vormen van uitsluiting te kampen heeft, zal het bijgevolg nog moeilijker krijgen. Vrouwen op kop.

Met alle fysieke en psychische perikelen die de menopauze dan nog eens met zich meebrengt, is het zelfbeeld van veel ouder wordende vrouwen veel fragieler dan dat van mannen. Dat oudere vrouwen net in die periode van hun leven systematisch uit de media worden geweerd of alleen in een clichérol worden geduwd met een negatieve beeldvorming, maakt dat ze veel vatbaarder zijn voor stress en vooral voor een negatief zelfbeeld. Ze worden ouder, maar blijkbaar niet gelukkiger. Hun levenskwaliteit daalt.

Nog andere cijfers wezen uit dat vrouwen zich in hun beroepsomgeving, vaker dan mannen, al vanaf de leeftijd van 51 ‘onzichtbaar’ voelen. Niet zelden voelen ze zich daarbij zelfs door jongere vrouwen gediscrimineerd. Hun carrière komt in het slop, maar het pensioen is nog veraf.

Wat te doen? Ouder wordende vrouwen hadden eigenlijk twee manieren om met het gevoel van invisibiliteit om te gaan: zich tevredenstellen met een leven in de luwte, met spijt om niet langer ‘bij de mode’ te horen en geen geschikte kleren meer te vinden óf zichzelf bijna overdreven zichtbaar maken door opvallende tenues aan te trekken.

Sommige oudere vrouwen, zoals de inmiddels beroemde en beruchte 102-jarige Iris Apfel, gingen inderdaad net de spotlights opzoeken, met een eigen stijl waarmee ze zich geen ene moer aantrokken van de gangbare trends, in flamboyante kleuren en getooid met de meest opvallende accessoires en hoeden. Statementfashion van grijze kruin tot teen. Subversief en heerlijk om naar te kijken.

Oudere mode-iconen die zich wel in de schijnwerpers hadden gewerkt, werden binnen de mode niettemin eerder afgedaan als curiositeiten aan de zijlijn. Al bleef het een groeiende community op zich: het was de jonge Ari Seth Cohen die in 2008 met zijn blog ‘Advanced Style’ en geïnspireerd door zijn eigen oma, de rijpere modegoden en -godinnen begon te documenteren. Ook hij merkte een gebrek aan oudere mensen in modecampagnes en op streetstylingsites. ‘Ik wilde laten zien dat je op elke leeftijd stijlvol, creatief en vitaal kunt zijn.’

De afgelopen jaren daagde het sommige leidinggevende vrouwen uit de modemedia (die intussen zelf ouder waren geworden) dat ze een grote kans lieten liggen. Inhoudelijk én commercieel, ongetwijfeld. Inhoudelijk, omdat inclusie een brede beweging was waarin iedereen een sociale verantwoordelijkheid had. Inclusie was immers op zoveel vlakken een gemeenschappelijk, opbeurend doel. Het was hip, het was inspirerend, het was een noodzakelijke vorm van activisme. Bovendien was er een opvallend aantal oudere vrouwen dat in de mode- en beautywereld van geen ophouden wist en soms op latere leeftijd zelfs aan een tweede carrière begon.

Commercieel gezien was het ook slim om oudere vrouwen veel meer aandacht te schenken, omdat net die oudere vrouwen vaak het kapitaalkrachtigst waren in de wereld van luxe, design, kunst, mode en cosmetica. Even wat cijfertjes: het tijdschrift Forbes wist vorig jaar te berekenen dat vrouwen van boven vijftig goed waren voor 27 procent van alle consumentenuitgaven – dat is drie procent méér dan mannen van die leeftijd. Oudere vrouwen zijn met zo’n aardige vijftien biljoen dollar aan koopkracht (dat is vijftien gevolgd door twaalf nullen of een ‘trillion’ in het Engels), de gezondste, rijkste en meest actieve generatie in de geschiedenis. Het was met andere woorden in de modewereld, die alles inzette op een jonge doelgroep, een gemiste kans om oudere vrouwen niet in het hart van de mode te betrekken.

Op en rond de catwalk begon er stilaan een en ander te vergrijzen. Sporadisch, maar met impact. Zo lanceerde het modehuis Céline in december 2015 een opvallende reclamecampagne. Phoebe Philo bombardeerde als artistiek directeur de toen tachtigjarige schrijfster Joan Didion tot model voor haar nieuwe collectie zonnebrillen. Of het de bedoeling was daarmee meteen ook oudere vrouwen te bereiken, was nog maar de vraag. Was Didion een muze of gewoon een marketingvehikel?

Intussen nam de kracht van de onlinemedia toe. Er kwam protest, niet het minst van de oudere, mondige vrouwen zelf, die online stokken in het modehoenderhok bleven gooien, omdat ze zich ontkend, miskend en uitgesloten voelden. Zo richtte de Britse modejournaliste Alison Walsh de blog ‘That’s Not My Age’ op, met fenomenaal succes, waarop de krant The Guardian kopte: ‘Fashion Wakes Up to the Older Woman’.

Eindelijk begon het te dagen: in 2017 stopte het tijdschrift Allure met het gebruik van de term ‘antiaging’ omdat de hoofdredactrice Michelle Lee vond dat het woord een negatieve boodschap zou versterken, dat veroudering een ‘aandoening is die we moeten bestrijden’.

De Royal Society for Public Health in Groot-Brittannië riep vervolgens de Britse schoonheids- en cosmetica-industrie op om dat voorbeeld te volgen. Er was een verschuiving op til. In de luxewereld en daarbuiten.

Hetzelfde jaar werd het toen 73-jarige model Lauren Hutton een van de sterren van de lingeriecampagne bij Calvin Klein. De 63-jarige Lyn Slater, in de zijlijn ook professor aan de New York University, werd gebombardeerd tot het gezicht van de Spaanse retailer Mango.

Toch bleef in de glamourpagina’s van kranten en weekbladen de berichtgeving over beroemde oudere vrouwen heel erg dubbel.

Een cliché dat daarbij met regelmaat werd opgevoerd (en wordt – we zijn er nog steeds niet van verlost) is dat van oudere vrouwen die zogezegd ‘gracieus ouder worden’. Ageing gracefully. Alsof de rest van de ouder wordende vrouwen de pedalen kwijt is en zich zonder enige elegantie in boekanierstijl naar het graf zou begeven?

Het was vanuit de glamourwereld van Hollywood zelf (de wereld waaruit vrouwen stilzwijgend worden geweerd als de menopauze nog maar in de verte wenkt) dat er langzaamaan meer en meer protest kwam. Actrices die tussen de fotolenzen van Hollywood ouder werden, kregen het in de roddelpers nog het hardst te verduren wegens hun rimpels of grijze haren of hun veranderde lichaam. Bovendien leek er in Hollywood ook geen plaats meer voor hen. Geen werk. Ondanks hun talent en hun vele trofeeën.

De mondigste sterren gaven weerwerk op hun social media. Model en actrice Christie Brinkley scherpte haar nagels en haar pen. ‘Elegant ouder worden’, zo schreef ze op haar Instagram, ‘zou niet over iemands uiterlijk moeten gaan, maar over de houding en energie die je de wereld te bieden hebt. Het subtiele constante categoriseren van vrouwen op leeftijd, waardoor we het gevoel krijgen dat we een exponentiële houdbaarheidsdatum naderen, knaagt aan het zelfvertrouwen. Er zijn een miljoen oudere en wijzere vrouwen die de cijfers herdefiniëren. De leeftijden vijftig, zestig, zeventig en verder zijn gewoon niet meer wat ze geweest zijn.’

Dankzij tientallen Hollywoodsterren als Brinkley, Sarah Jessica Parker, Heidi Klum, Jennifer Aniston werd het thema viraal verspreid. De vrouwen hadden er schoon genoeg van om onder een spreekwoordelijke boom in de schaduw te worden geschoven. Ze wilden net de nieuwe fase in hun leven omarmen, zonder schuldgevoel, zonder spijt, zonder verdriet. En mét rimpels en grijs haar.

Andy MacDowell postte een filmpje waarin ze samenvattend zei: ‘I’m tired of trying to be young. I want to be old.’ Socialmedia-accounts van ravissante vijftigplussers, zoals ‘Ageism Is Never In Style’ (‘We don’t die at 50’) en van succesvolle influencers zoals Paulina Porizkova en Caroline Labouchere dwongen intussen de wereld met zachte hand om anders naar oudere vrouwen te gaan kijken.

Ook al zijn Hollywoodvrouwen tegenwoordig druk bezig met de tijd te omarmen, zoals Tom Ford het zo lyrisch omschreef, toch hebben ze soms een verschillende aanpak. En bijwijlen een verwarrende dubbele standaard. Ze duwen de tijd toch nog steeds wat van zich af, zo blijkt. Jennifer Aniston (54) opperde deze zomer in een interview met de Britse Vogue dat ze het vreselijk irritant vindt als ze te horen krijgt dat ze er nog geweldig uitziet voor haar leeftijd. Jen kleurt van de weeromstuit haar haar niet meer en gooit filmpjes op het web waar ze te zien is met een dikke grijze lok. Toch doet ook Jen er alles aan om haar huid en lijf zo lang mogelijk rimpelloos en strak te houden, met een rigoureus sportschema, supplementen en collageenpoeders tegen de rimpels.

Geen schoonheid zonder hulp: ook al willen Hollywoodgezichten een lans breken voor wie zonder plastische chirurgie en haarverf ouder wil worden, toch hebben ze allemaal hun eigen middelen om hun aantrekkelijkheid zoveel mogelijk te behouden. Ook Gwyneth Paltrow (50) heeft zo haar eigen manier van ouder worden, hoewel ze rimpels niet erg vindt. In een interview met de Britse Vogue stelde ze afgelopen juli: ‘Als vrouwen willen we gezond zijn, we willen ouder worden. Het idee dat we bevroren moeten zijn in de tijd is zo raar.’ Toch is ze zeker niet tégen cosmetische ingrepen. Ze raadt ‘stacking’ aan, hier en daar kleine ingrepen laten uitvoeren, en geen volledige facelift. Daarover zegt ze: ‘Ik wil de tijd niet uitwissen uit het leven dat ik geleefd heb en ik hoef niet rimpelloos te zijn. Maar ik denk wel dat het geweldig is om te proberen je huidtextuur en glans te behouden.’

Schoonheid behouden in plaats van leeftijd bevechten, het is een nuance. Dat weet ook Maye Musk, tegenwoordig zowat het beroemdste (en sympathiekste) oudere model, meteen ook de covergirl van dit Sabato-nummer én moeder van Elon Musk. Zij nam een tijd geleden haar modellencarrière weer op na een pauze, nadat ze gestopt was met haar haren te kleuren en daardoor een nieuw modellencontract versierde. Maye rijfde daarop niet alleen indrukwekkende deals binnen in de mode- en beautywereld, ze prijkte binnen de kortste keren als zilvergrijze diva op de belangrijkste modemagazines ter wereld. Musk stond dit jaar zelfs in badpak op de cover van Sports Illustrated (al was ze niet de oudste: socialite Martha Stewart had het haar vorig jaar op haar 81^ste al voorgedaan).

Ook Maye Musks fantastische uitstraling is géén toeval. Cosmetische ingrepen zijn niet aan haar besteed, maar ze hanteert wel een ijzeren discipline. Ze oefent nog steeds haar beroep van voedingsexpert uit, in de eerste plaats bij zichzelf. Musk is namelijk van nature niet slank. Ze blijft door een streng gezond dieet haar maten behouden en haar teint verzorgen. ‘Zolang ik gezond en in vorm ben en mensen me blijven vragen om het te doen, blijf ik doorgaan’, aldus Maye Musk.

Voorzichtige conclusie: ook al willen de meeste vrouwen die ouder worden graag hun leeftijd omarmen, dan nog brengt dezelfde leeftijd toch een paar ‘bijwerkingen’ met zich mee. Fysieke veranderingen waartegen misschien niet zozeer gestreden moet worden, maar ze verdienen wel wat aandacht en zorg.

Zeker in de mode- en glamourwereld draait het nu niet meer om het behoud van de eeuwige jeugd, maar vooral om een gezonde en optimistische uitstraling. En ook: om een beter zelfbeeld. En dat is, een paar uitzonderingen niet te na gesproken, voor de meeste ouder wordende vrouwen bijlange niet gratuit. Oud kunnen worden is op zich al een privilege. Mooi oud worden is vooral een kwestie van zelfvertrouwen. Van blijvend protest tegen leeftijdsdiscriminatie. Van zelfzorg. Van zelfliefde. Van de lippen eens vaker te stiften. Want ook kleine dingen helpen.