Alle ogen gericht op de lippen

De mood was al duidelijk tijdens de zomerdefilés van 2022: die toonden knalrode lippen, zoals bij Michael Kors, en ook grunge- en gothictinten als bordeaux, chocoladebruin en zwart. En bij het Zweedse cultmerk Acne waren modellen met een glimmende mond vol oranje en zilveren pailletten te zien.

Nog een indicatie hoe hard onze lippen snakken naar wat aandacht? Op TikTok, het kanariepietje in de koolmijn voor nieuwe trends, groeide een getinte lippenbalsem van Clinique uit tot een felbegeerd cultitem. Sinds één postje viraal ging, staat vandaag de teller voor #cliniqueblackhoney op 82,7 miljoen views. Het merk was overrompeld door de plotse hernieuwde aandacht voor een product – Almost Lipstick in de tint Black Honey – dat in 1971 gelanceerd werd. Door de niet voorziene toeloop en de lovende reviews is het product continu uitverkocht. Virtuele mond-tot-mondreclame is een krachtig ding.

Er zijn liters inkt gevloeid over de mythen en magie van felgekleurde lippen. Het was de Britse bioloog Desmond Morris die in de jaren 1960 in zijn populair-wetenschappelijke bestseller ‘De Naakte Aap’ zijn gecontesteerde theorie de wereld in stuurde dat vrouwen hun lippen rood kleuren om te refereren aan hun schaamlippen. Als een vrouw opgewonden is, stroomt er meer bloed naar haar geslachtsdelen, dus rode lippenstift zou het signaal geven dat een vrouw opgewonden is. Glanzende, ‘natte’ lippen zouden daarom ook meer seksuele interesse opwekken dan matte lippen. Morris kreeg bakken kritiek over zich heen voor zijn hypothese, moderne vrouwen willen niet bepaald herleid worden tot wandelende vulva’s.

In de hedendaagse beeldvorming worden rode lippen trouwens vooral geassocieerd met geëmancipeerde, sterke – welja – mondige vrouwen. Een scherp afgelijnde, perfect ingekleurde mond toont beheersing, macht en controle, zoals in het ‘Put on some lipstick and pull yourself together’-mantra van actrice Elizabeth Taylor. Politieke boegbeelden, van Margaret Thatcher tot Alexandria Ocasio-Cortez, hebben rode lippen tot deel van hun imago gemaakt. De ‘bold red lip’ staat voor moed, kracht, onbeschaamdheid. Een keurstempel voor een vrouw die zich niet de mond laat snoeren.   

Journaliste Rachel Felder – zelf een grootgebruiker – wijdde er een heel boek aan: in ‘Red Lipstick, An Ode to a Beauty Icon’ (uit 2019) brengt ze hulde aan de vele culturele iconen die van rode lippen hun handelsmerk hebben gemaakt, van Nefertiti tot Coco Chanel, Paloma Picasso, Madonna en koningin Elizabeth. De rode draad tussen die twee laatsten: beiden kregen een eigen lippentint op maat. Voor de troonsbestijging in 1952 bestelde de toen 25-jarige Elizabeth II een robijnrode lipstick die mooi zou ogen op zwart-witfoto’s, maar ook op de allereerste televisiebeelden in kleur. De tint werd Balmoral genoemd, naar haar favoriete stulpje in Schotland. Volgens kenners was het merk Clarins, al vele decennia een Britse hofleverancier. Madonna op haar beurt wilde een langhoudende lippenstift voor haar ‘Blonde Ambition’-tournee (die met het ‘Jean Paul Gaultier’-korset), en kreeg van de oprichters van MAC Cosmetics haar eigen matte kleur ‘Russian Red’, nog steeds een bestseller van het merk.

Zo is de geschiedenis van de lipstick bezaaid met lekkere anekdotes over bijzondere vrouwen. Van Cleopatra wordt beweerd dat ze pulp van gemalen insecten gebruikte om haar lippen rood te kleuren. Als je dat een vies idee vindt: vandaag heet dezelfde kleurstof karmijnzuur of Ci 75470. Het wordt gewonnen uit schildluizen en is terug te vinden in de ingrediëntenlijst van lipsticks van de bekende cosmeticamerken. Slik.

Het waren de suffragettes die begin twintigste eeuw rode lippen tot deel van hun ‘uniform’ maakten toen ze de straat optrokken om te vechten voor vrouwenstemrecht. Toen een mars voor vrouwenrechten voorbij het salon van Elizabeth Arden passeerde op Fifth Avenue in New York, zou de cosmeticakoningin lipsticks hebben uitgedeeld aan alle betogers. Het is een mooi verhaaltje waar geen enkel bewijs voor bestaat, maar in ieder geval onbetaalbaar als reclamecampagne, voor een vrouw die al sinds 1910 in haar eentje een onderneming runde, toen vrouwen nauwelijks een rol speelden buiten het huishouden. Wat vaststaat: het markeerde een keerpunt, lipstick werd een wapen voor een nieuwe generatie zelfbewuste vrouwen, terwijl gekleurde lippen tot dan vooral geassocieerd werden met meisjes van lichte zeden.

Het ‘jazz age’ – die bruisende roaring twenties waar ons een revival van was beloofd – werd het tijdperk van de lipstickrevolutie. Het was de gouden periode van de Hollywoodstudio’s en sterren als Louise Brooks die een nieuw schoonheidsideaal introduceerden. Moderne meisjes – de ‘flappers’ – droegen korte jurken, korte haren en experimenteerden met make-up van cosmeticapioniers zoals Coco Chanel, die haar eerste drie lippenstiften lanceerde in 1924.

Niet iedereen was blij met die vrijgevochten vrouwen die het waagden om zichzelf in de verf te zetten. Op de site van het British Newspaper Archive staan hilarische fragmenten te lezen, zoals van een jongeman die in een lezersbrief zijn beklag doet over ‘stadsmeisjes’ met ‘gezichten als wilde beesten’ en ‘beschilderd als een goedkope pop’. Er is een advertentie in de Daily Mirror uit 1928 voor een product dat ‘Kissproof Lipstick’ heet. Niets bijzonders vandaag, maar destijds een schandalige hint naar seksuele vrijheid. 

Toen de beurscrash in 1929 een einde maakte aan de feestvreugde, bleef in de Great Depression de verkoop van cosmetica boomen. Een fenomeen dat pas later benoemd zou worden: volgens de ‘lipstick-index’ worden lippen roder naarmate de crisissfeer toeneemt. Het Duitse Beiersdorf deed tijdens de economische depressie in ieder geval gouden zaken met zijn Labello-stick, die in een kleurloze én een getinte versie in 1935 al in meer dan dertig landen een verkoopsucces was.

De roodgestifte lippen hadden zich toen al stevig genesteld in het collectieve (onder)bewustzijn. Salvador Dalí zette zijn fascinatie voor Hollywoodster Mae West in 1935 om in een aquarelschilderij, waarin hij haar gezicht als een hele kamer verbeeldt. De blikvanger in het midden van de kamer, is een sofa in de vorm van haar volle, rode lippen. Toen Edward James – Dalí’s Britse mecenas – het werk zag, wilde hij voor zijn woonkamer een sofa net zoals op het schilderij. Er kwam een versie in roze satijn, en eentje in rood fluweel. Vijfentachtig jaar nadat Dalí en James het model bedachten, lijkt het nog altijd tot de verbeelding te spreken: de ‘Mae West’-sofa is een museumstuk, met talloze spin-offs. Kylie Minogue liet zich het podium op dragen op een plexiglazen versie, BD Barcelona Design heeft een Dalí-lippensofa in productie in polyethyleen.

Het was de legendarische ontwerpster Elsa Schiaparelli, die in diezelfde tijd de orale fixatie van de surrealisten binnenloodste in de mode. Samen met Dalí maakte ze een juwelencollectie, met als blikvanger een broche in de vorm van een knalrode mond in robijn, met tanden als witte parelmoeren parels.

Het werd een trucje dat later tientallen keren werd overgedaan, de lippenprint dook op in ontwerpen van Yves Saint Laurent, Tom Ford, Prada, Sonia Rykiel. Vandaag zijn de sweaters met lippenprint van Markus Lupfer nog razend populair, net als de clutch van Lulu Guinness in de vorm van een mond. Rode lippen zijn een blijvertje geworden. Zoals de mond met uitgestoken tong van The Rolling Stones, geïnspireerd op de hindoegodin Kali. Google haar maar eens: in een van haar vier handen heeft ze een afgehakt mannenhoofd vast, in een ander een mes waar het bloed van afdruipt. Ook dát is wat de rode mond symboliseert: expressie, lust, leven, honger, agressie.

De rode lippen deinden vorige eeuw lekker mee met het schoonheidsideaal. Na de extreem vrouwelijke look in de jaren 1950 – met Marilyn Monroe, haar lippen later vereeuwigd door Andy Warhol – volgde een periode waarin de lipstick verketterd werd, en vrouwen zich net bevrijd voelden als ze naturel mochten zijn. Niet zo voor Paloma Picasso, die vertelde hoe ze als jong meisje in de jaren 1970 haar rode lippenstiften op de rommelmarkt vond. Daar kwam gelukkig verandering in in de jaren 1980, toen ze haar eigen peperdure ‘Mon Rouge’ lanceerde: ‘De enige manier waarop ik mensen écht kan choqueren, is door géén rode lippenstift te dragen.’