Rupi Kaur, slechts 24 jaar oud en ’s werelds bestverkopende dichter. Op Instagram en in uitverkochte zalen hangen miljoenen volgers aan haar lippen. Al roept Kaurs poëzie ook controverse op.
Het applaus is oorverdovend. Rupi Kaur schrijdt het podium op. De zoom van haar lange wit-blauwe jurk met diepe split deint mee met haar tred tot ze voor de microfoon halt houdt, te midden van een perfect gemanicuurde kring rozenblaadjes. In tegenstelling tot Ben Howard of Chvrches staat de Indiaas-Canadese Kaur wel niet op het podium van The Paramount Theatre in Seattle om te zingen, maar om gedichten voor te dragen. Al voelt het alsof de meer dan 2.500 gillende fans zich verzameld hebben voor een popster. De zaal barst van de jonge, goedgeklede vrouwen. De weinige mannen zijn vergezeld van hun vriendin.
Met zachte stem begint Kaur voor te lezen, wiegend op haar spierwitte pumps, haar handen zwevend op onzichtbare golven.
ik weet niet hoe een evenwichtig bestaan
voelt als ik verdrietig ben
huil ik niet maar brul ik
als ik blij ben
glimlach ik niet maar straal ik
als ik boos ben
schreeuw ik niet maar ontvlam ik
het fijne aan voelen in extremen is
dat als ik liefheb ik hun vleugels geef
maar eigenlijk is dat
helemaal niet fijn want
ze gaan altijd weer weg
en je zou me moeten zien
als mijn hart is gebroken
ik heb geen verdriet
ik val uiteen
Helemaal vooraan zit de 17-jarige Clarissa. Ze moet een van de eerste fans zijn geweest die een ticket voor de show in Seattle konden bemachtigen. ‘Heel veel van haar Amerikaanse shows waren uitverkocht, dus zat ik klaar om de tickets te kopen zodra ze vrijkwamen’, zegt ze. Volgende week sluit Kaur haar tournee langs de grootste steden van de VS - New York (tweemaal uitverkocht), Chicago, Seattle, San Francisco, LA en Miami - af. Maandag en dinsdag staat ze nog voor de laatste keer voor een uitverkochte zaal in Washington voor ze weer naar Toronto trekt.
Als dichteres kijkt Clarissa enorm op naar Kaur. ‘Rupi’s werk is superemotioneel en rauw. “Voel je triest”, zegt ze. Dat geeft mij kracht, zeker nu ik zelf door een break-up ga. Dankzij haar werk voel ik me niet alleen.’ Zoals de meeste trouwe fans maakt Clarissa deel uit van Kaurs 3,1 miljoen tellende legertje Instagramvolgers.
Daartoe behoren ook zangeres Ariana Grande en modeontwerper Prabal Gurung, die Kaurs gedicht ‘gekleurde vrouwen’ op een zwart pak liet borduren voor zijn lentecollectie in 2017. Andere fans verkondigen dat Rupi hun leven heeft veranderd, of tatoeëerden haar verzen op hun arm.
De meeste Rupi-groupies hebben vanavond een exemplaar van Kaurs besteller uit 2015, ‘milk and honey’, op hun schoot liggen. Haar debuutbundel ging meer dan 3,5 miljoen keer over de toonbank. Met dat cijfer stak ze twee jaar geleden de letterlijk en figuurlijk epische ‘Odyssee’ van Homeros voorbij als meest verkochte poëzieboek. Haar debuut stond meer dan 130 weken lang op de bestsellerlijst van The New York Times en haar boeken zijn intussen in meer dan 40 talen verschenen, inclusief in het Nederlands als ‘melk en honing’ en ‘de zon en haar bloemen’.
Ook bij ons is Kaur razend populair. Tot in augustus bezetten zowel haar twee Engelstalige boeken als de Nederlandstalige ‘de zon en haar bloemen’ de drie topplaatsen van de meest verkochte poëziebundels in Vlaanderen en Brussel. Pas afgelopen maand werd ze van de troon gestoten door ‘Onder een koperen hemel’ van Stefan Hertmans. Al kan je haar werk amper met dat van Hertmans vergelijken. Kaurs gedichten zijn op maat van de Instagramgeneratie gesneden. Niet alleen omdat ze in het vierkantje van de sociale fotoapp passen, maar ook omdat de aforistische gedichten bestaan uit simpele woorden en ongecompliceerde beeldspraak. Daarin gaan wel moeilijkere onderwerpen schuil. Kaur verhaalt over dingen die geen enkele jonge vrouw helemaal vreemd zijn: break-ups, foute mannen, lichaamshaar en zelfs aanranding en seksueel geweld.
Live blijkt ze niet alleen charmant, maar ook ad rem te zijn. Ze maakt grapjes ten koste van zichzelf: hoe ze als Indiase vanaf de geboorte gezegend was met een ‘unibrow’. En hoe blij ze wel niet was toen de borstelige wenkbrauwen weer in trek kwamen.
Tussen andere gedichten in heeft ze het over de valkuilen van sociale media, immigratie, en hoe we er in onze maatschappij nog altijd niet in slagen om deftig en open over depressie en mentale gezondheid te praten. ‘Door onze pijn en onze verhalen te delen, realiseren we ons dat we er niet alleen voor staan’, aldus Kaur.
Schokkende foto
Als Kaur het over immigratie heeft, spreekt ze uit ervaring. Kort na haar geboorte vluchtte haar vader, een Sikh, naar Canada in de hoop aan het sektarisch geweld in India te ontsnappen. Ze was drieënhalf toen ze met haar moeder haar vader, een vrachtwagenchauffeur, achternaging.
Het leven was niet altijd even simpel. De familie Kaur verhuisde vaak. Er was één constante: schrijven. Verjaardagsgedichten voor haar vrienden, en lieflijke odes aan haar ‘crushes’. In de middelbare school begon ze haar werk voor te dragen tijdens open-podiumavonden. Haar gedichten postte ze toen nog op de microblogsite Tumblr, later op Instagram.
Op de fotoapp deelde ze gedichten en gedachten, en bouwde zo een loyale fanbasis op. In 2014 publiceerde ze, tegen het advies van haar professoren in, haar eerste bundel op eigen houtje, via CreateSpace, een zelfpublicatieplatform van de e-commercereus Amazon.
Toch was het níét haar poëzie die haar in eerste instantie wereldwijde roem zou brengen, maar een foto die ze maakte in 2015 als schoolopdracht en op Instagram postte. Op de foto ligt Kaur in een grijze joggingbroek op bed, met de rug naar de fotograaf gekeerd. Op het kruis en het bed zijn twee vlekjes menstruatiebloed zichtbaar.
Schokkend, volgens Instagram, die de foto maar liefst tweemaal verwijderde omdat deze de ‘community guidelines’ zou schenden. Kaur was razend. Porno is oké, maar een beetje menstruatiebloed is een probleem? ‘Hun misogynie lekt’, schreef ze in een virale Facebookpost. ‘Ik zal me niet verontschuldigen voor het niet voeden van het ego van een misogyne maatschappij die mijn lichaam wel in haar ondergoed wil zien, maar een lekje niet kan aanvaarden.’
Een tsunami aan negatieve en positieve reacties volgde. Kaur kon de nieuwe aandacht verzilveren. Een halfjaar later besliste de Amerikaanse uitgeverij Andrews McMeel om haar zelf uitgegeven bundel opnieuw te publiceren. Zoals Kaur zelf placht te zeggen: ‘Ze kwamen voor de foto, maar bleven voor de poëzie.’
Trumpiaans
Een tweede bundel, een tweede Amerikaanse tournee en een rist coverstory’s in glossy magazines later is Kaur uitgegroeid tot Queen of the Insta-poets, een groeiende generatie internetdichters. Een derde bundel komt er wel niet meteen aan. Maar onlangs gaf ze toe al een paar hoofdstukken van haar memoires te hebben geschreven.
Niet iedereen vindt dat Kaur al die aandacht verdient met wat haar criticasters afdoen als ‘ongekunstelde kwetsbaarheid, banaal minimalisme of zelfhulppoëzie’. Op Twitter en andere sociale media vind je intussen populaire parodieën, waarbij alledaagse dingen met behulp van wat creatieve enjambementen op een Rupi-gedicht lijken. Zolang je maar geen hoofdletters gebruikt.
ik was sinaasappelsap maar jij
had net je tanden gepoetst
Anderen zeggen dan weer dat ze plagieert, en haar stijl van bij Insta-dichteres Nayyirah Waheed heeft afgekeken. Onlangs schreef de dichteres Rebecca Watts in een veelbesproken opiniestuk dat ze vond dat Kaur en consorten wel wat weg hadden van president Trump: ook zij zijn exponenten van een uit de hand gelopen persoonlijkheidscultus.
Rupi Kaur snijdt in haar poëzie onderwerpen aan die herkenbaar zijn voor jonge vrouwen: break-ups, foute mannen, lichaamshaar, maar ook aanranding en seksueel geweld.
Kaur laat de kritiek van zich afglijden. ‘Het is niet omdat je werk succesvol is, dat het slecht is’, liet ze optekenen in het magazine Rolling Stone. ‘Schrijven is als een romantische relatie met een partner’, zei ze onlangs in ‘Our Shared Shelf’, het boekenprogramma van actrice Emma Watson. ‘Daarin laat je toch ook geen derde persoon toe om zijn of haar mening te geven of je relatie te beïnvloeden? Dus waarom zou ik de kritiek laten bepalen hoe of wat ik schrijf?’
Daarbij, geeft ze aan, zijn er redenen voor haar specifieke stijl. Ze cultiveert toegankelijkheid, zodat lezers die, net zoals zij, ooit Engels hebben moeten aanleren er toch iets van kunnen snappen. Dat ze geen hoofdletters gebruikt, is een ode aan het Punjabi, haar moedertaal. In Gurmukh, een schrift gebruikt voor Punjabi, is er geen verschil tussen hoofdletters en kleine letters. ‘Alle letters worden hetzelfde behandeld’, legt ze uit. ‘Het is een visuele representatie van iets waarvan ik in de wereld meer wil zien: gelijkheid.’
Geen diploma
Of haar werk meer gelijkheid creëert, valt nog te bezien. Zeker is wel al dat het Rupi-effect niet te onderschatten valt. ‘Vroeger vond je poëzie heel diep in de winkel, naast de toiletten’, zo vertelde Kaurs uitgever Kirsty Melville in het cultureel-literaire tijdschrift The Atlantic. ‘Nu vind je de dichtbundels vooraan in de winkel. Dat helpt alle dichters.’
Uit een recent onderzoek blijkt inderdaad dat in de VS voor het eerst in meer dan twintig jaar de populariteit van poëzie weer is toegenomen. Voor het moeilijkst te bereiken publiek, jongeren, verdubbelde het aantal poëzielezers. Daar zitten volgens de onderzoekers sociale media voor iets tussen.
In België is voorlopig geen gelijkaardig onderzoek voorhanden en zien we ook de verkoopcijfers van poëzie nog niet exponentieel toenemen. Maar misschien wordt het Rupi-effect vanaf dit weekend wel al zichtbaar op de Antwerpse Boekenbeurs?
‘Vóór Rupi Kaur kwam ik vooral in contact met oudere, mannelijke dichters’, zegt een jonge vrouw die met haar huisgenote en vriendin naar de show in Seattle is gekomen. ‘Ik realiseerde me niet dat ook jonge mensen poëzie schreven.’
‘Dankzij Rupi Kaur’, zegt ze, ‘voelen steeds meer jongeren zich vrij om te delen wat ze willen, op hun voorwaarden en op hun manier. Als jonge, niet-blanke vrouw voel ik me door haar werk gesterkt. Poëzie leek zo onbereikbaar voor zoveel mensen. Haar werk is zo leesbaar. Je hebt er geen diploma voor nodig.’
Even later sluit Kaur de show af met ‘gebroken engels’, een lyrische ode aan haar moeder, een immigrante uit India die zonder een woord Engels te kunnen een nieuw leven opbouwde en voor haar kinderen zorgde.
wij kunnen dan wel schilderijen schilderen
en verhalen schrijven
maar zij heeft een hele wereld voor zichzelf geschapen
dat is nog eens kunst
3 Insta-poëten om te volgen
De nieuwe generatie socialmediadichters is vooral vrouwelijk. Al zijn mannen, zoals Atticus (die een masker draagt om zijn identiteit te verbergen) en R.M. Drake, samen goed voor een kleine 3 miljoen volgers. Op de Boekenbeurs komen de jonge dichteressen Siel Verhanneman en Maud Vanhauwaert voorlezen. Chris Moens zal er snelgedichten schrijven.
NL, Siel Verhanneman @sielvhm
Al wil deze jonge West-Vlaamse níét als Instagramdichter geklasseerd worden, toch is het via Instagram - onder het pseudoniem Vijftiendeverdieping - dat ze voor het eerst haar gedichten over rouw en verdriet deelde en een trouwe fanbasis van intussen meer dan 5.400 volgers opbouwde.
Haar eerste dichtbundel gaf ze eerst uit in eigen beheer en werd later heruitgegeven. Haar tweede, ‘Zo scherp je kon er ook niet geweest zijn’ is uit bij Manteau. Tijdens de jongste Poëzieweek was het de meestverkochte dichtbundel in Vlaanderen. Verhannemans debuutnovelle ligt in de lente van 2019 in de winkels. Dit weekend vind je haar op de Boekenbeurs.
EN, Yrsa-Daley Ward @yrsadaleyward
Yrsa-Daley Ward uitsluitend in de hoek van de Instapoëten duwen is te beperkt. De Britse is ook model en mocht al voorlezen op poëziefestivals in Londen en Johannesburg nog vóór ze een Instagramberoemdheid met meer dan 140.000 volgers werd. Haar debuutbundel ‘Bone’ was een succes en haar memoires, het lyrische ‘The Terrible’, werden door critici goed onthaald.
FR, Lili V. @orangelipsandwhitelilies
Echt belangrijke kunstenaars zoals Picasso hadden toch ook geen nood aan een achternaam? Lili V. ook niet. Al is ze met haar Instagramgedichten (vooral in het Frans) en fotografie voorlopig nog lang niet zo populair als de Spaanse kunstschilder, ze bouwde wel al een grotere aanhang op dan de meeste Franstalige Insta-poëten.
Ze volgt het tempo van Rupi Kaur en wisselt een persoonlijke foto telkens af met gedichten als: ‘Il y a dans mon âme/ Un enfant qui soupire/ Perdu dans les flammes/ D’un étranger désir/ Cette enfant sous le charme/ D’une inconnue qui l’attire.’ Hoofdletters gebruikt ze dus wel.
Boekenbeurs, van 28 oktober t/m 4 november en van 8 t/m 11 november, Antwerp Expo, Jan Van Rijswijcklaan 191, 2020 Antwerpen, www.boekenbeurs.be; rupikaur.com
