De 'geboorte van Venus' zonder Venus of het 'Laatste Avondmaal' zonder Jezus. Alles van vlees en bloed fotoshopt de Spaanse kunstenaar José Manuel Ballester weg op zijn adaptatie van meesterwerken uit de kunstgeschiedenis. Geen wonder dat die nu viraal gaan op het internet: 'dit is een metafoor voor de eenzaamheid.'
Het is een pervers effect van corona: nu de straten en pleinen desolaat zijn, valt het op hoe mooi een stad of gemeente kan zijn. Alsof je er met andere ogen naar kijkt. Alsof in de leegte een soort asociale schoonheid zit. Het is exact waarom de reeks ‘Hidden Spaces’ van José Manuel Ballester (60) uitgerekend nu weer viraal gaat op internet.
Ballester kleedt de greatest hits van de kunstgeschiedenis uit.
De Spaanse kunstenaar deletet sinds 2006 mensen, goden en dieren uit topschilderijen. Alles van vlees en bloed gomt hij digitaal uit. Op de beroemde ‘Geboorte van Venus’ van Botticelli staat wel nog een venusschelp, maar de blonde godin is ervandoor. Op Da Vinci’s ‘Laatste Avondmaal’ zijn Jezus en zijn apostelen fashionably late.
En op zijn ‘Annunciatie’ wordt helemaal niets aangekondigd, bij gebrek aan Maria en aartsengel Gabriël. Het is alsof die figuren uit het beeld zijn gaan lopen. Letterlijk, in Pieter Bruegels geval: je ziet wel nog voetstappen in de sneeuw, maar de jagers en hun honden zijn de piste in.
Meesterwerken in quarantaine
Je zou denken: ideaal voor een quizje onder kunstliefhebbers, zo’n reeks verlaten interieurs, lege landschappen of gedekte tafels. Maar er zit meer achter. Ballesters werken voelen vaagweg vertrouwd aan, maar blijven verontrustend stil. Want zonder narratief worden zelfs meesterwerken doofstom. Meer nog: de essentie wordt doodgezwegen.
'Elk werk gaat over de meest universele thema's waar de mensheid al eeuwen mee bezig is. Ze zijn nog relevant voor kijkers van nu.'
Van Goya’s massa-executie op ‘3 mei 1808’ blijft alleen een geheimzinnige plas bloed over. En nu de paniekerige schipbreukelingen op Géricaults ‘Vlot van de Medusa’ weg zijn, denk je dat ze allemaal in zee zijn beland. Waardoor zijn nieuwe versie plots een morbide metafoor wordt voor de huidige bootvluchtelingencrisis.
Zelf noemt Ballester zijn fotobewerkingen ‘metaforen voor de eenzaamheid’. Maar in eerste instantie voelen ze toch aan als een mindfuck met ons collectief geheugen: in het beste geval herken je de originelen, toch doen ze je twijfelen. Waardoor je er met nieuwe ogen naar kijkt. En misschien details opmerkt die je nooit eerder zag.
‘Toen ik deze reeks in China toonde, bleken veel toeschouwers de originele meesterwerken niet te kennen. Daardoor doken ze op een andere manier in de betekenis van mijn beelden. Onverwacht, maar wel interessant’, zegt Ballester. ‘Ik wil het onzichtbare zichtbaar maken. Niet alleen de verborgen ruimtes achter de figuren van Da Vinci of Bruegel. Maar ook het landschap dat als podium dient voor die personages. Wat me opvalt: zelfs zonder mensen of goden toont een werk zijn tijd.’
Gefotoshopte kunstgeschiedenis
De leemtes in de meesterwerken vulde Ballester zelf digitaal in: hij fotoshopte op de manier van Picasso, Vermeer en Giotto. Als een kunstvervalser probeerde hij hun huisstijl te playbacken. ‘Voor mij was het een grote uitdaging om mezelf in het hoofd van die topkunstenaars te verplaatsen’, zegt hij. ‘Ik wilde hun stijl reproduceren met respect en precisie. Deze reeks was ook de perfecte gelegenheid om hun werk diepgaand te begrijpen.’
Ballester kleedde de greatest hits van de kunstgeschiedenis niet uit. Zijn selectie gebeurde rigoureus, zegt hij. ‘Elk werk gaat om de meest universele thema’s waar de mensheid al eeuwen mee bezig is: religie, oorlog, macht en mythologie. Ze zijn nog relevant voor kijkers van nu.’
Sommige werken zien er zelfs plotseling modern uit. ‘Las Meninas’ van Diego Velázquez, geschilderd in 1656, lijkt zonder figuren plots een interieur van de Deense schilder Vilhelm Hammershøi uit pakweg 1905. En Da Vinci’s ‘Annunciatie’ heeft iets van een Magritte.
Copyrightissues had Ballester nooit: de musea en kerken waar die schilderijen hangen, werkten vlot mee. ‘Het Prado, dat ‘Las Meninas’ heeft, geloofde van meet af aan in mijn project. Zij bezorgden me de digitale files waarmee ik aan de slag kon. Ook het Museo Reina Sofia en zelfs de Banco Santander stelden beelden van hun topwerken ter beschikking. Belangrijk: ik reproduceer die meesterwerken altijd op exact dezelfde grootte. Alsof het een voorstudie is voor het uiteindelijke werk.’
Digitale kunst
José Manuel Ballester ‘ontmenselijkt’ ook andere beelden. In zijn videokunstwerk ‘The Great Final’ - te bekijken op YouTube - wiste hij één voetbalteam uit een match van Real Madrid. Waardoor Cristiano Ronaldo en co. compleet nutteloos staan te dribbelen tegen niemand. Bij gebrek aan tegenstrever zijn de spelers hun eigen grootste vijand. Ze strijden tegen de leegte.
Dat werk en de reeks ‘Hidden Spaces’ doen sterk denken aan David Claerbouts ‘The Pure Necessity’: de Belgische videokunstenaar haalde Mowgli en alle dansende dieren uit het ‘Jungle Boek’ van Disney. Wat overbleef, was een tekenfilm over een troep dieren die doelloos en verveeld rondlopen. Zoals zovelen tijdens deze coronacrisis.
‘Door het coronavirus moeten we alle fysieke contact vermijden. Net nu voelen we de nood aan direct contact. Social media en virtuele communicatie hadden dat proces van isolement, eenzaamheid en vervreemding al in gang gezet’, meent Ballester. ‘De straten waren al veel leger nog vóór het virus toesloeg. Nu zien we dat plots veel duidelijker.’
