Samen met de panters zijn de kleurrijke Tutti Frutti-creaties de kroonjuwelen van het Franse luxemerk Cartier. De collectie, geïnspireerd op Indiase maharadja’s, werd onlangs uitgebreid met een indrukwekkend collier. ‘In India is hier geen markt voor.’
‘Barbaarse juwelen.’ Met die woorden kraakte de Britse Vogue in de jaren 30 de bontgekleurde sieraden van Cartier af. Een enigszins begrijpelijke beschimping van het modetijdschrift: in een tijd waarin juwelen vooral keurige diamanten kransen waren, moet een ketting met als fruit en bloemen gegraveerde robijnen, saffieren en smaragden een schok zijn geweest.
Al waren er van meet af aan welgestelde klanten die de ‘barbaarse juwelen’, die we vandaag kennen als Tutti Frutti, wisten te smaken. Linda Porter, de oogverblindende vrouw van de - nochtans homoseksuele - componist Cole Porter, de steenrijke Singer-naaimachine-erfgename Daisy Fellowes en de Britse Queen Mary waren fans van het eerste uur.
Invitation only
‘De Tutti Frutti-juwelen waren iets voor durvers. Alleen sterke vrouwen waagden zich eraan’, vertelt Pierre Rainero, patrimoniumdirecteur van Cartier. ‘Nog altijd is Tutti Frutti een erg uitgesproken stijl. ‘You love it or you hate it.’
‘We produceren geregeld nieuwe stukken en die zijn nagenoeg meteen verkocht. De vraag is groot terwijl we er maar weinig kunnen produceren. Het is behoorlijk lastig voldoende mooie stenen te vinden voor een Tutti Frutti-stuk. We hebben bij Cartier een team dat niets anders doet dan stenen opsporen. Pas als we alle stenen hebben, kan ontwerpster Jacqueline Karachi aan het werk.’ Het Parijse atelier van Cartier maakt jaarlijks zowat honderd unieke, handgemaakte stukken.
Dit jaar produceerde Cartier drie halskettingen, een armband en een paar oorbellen in de Tutti Frutti-reeks. Hét spektakelstuk is de Maharajah-halsketting. De productie was een titanenklus van 4566 uur. In het indrukwekkende stuk zitten kanjers van robijnen, saffieren en smaragden die samen een grote druiventros vormen. De ketting kan op acht manieren gedragen worden. En jawel, ze is al verkocht.
Cartier heeft wereldwijd boetieks, maar voor zulke speciale stukken organiseert het exclusieve verkoopevenementen. Het Franse juweliershuis showt daar zijn haute-joailleriecollectie, vergelijkbaar met haute couture uit de mode. Uiteraard alleen op uitnodiging, en die klanten worden van over heel de wereld ingevlogen.
In juni was er zo’n verkoopevent in Londen, eind oktober in New York. Als we de anders zo spraakzame Rainero polsen naar het hoe en wat van het jongste event, houdt hij de lippen opvallend stijf op elkaar.
Pseudo-Italiaans
Nu zien we Tutti Frutti als een aparte collectie binnen de haute joaillerie van Cartier. Maar in het verleden waren dit losse stukken, speciaal gemaakt op vraag van klanten. Langzamerhand raakte dit soort juwelen bekender en populairder. ‘Al is populair relatief. Het aantal Tutti Frutti-juwelen was altijd heel beperkt’, vertelt Rainero. In de archieven van Cartier - het luxehuis werd opgericht in 1847 - heten ze trouwens ‘foliage’-juwelen.
De pseudo-Italiaanse naam Tutti Frutti werd in de jaren 60 bedacht door de pers - een beetje zoals de fauvisten of kubisten hun naam niet zelf kozen. Maar anders dan Paul Gauguin en Pablo Picasso is Cartier wel tevreden met het ‘stempel’. ‘Tutti Frutti klinkt exuberant, ludiek en speels’, aldus Rainero. ‘Bovendien heeft het een gastronomische bijklank. Dat zint ons wel.’
Diplomatiek cadeau
Het eerste Tutti Frutti-zaadje werd al geplant in 1901 in Engeland. Met Alexandra van Denemarken - de vrouw van Eduard VII: de zoon van Queen Victoria, koning van het Verenigd Koninkrijk en keizer van India. Als diplomatiek cadeau kreeg Alexandra van de onderkoningin van India enkele Indiase avondjurken cadeau.
‘Dat de stijl van de Tutti Frutti-juwelen weinig is geëvolueerd doorheen de jaren, is juist de sterkte ervan.’
Op zoek naar een bijpassend juweel riep ze Pierre Cartier naar Buckingham Palace. Geïnspireerd op de kleurrijke Indiase stoffen maakte de jonge juwelier voor haar een elegante maar weelderige halsketting met 71 parels, 12 robijnen en 94 smaragden. Die stenen kwamen uit de collectie van het Britse koningshuis dat al sinds de 18de eeuw Indiase sieraden verzamelde. Omdat de originele stukken waren gemaakt voor mannen, vond Alexandra die te zwaar om te dragen.
Bladeren en vruchten
De ketting was voor het juweliershuis Cartier de eerste kennismaking met India en het begin van een lange traditie die richting zou geven aan zijn succes. Een volgende stap in het Tutti Frutti-verhaal is een eerste bezoek aan India zelf. Jacques Cartier - derde generatie van de juweliersfamilie - trok erheen in 1911. Hij was uitgenodigd op de kroning van George VI. Al had hij ook een economisch motief. Hij hoopte edelstenen, parels en nieuwe klanten te vinden.
Zo geschiedde. In Mumbai opende Jacques Cartier een bureau dat voortaan stenen voor hem zou aankopen. Als gast bij de lokale koninklijke families ontdekte hij prachtige edelstenen- en juwelencollecties. Tegelijk raakte hij enorm gefascineerd door de traditionele techniek van gesculpteerde en gegraveerde edelstenen.
‘Ook in het Westen graveren we al duizenden jaren stenen. Denk aan de Romeinse ringen. Maar de figuratieve natuurvoorstelling van bloemen, bladeren en vruchten was een revelatie. Die techniek was typisch voor de Mogoldynastie, die inzake esthetiek een smeltkroes was van onder meer Indiase, Syrische, Perzische en Turkse invloeden. Dat kwam omdat veel artisans toen werden gekidnapt’, zegt Rainero.
Volle zalen
Niet alleen India inspireerde de Cartier-familie en lag mee aan de basis van de Tutti Frutti-collectie. Jacques’ broer Louis was eerder al in de ban geraakt van islamitische kunst door een baanbrekende tentoonstelling in 1903 in het Musée des Arts Decoratifs in Parijs. ‘Op basis van de tegels die hij daar zag, begon hij in zijn juwelen blauwe en groene stenen te combineren, wat zeer ongebruikelijk was in die tijd.
Voor nieuwe Tutti Frutti organiseert Cartier exclusieve verkoopevents. Alleen op uitnodiging voor de allerbeste klanten.
Toen Jacques Cartier uit India terugkeerde, voegde hij nog rood toe en begon hij edelstenen te graveren in botanische motieven. Dat ging helemaal tegen de gangbare westerse smaak in’, zegt Rainero. Al surfte Cartier met zijn gewaagde juwelen mee op de oriëntalistische hype in die tijd. De voorstelling ‘Sjeherazade’ van Ballets Russes trok volle zalen en Arts Decoratifs had in 1912 een tweede expo met islamitische kunst.
It-girl
Tot de bekendste en meest iconische Tutti Frutti-juwelen behoren wellicht de Hindou-halsketting die Daisy Fellowes in 1936 bestelde. De Frans-Amerikaanse socialite en Harper’s Bazaar-redactrice was een van de grootste juwelenverzamelaars van de 20ste eeuw en liet het stuk maken op basis van drie bestaande Tutti Frutti-stukken. Haar zogeheten ‘tuin van robijnen, saffieren, smaragden en diamanten’ sloot op zijn Indiaas, met een zwart koord.
Een ander iconisch Tutti Frutti-stuk is de haarband van Lady Edwina Mountbatten, de echtgenote van de laatste gouverneur-generaal van Brits India en een van dé it-girls in de roaring twenties. Tussen de platina wijnranken zitten bloemen, bladeren en bessen van robijnen, smaragden, saffieren en diamanten. De haarband, die je kunt omvormen tot twee armbanden, zit in de collectie van het Londense Victoria & Albert Museum.
Wie de oude stukken naast de nieuwe Maharajah-ketting legt, ziet amper verschil. ‘Dat de stijl weinig is geëvolueerd, is juist de sterkte’, zegt Rainero. Doorheen de jaren zijn de stukken iets verfijnder geworden zonder hun overdadige karakter te verliezen. Toen geel goud na WO II populair werd, hebben we dat een tijdje gebruikt naast het vaste platina.’
Met wat kwade wil en door een 21ste-eeuwse bril kun je de Tutti Frutti-juwelen cultural appropriation noemen, aangezien Cartier zich de Indiase stijlelementen toe-eigent. Maar de Tutti Frutti-juwelen zijn westerser dan je denkt. Er is in India zelfs geen markt voor, zegt Rainero.
‘Tutti Frutti zijn vrouwenjuwelen, terwijl in India zulke grote halskettingen vooral gedragen worden door de mannen. Die maharadja’s of inlandse vorsten waren wel klant bij Cartier, maar hadden geen interesse in Tutti Frutti. De kleurrijke mix van saffier, smaragd en robijn ligt moeilijk omdat blauwe saffier volgens hen ongeluk brengt.’ Bijgeloof? Of barbarij? Misschien eens vragen aan Vogue.