De Amerikaanse fotografe Lee Miller legde tijdens WO II niet alleen de concentratiekampen vast. Ze maakte in die oorlogsjaren ook haar beste modefoto’s voor Vogue. Een nieuw boek én een expo zoomen in op dat vergeten modewerk.
Nee, het zag er niet goed uit voor Lee Miller toen ze in september 1939 solliciteerde voor een job als modefotograaf in het Londense hoofdkantoor van de Britse Vogue. Niet alleen is nazi-Duitsland net Polen binnengevallen, Miller krijgt tijdens het korte gesprek te horen dat ze bij Vogue niet bepaald op haar zitten te wachten. De modebijbel heeft met Cecil Beaton al een topfotograaf in huis, een nieuw talent is echt niet nodig.
Aan het cv van het New Yorkse ex-model ligt het nochtans niet. In de roaring twenties is ze de muze en minnares van fotograaf Man Ray. In het daaropvolgende decennium runt ze haar eigen fotostudio in New York, waar ze behalve de modellen van het luxewarenhuis Saks ook de Amerikaanse beau monde fotografeert. De liefde voor de Britse surrealistische kunstenaar Roland Penrose brengt haar via een omweg langs Egypte terug naar het Europese continent en even later ook naar Engeland – de minst onveilige plek in die tijden.
Hoogtepunt van Vogue
Voor de flamboyante Miller – er werd gefluisterd dat ze met gemak vijf gin-tonics bij de lunch durfde te bestellen – is de ‘neen’ van Vogue geen optie. Dag na dag baant ze zich een weg naar Vogues fotostudio, waar ze met haar ontwapenende anekdotes en semi-roddels al snel vrienden maakt. Het vervolg laat zich raden: Miller wordt tot studioassistent benoemd, tot ze uiteindelijk, in januari 1940, zichzelf als modefotograaf mag bewijzen.
Het zal een van de beste beslissingen van hoofdredacteur Audrey Withers worden. De meer dan 400 foto’s die Miller de volgende vier jaar voor Vogue zal schieten, worden niet alleen een hoogtepunt in de geschiedenis van het blad. Ze zetten ook de standaard voor al wie na haar komt. Niet kwaad voor iemand die nooit een formele opleiding tot fotograaf heeft gevolgd. Lee Miller studeerde eerst schilderkunst in New York en daarna kostuumontwerp in Parijs.
Glamour en verleiding
Haar beeldmateriaal oogt ook tachtig jaar later nauwelijks verouderd – als je tenminste abstractie maakt van de toenmalige mode- en beauty-idealen. Op een van haar foto’s leunt een blond model met vurig rode lippen en dito nagels op een fauteuil, de blik een en al verleiding. Een ander beeld toont een mannequin in een tweed broekpak, de zachte blik half verlegen naar de grond gericht. Het zijn foto’s die uitmunten door hun naturelle poses en hun zachte, bijna tactiele belichting.
De vrouwen van Miller zijn sterke persoonlijkheden – geen toeval in een tijd waarin iedereen het zwaar te verduren heeft – zonder dat ze afstandelijk of arrogant ogen. Het is dat subtiele evenwicht dat haar foto’s zo krachtig maakt. Voeg daarbij de messcherpe afdrukken – bij Miller is een ‘flou artistique’ ver te zoeken – en je krijgt beelden van een nagenoeg hedendaagse esthetiek. Ten slotte is er dat onmiskenbare gevoel van glamour dat ze haar modellen bijbrengt tijdens de donkerste jaren van de 20ste eeuw.
Dat ze zelf nog mannequin is geweest – in haar jonge jaren haalt ze de cover van de Amerikaanse Vogue – speelt zeker mee in de finesse waarmee ze vrouwen voor haar lens brengt. Ze weet wat ze moet doen om de vaak jonge meisjes op hun gemak te stellen en zo het beste uit hen te krijgen.
Make fashion, not war
Zeggen dat haar indrukwekkende portfolio in precaire omstandigheden tot stand komt, is een understatement. Haar fotostudio wordt een keer gebombardeerd en twee keer ontstaat er brand als gevolg van een explosie wat verderop in de straat.
Het houdt haar niet tegen om dag na dag het beste van zichzelf te geven en creatief om te springen met de schaarse middelen. In tegenstelling tot haar voorgangers bij Vogue kan Miller niet beschikken over een fantastische garderobe voor haar modellen.
Lee Millers fotostudio werd zelfs gebombardeerd.
Door de oorlog is er niet alleen een tekort aan stoffen, ook de productie en de distributie zijn niet evident. Wie goed naar de kleding van de modellen kijkt, ontdekt dat die niet altijd even glamoureus is en dat het vooral roeien is met de riemen die er zijn. Toch slaagt Miller erin ons te laten dromen van een betere en mooiere wereld.
Een bewuste keuze van Vogue. Het blad bleef tijdens de zware oorlogsjaren – waarin nauwelijks iemand het geld had om fancy kleren te kopen – niet alleen verschijnen. Ook de redactionele inhoud werd ongewijzigd gehouden. Een beproefde formule blijkbaar.
In een memo in 1939 wees de hoofdredactrice van de Amerikaanse Vogue, Edna Woolman Chase, erop dat Vogue tijdens de Eerste Wereldoorlog zijn populariteit te danken had ‘aan het vasthouden aan de normen van schoonheid en smaak, wat in een verwoeste wereld een soort troost bood’. Of, zoals een cosmetica-advertentie in het magazine het verwoordde: ‘Werken aan de overwinning betekent niet dat je niet langer charmant kunt zijn.’
Tegelijk speelden ook economische motieven, zoals blijkt uit een ‘achter de schermen’-foto van Vogue uit oktober 1940. Daarop zien we Miller aan het zwoegen in de fotostudio, terwijl model Jacqueline Craven een japon van modeontwerper Norman Hartnell showt.
Het bijschrift spreekt boekdelen: ‘Is het werkelijk nodig om al die moeite te doen als het land vecht om te overleven?’ Er meteen aan toevoegend: ‘Ja, omdat de modestandaarden belangrijker zijn dan ooit. Mode bevordert onze export en betaalt onze vliegtuigen en bevoorrading.’
Een boodschap die destijds niet in dovemansoren viel. Vrouwenbladen bereikten in die tijd, zo blijkt uit een rekenoefening van de Britse krant The Telegraph, een bijna onvoorstelbare 93 procent van alle vrouwen. Waardoor ze een ontzettend krachtig wapen waren in de strijd tegen het nationaalsocialisme. Wie Vogue & co. kocht, steunde dus onrechtstreeks de jongens aan het front.
Concentratiekamp
In 1944 had Lee Miller er plots genoeg van. De glamourfotografe werd oorlogsfotografe: haar rauwe beelden van dode soldaten gingen de wereld rond.
En dan, in 1944, heeft Miller er plots genoeg van. Wat de achterliggende reden is, is niet geweten, maar feit is dat ze in het voorlaatste jaar van de oorlog Vogue verlaat en een accreditatie aanvraagt als correspondent van het Amerikaanse leger.
Het voormalige model en de glamourfotografe wordt al snel een van de meest gereputeerde oorlogsfotografen. Haar rauwe beelden van gesneuvelde soldaten en van het concentratiekamp van Dachau gaan de wereld rond. Net als de iconische foto die haar Amerikaanse collega-oorlogsfotograaf David Scherman in april 1945 van Miller maakt in Hitlers bad. Maar dat is een ander verhaal.
Vier jaar na de oorlog trekt Miller samen met haar geliefde Penrose in in Farleys House, waar haar werk volgende maand wordt tentoongesteld. Omdat we ook in deze tijden best wat schoonheid kunnen gebruiken.
