Elfduizend paar manchetknopen heeft de Antwerpse ontwerper Guy-David Lambrechts. Goed voor de grootste historische privécollectie ter wereld, die teruggaat tot de eerste manchetknopen ooit gemaakt.
Een beetje dandy heeft een collectie manchetknopen om uit te kiezen, afhankelijk van gelegenheid of humeur. Maar als je 11.000 stuks in huis hebt zoals Guy-David Lambrechts, is die keuzestress toch een ander paar mouwen. ‘Ik draag gemakkelijkheidshalve bijna altijd manchetknopen van mijn vader: een gouden paar met amethist in’, zegt hij.
Zijn verzameling is inderdaad een familietrekje. En dat gaat terug tot 1862, toen Guy-Davids betovergrootvader in Londen op de wereldtentoonstelling rondliep. ‘De manchetknoop is daar gelanceerd als mannenaccessoire. De belangstelling was enorm. Wereldwijd pikten juweliers de manchetknooptrend op,’ zegt Guy-David Lambrechts.
In deze collectie kan je je wereldgeschiedenis van 1860 tot nu terugvinden.
De Antwerpse herenkledingontwerper vertelt het alsof hij er zelf bij was. Hij haalt er een foto bij van zijn betovergrootvader, een bankier en veehandelaar, piekfijn uitgedost op die bewuste wereldtentoonstelling.
‘Naar Londen reizen vanuit Antwerpen was in die tijd iets voor de upper class. Net zoals manchetknopen. Mijn betovergrootvader kreeg op zijn achttiende een paar van de Brusselse edelsmid Wolfers voor zijn verloving.'
'Ook mijn overgrootouders hielden van reizen. Vaak brachten ze van verre bestemmingen – bijvoorbeeld Japan – ook manchetknopen mee voor vrienden. Zo’n 3500 paar had mijn overgrootvader er al. Voor de opening van de wereldtentoonstelling in Antwerpen in 1885 liet hij er maken met het Antwerpse wapenschild.'
'Voor hem waren manchetknopen echte ‘conversation pieces’. Op recepties of diners droeg hij nooit twee keer hetzelfde paar. Puur omdat hij altijd een ander straf verhaal wou vertellen. Aan de dames aan tafel of aan de heren in de rookkamer.’
Wereldrecord manchetknopen
Dankzij de verzameldrang van de volgende generaties is de familiecollectie intussen gegroeid tot 11.000 stuks: de grootste historische collectie ter wereld. Het mooie is: je kunt er perfect de wereldgeschiedenis van 1860 tot nu in volgen. Belgisch-Congo, Brits-Indië, de Titanic, WO II, Expo 58, de maanlanding, The Beatles: al die historische gebeurtenissen zijn vertaald in manchetknopen.
‘Dit zijn bijvoorbeeld manchetknopen waarin een doosje verstopt zit. Ze zijn gemaakt voor spionnen om microfilm in te smokkelen tijdens de Koude Oorlog,’ zegt hij. ‘Ik heb er ook een paar met een hakenkruis op, wellicht gedragen door een hooggeplaatste nazi.’
Manchetknopen zijn niet zomaar een mannen-accessoire, maar een vorm van codetaal.
In 2010 schreef Lambrechts het enige historische naslagwerk over de manchetknoop, op basis van zijn privécollectie. ‘Het interessante is: telkens als er nieuwe materialen op de markt kwamen, maakten juweliers daar ook manchetknopen in.’ En ook daarvan heeft Lambrechts er een hele reeks in zijn collectie zitten: denk maar aan Chinees lakwerk, bakeliet of plastic.
Maar ook guttapercha, een soort latex die vanaf 1841 gebruikt werd om ondergrondse elektrische kabels mee te beschermen. Of boomsteenagaat: een zeldzame halfedelsteen met een natuurlijk boommotief, een hype rond 1870. ‘Maximaal tien jaar bleef zo’n materiaal een hype, dan kwam er weer iets nieuws in de mode.’
Collectiestukken
Je zou het niet verwachten, maar The Beatles maakten de manchetknoop mainstream. Het hoorde bij hun podiumoutfit en hun fans wilden ze daarom ook dragen.
‘In de jaren 60 ontstond er een grootschalige productie, waardoor het accessoire minder exclusief werd. Als verzamelaar ben ik natuurlijk het meest geïnteresseerd in die vroege, 19de-eeuwse stukken, die inmiddels heel zeldzaam zijn. En ook in stukken uit de jaren 50, omdat dat mijn lievelingsperiode is.'
'Vroeger kocht mijn grootvader ze op gespecialiseerde beurzen. Ik ging dan wel eens mee. En dan kocht hij achter mijn rug als cadeau het paar dat ik mooi vond en hij afschuwelijk. Hij hield niet van de grote, opzichtige modellen: hij kocht liever kleinere art-decostukken of collectiestukken met boten op. Nu koop ik ze op veilingen of vind ik ze bij antiquairs. Die weten soms niet eens wat ze verkopen.'
'Op de kunst- en antiekbeurs Tefaf heb ik zelfs een paar oorbellen gevonden die gemaakt waren van oude manchetknopen. De juweelhandelaar viel uit de lucht en het stuk is van de beurs gehaald,’ zegt hij. ‘In mijn herenkledingzaak verkoop ik geregeld manchetknopen uit mijn privécollectie, want ik kan onmogelijk alles houden. De prijzen gaan van 100 tot euro tot enkele duizenden euro’s.'
Gered uit de Titanic
Maar zijn echte topstukken verkoopt Lambrechts niet. 'Die blijven in de kluis in de bank. De verzameling breid ik nog steeds uit. Wekelijks ben ik er een paar uur mee bezig. Momenteel bereid ik een tentoonstelling voor waar ik de manchetknoopdozen van mijn familie wil exposeren, met enkele topstukken in.’
Een van Lambrechts absolute toppers is een prachtig paar in email van de Russische luxejuwelier Fabergé. Al doen zijn zeldzame manchetknopen in micromozaïek ook duizelen. ‘Verlies je een van die minuscule steentjes, dan kun je die bijna niet meer restaureren’, zegt hij.
Heel bijzonder zijn ook de manchetknopen van de Titanic. Ze tonen een afbeelding van het luxeschip, gefixeerd onder celluloid. ‘Wellicht is dit het enige bewaarde paar ter wereld‘, denkt hij.
‘Je kon die alleen maar bij de barbier op dat schip kopen. Een vriend van mijn grootvader nam ze als cadeau voor hem mee. Hij overleefde de scheepsramp, omdat hij bij de selecte club passagiers was die meteen na de aanvaring zijn geëvacueerd in sloepen. Via hem zijn ze in de familiecollectie beland.’
Sociale klasse
Als je naar Guy-David Lambrechts luistert, besef je: manchetknopen waren niet zomaar een mannenaccessoire, maar een vorm van non-verbale codetaal. Een vestimentair visitekaartje dat subtiel communiceerde tot welke sociale klasse, serviceclub of vrijmetselaarsloge je behoorde, welk beroep je uitoefende, hoe vaak je reisde, hoe rijk of modebewust je was.
‘Werkte je in de jaren 20 van de vorige eeuw bij Coca-Cola, dan kreeg je manchetknopen met het logo op. Was je opticien, dan droeg je er in de vorm van een bril. Mijn familie komt uit de veehandel, dus we hebben zelfs een collectie met koeien en stieren op. En reed je met een BMW – zoals mijn grootvader, als allereerste in België – dan liet je manchetknopen met het logo maken.’
Tegelijk kon je met manchetknopen sociale boodschappen uitsturen. ‘Droeg een man manchetknopen in zwart onyx, dan was de boodschap overduidelijk: ik ben in de rouw, wacht even om avances te maken’, lacht hij.
De grootvader van Guy-David Lambrechts was zo verstandig om tijdens de Eerste Wereldoorlog zijn collectie manchetknopen uit zijn kasteel naar een bankkluis te evacueren. De prachtige houten opbergdozen die diens vader op maat had laten maken, bleven leeg achter op zolder. ‘Toen we het kasteel verkochten, vonden we bij het leegmaken van de inboedel die kisten terug. Ze waren in vreselijke staat, maar de mooiste heb ik toch laten restaureren.'
'Bij een jachtjuweeldoos begon een muziekje te spelen als je het opende. In een ander kistje zaten alle manchetknopen in hondenthema. De mooiste dozen staan nu in mijn winkel in een vitrinekast. Ik bewaar er bijzondere collectiestukken in.’
Comeback
Naar hedendaagse manchetknopen moet je Lambrechts niet vragen. Hij verkiest exemplaren met een geschiedenis, die het liefst generaties kunnen meegaan. ‘Maar als je iets heel specifieks zoekt, bijvoorbeeld met een bepaalde afbeelding of letter op, dan kan ik altijd eens zoeken in mijn collectie,’ zegt hij.
‘De manchetknoop is aan een comeback bezig. Rond 2000 waren op de mannenmodebeurs Pitti Uomo in Firenze amper stands te vinden. In 2019 zeker twintig. Maar als mensen me advies vragen over welke manchetknopen ze moeten dragen, zeg ik altijd: heb je er geen van je grootvader?’
Het boek ‘Antique Cufflinks 1860-1960’ is verkrijgbaar in Guy-David Lambrechts’ kledingzaak, Mechelsesteenweg 20, Antwerpen.
De collectie is te bekijken op antieke-manchetknopen.be.
