Van een Johannes Vermeer tot een Gustav Klimt: als de grote horlogemerken een bijzonder portret in email op hun meesterwerkjes willen, bellen ze maar één naam: Anita Porchet.
Een vreemde ervaring is het: om het kwartier hoor ik het wereldberoemde geluid van de vier kleine klokken naast de Big Ben. Helder, luid en precies. Maar ik bevind me niet in de buurt van het paleis van Westminster in Londen, wel op het hoofdkwartier van Vacheron Constantin in Genève. Het is even zoeken naar de bron van het klokkengeluid. Tot mijn oog valt op een zakhorloge met de diameter van, ocharme, een sinaasappel.
De afmetingen, het verfijnde gangwerk, maar ook de gravures op en rond de kast - een boog met twee miniatuurleeuwenkoppen - doen vermoeden dat dit horloge dateert van het einde van de 19de eeuw of het begin van de 20ste eeuw. Het soort uurwerk waarvoor kunstminnende zielen uit de belle époque een zwak hadden. Alweer een verkeerde inschatting. Het zakhorloge is een exemplaar uit deze 21ste eeuw. Meer nog: pas een paar dagen geleden werd er de laatste hand aan gelegd, na een werk van acht jaar. In 2013 begon horlogemaker Vacheron Constantin met de bouw ervan, in opdracht van een anonieme collectioneur.
Een opdrachtgever met een verfijnde smaak. Hij viel niet voor de verleiding om een hele rist complicaties in de kast te laten stoppen. In plaats daarvan is het belangrijkste aspect van het horloge de onderkant van de kast. Die is veel meer dan een banale bescherming voor het gangwerk geworden: er staat een miniatuurversie op van het bekende schilderij van Johannes Vermeer, ‘Meisje met de parel’, maar dan geschilderd met email. Het horloge heet dan ook ‘Hommage aan Johannes Vermeer’. Het meesterwerk is van de hand van Anita Porchet.
Zweten op een tulband
‘De diameter van 98 millimeter van dit zakhorloge klinkt voor leken niet zo groot. Maar in vergelijking met wat Anita doorgaans als ‘canvas’ krijgt, een wijzerplaat van 35 millimeter, is dit reusachtig’, vertelt Christian Selmoni, erfgoeddirecteur bij het Zwitserse horlogemerk Vacheron Constantin. ‘Al dwingt die grotere oppervlakte de artieste wel om nóg creatiever te zijn en technisch verfijnder. Iedere onregelmatigheid valt immers sneller op’, aldus Selmoni. ‘Alleen al de tulband van het meisje vergde twee weken zwoegen. En altijd bestaat het risico dat maandenlang werk beschadigd wordt of zelfs vernietigd, als de kleuren met vuur worden gefixeerd. Dat moet tijdens het fabricageproces zo’n twintig keer gebeuren. Een emailschilder moet dus niet alleen artistiek talent hebben, hij heeft minstens een even grondige materiaalkennis nodig.’
Nieuwe Suzanne Rohr
Sinds de legendarische Suzanne Rohr bij Patek Philippe met pensioen ging, wordt Anita Porchet beschouwd als de grootste emailleur in de horlogewereld. Ze is meestal te vinden in haar atelier, een grote studio met veel natuurlijk licht, in een gehucht op ongeveer een uur rijden van Genève. Een van de muren zit verstopt achter potten email die ze in de loop der jaren heeft verzameld, en waarvan sommige vandaag gewoon onvindbaar zijn. Haar werktafel ligt bedolven onder een tsunami van penselen, potten en horloges waar ze mee bezig is.
Porchet onderscheidt zich van andere emailleurs door haar perfecte technische kennis. Ze kan doorschijnend ‘plique-à-jour’ aan, maar evengoed ‘paillonné’, met honderden kleine gouden glinstertjes die laag na laag boven het transparante email lijken te zweven. Met evenveel gemak werkt ze in ‘grisaille’, met subtiel zwart, wit en grijs. Of ‘champlevé’, waarbij email wordt aangebracht in lagen die in het oppervlak gegraveerd zijn. En ‘cloisonné’, waarbij een gouddraad uiteindelijk een reeks cellen gaat vormen waarin dan het email met de penseelpunt wordt aangebracht.
Ze is ook een meester in miniatuurschilderen, algemeen beschouwd als de meest complexe emailtechniek. Porchet is dan ook al bijna een halve eeuw bezeten door email. ‘Al sinds mijn twaalfde ben ik ermee bezig’, zegt ze. ‘Ik denk zelfs dat ik er nooit voor gekozen heb. Het voelde gewoon als een noodzaak.’
Marc Chagall en Gustav Klimt
Porchet studeerde vijf jaar beeldende kunst in Lausanne. In haar laatste jaar wilde ze zich specialiseren in graveren en emailleren. Dat ze voor die specialisatie - technieken waarmee Zwitserland ooit beroemd is geworden - een speciale aanvraag moest indienen, illustreert hoe het op dat moment gesteld was met de kunst van het emailleren. Porchet leerde een ambacht dat aan het uitsterven was.
Intussen werkt ze al 25 jaar voor Vacheron Constantin. Tot het Vermeer-horloge was haar bekendste werk voor het Zwitserse huis een reproductie van het plafond van de Parijse Opéra, geschilderd door Marc Chagall. Al is Vacheron niet haar enige werkgever. Ze werkt ook voor heel wat andere horlogemerken. ‘In 2008 opende ik mijn atelier dankzij Philippe Stern.Hij leende me het geld voor mijn atelier, en liet me vooral vrij om voor andere merken te emailleren’, zegt Porchet over de toenmalige topman van Patek Philippe. Vandaag staat zijn zoon Thierry aan het hoofd van het bedrijf.
Haar indrukwekkendste werken voor Patek zijn een horloge met een reproductie van de Oostenrijkse schilder Gustav Klimt, en een horloge dat ze maakte voor Philippe Stern zelf: vijf afbeeldingen van de dageraad die over het Meer van Genève sluipt, gemaakt door verschillende Zwitserse kunstenaars.
De afgelopen twaalf jaar deden heel uiteenlopende merken een beroep op haar. Behalve voor Jaquet Droz, Chanel of Louis Vuitton emailleerde ze voor Hermès zijden sjaals op wijzerplaten. ‘Ze heeft een unieke hand’, zegt Catherine Lacaze, global director watches en jewelry van Louis Vuitton. ‘Ze emailleert op een unieke manier’, vindt ook creatief directeur Stéphanie Sivrière van Piaget. ‘Ze is simpelweg top.’ Nu we haar recentste meesterwerk konden bewonderen, kunnen we dat alleen maar beamen.
