Kunstenaar Jean-Luc Moerman | ‘Knokke kan me gestolen worden’

Moerman kan al veertien jaar niet genoeg krijgen van zijn zeezicht. Zelfs in de winter komt hij er speciaal voor naar Knokke, ‘want dan lijkt het wel alsof je de zee voor jou alleen hebt’. De zee kan in de winter nochtans een zwart gat zijn. Een donkerte waar veel mensen niet in durven te kijken, uit angst om zichzelf tegen te komen. ‘Daarom heeft iedereen in het appartementsgebouw ook gordijnen’, zegt hij. ‘Ik niet. Ik ben niet bang van het zwarte gat of de leegte. Op donkere momenten kijk ik het leven het liefst recht in de ogen. Ik durf die confrontatie aan te gaan. Het leven is het streepje tussen twee jaartallen, zei mijn grootvader altijd. Donkere momenten horen daarbij.’

Moerman verdeelt zijn tijd netjes tussen zijn atelierwoning in Sint-Gillis en zijn fiftiesflat in Knokke. Van de gekleurde buurt aan Brussel-Zuid tot het witter-dan-witte Zoute: het contrast doet pijn aan de ogen. In Brussel deelt hij met zijn cargofiets vaak warme maaltijden van Traiteur Debekker en zelfgemaakte soep uit aan kansarmen en daklozen. In Knokke woont hij tussen mensen die zich elke dag een traiteur kunnen veroorloven. ‘Die grand écart in mijn leven fascineert me’, zegt Moerman. ‘De voorbije jaren heb ik Knokke wel erg zien veranderen. Met de dood van burgemeester Leopold Lippens lijkt het tijdperk van de invloedrijke Franstalige families hier afgelopen. Het ziet ernaar uit dat de Vlaamse elite de macht heeft gegrepen.’

Dat Moerman uitgerekend op dát appartement aan de Zeedijk stootte, was puur toeval. ‘Ik bezocht de grootmoeder van een vriend, die op de zesde verdieping van dit gebouw woonde. De lift was kapot, dus ging ik te voet naar boven. Op de derde verdieping zag ik een deur openstaan. Het appartement bleek leeg en ik liep er even rond. Zodra ik het fantastische uitzicht zag, twijfelde ik niet: ik nam contact op met de eigenaar om het te huren. Normaal gezien zou het gebouw binnen het jaar afgebroken worden om plaats te maken voor een nieuwe woontoren. Maar dat sleept nu al dertien jaar aan, en ik zit hier nog altijd.’

Toch zal hij nooit met Knokke vergroeid raken, zegt hij. Hij is een man die zich verplaatst op een pistefiets. En ook al is hij kunstenaar, de galeries dweilt hij nooit af. ‘Er zijn een paar uitzonderingen, maar de meeste galeries hier tonen louter ‘art de plage’: decoratieve, behaaglijke kunst die niemand stoort.’

Moerman maakt eigenlijk zelf ook ‘art de plage’. Letterlijk dan. Als hij op het strand is, zoekt hij graag mooie zwerfkeien, die hij aan de eettafel op zijn appartement beschildert. Nadien legt hij die stenen terug in de branding. ‘De zee neemt ze weer mee op een volgende reis’, zegt hij. ‘In Brussel liet ik ook al zulke sporen na, maar dan in de vorm van stickers.’

In zijn Knokse appartement zijn dat soort ‘sporen’ intussen ook talrijk. En dan spreken we niet alleen over zijn eigen schilderijen die de muren tooien. Moerman ‘tatoeëerde’ de wanden en plafonds de voorbije jaren met een uitdijend spel van organische lijnen. Tel daarbij de kleurrijke curiosa en Moermans interieur is een hybride totaalkunstwerk, dat permanent in transformatie is.

Wie weleens in Knokke komt, herkent Moermans signatuur misschien. In 2018 beschilderde hij nog de gevel van Hotel Pauwels, het beeldbepalende baksteengebouw met de halfronde balkonnetjes op de Kustlaan, dat in 1973 ontworpen werd door architect Marc Dessauvage, maar intussen helaas is afgebroken om plaats te maken voor Bart Versluys’ luxeappartementencomplex Ocean Drive.

Een gevel, een interieur, keien, een fiets, een Jaguar I-Pace, een skateboard of een oude meester: voor Moerman kan zowat alles een drager zijn voor zijn tekeningen. Hij tekende zelfs al over een print van een zestiende-eeuwse ‘Venus’ van Lucas Cranach. Én over een sexy naaktfoto van Pamela Anderson of Kate Moss. ‘Die Cranach is de Kate Moss van de renaissance’, zegt hij. ‘Een ideaalbeeld van schoonheid, maar in realiteit onbestaand. Jonge meisjes van nu willen wel op de foto’s van Pamela Anderson of Kate Moss lijken, maar in het echt zien die er helemaal niet zo uit. Ze zijn even vals als die Venus. Schoonheid is heel relatief. En het is een vreemde manier om de wereld op te delen. Als je in een bos rondloopt, zeg je toch ook nooit: ik vind die boom mooi of lelijk. Zelfs als hij oud of scheef is, staat hij goed waar hij staat. De natuur is altijd perfect.’

De jongste maanden tekent Jean-Luc Moerman ook op oude postkaarten, afkomstig uit Knokke. En daar heeft hij een persoonlijke reden voor: hij ontdekte dankzij een koffer vol oude foto’s een familiegeheim van zijn grootouders. ‘Op één foto poseert de hele familie op een heuvel. De mensen staan er duidelijk gespannen bij. Eén man die ik niet herken, staat wat verder in beeld. Niemand kijkt naar hem, en hij kijkt alleen naar mijn grootmoeder. Ik vond dat vreemd. Mijn grootouders hadden geen warme band, ze waren kil en afstandelijk. Mijn grootmoeder zei ook altijd: ‘De oorlog was de mooiste tijd van mijn leven.’ Een wat wrange uitspraak, vond ik. Zeker omdat mijn grootvader toen in Frankrijk zat. Mijn grootmoeder bleef tijdens de Tweede Wereldoorlog alleen achter. Ze ging bij haar zus werken in een café in de polders, nabij Damme. Daar moet ze op een dag een Canadese soldaat hebben ontmoet. In het geheim begonnen die twee een affaire. En ze raakte per ongeluk zwanger van hem’, vertelt Moerman.

‘Toen mijn vader geboren was, kreeg hij de naam Chrétien. In onze streken hoor je die nooit. Maar het is wel een naam die courant is in Canada, zo ontdekte ik. Op die familiefoto’s zie je ook duidelijk dat mijn vader er anders uitziet dan zijn familie. Hij heeft zich er nooit veel vragen bij gesteld. Hij kende het verhaal van zijn afkomst niet. Mijn grootvader wist het wel, maar er werd nooit over gepraat, uit schaamte. Ik verzamelde zoveel mogelijk informatie via alle mogelijke wegen. En op een dag heb ik mijn vader eindelijk – na lang aarzelen – met de waarheid geconfronteerd. De dag dat ik het allemaal vertelde, is hij veranderd. Hij was altijd een zwijgzame man. Maar nadat ik het geheim had verteld, praatte hij de hele tijd. Hij voelde zich bevrijd, net als ik. Met de Canadese vlam van mijn grootmoeder is trouwens alle contact verbroken. Ik heb intussen wel zijn familie kunnen opsporen. Maar moet ik hen daarmee lastigvallen? Wat bereik ik daarmee?’

Moerman bereikte meer bij zijn vader. Samen praatten ze veel over vroeger, over zijn moeilijke jeugd, over de stugge band met zijn ouders. Samen liepen ze ook een paar keer de Canadese Mars, de wandeltocht tussen Hoofdplaat en Knokke die jaarlijks de bevrijding door de Canadezen herdenkt in november 1944. ‘Dat was niet alleen fysiek, maar vooral emotioneel zeer zwaar voor hem. Maar het was ook een mooi moment om eens bij de familiegeschiedenis stil te staan. Ikzelf voel me ook beter, nu ik de waarheid ken. De vragen zijn deels opgelost. De antwoorden geven zin aan mijn leven. Op het moment dat je weet waar je vandaan komt, weet je soms beter waar je heen moet.’

Het is voorlopig niet de bedoeling dat Moerman ook op die oude familiefoto’s zal beginnen te tekenen. Het verhaal is te persoonlijk. Maar hij zoekt wel bewust naar Knoks beeldmateriaal, vaak uit die oorlogsjaren. Hij scant de vintage beelden en print ze uitvergroot af op dik papier, waarop hij begint te tekenen in zijn herkenbare lijnenspel. ‘Ik koop vaak oude postkaarten via een website, Delcampe. De zoon van Leopold Lippens, Valéry, hielp me ook al met beeldmateriaal uit de Tweede Wereldoorlog. Knokke lag toen bezaaid met bommen. Hotels waren dichtgetimmerd met houten planken. Het casino was vermomd als luchtafweer. Het regende continu, die doornatte, loodzware soldatenkleren in de modderige loopgraven moeten vreselijk onhandig geweest zijn. Veel hotels en villa’s van toen raakten beschadigd of zijn intussen afgebroken. Maar er zijn ook nog adressen intact, zoals Hotel Memlinc, Marie Siska, Brasserie Rubens of Glacier de la Poste: allemaal zaken die nog steeds familiale instituten zijn.’

Moermans nieuwe reeks tekeningen op Knoks beeldmateriaal tonen we hier voor het eerst in Sabato. Hij exposeert deze zomer niet in een ‘art de plage’-galerie op de Zeedijk, wel in een strandhokje nabij restaurant Si Versailles, tussen 15 juli en 15 augustus.

In een Knokse of Brusselse galerie moet je trouwens niet naar zijn werk zoeken: behalve in Japan heeft de kunstenaar geen vaste galerie meer. Vroeger werkte hij onder meer samen met de Brusselse Galerie Rodolphe Janssen, maar ‘hij wil liever een vrije vogel zijn’.  ‘Ik verkoop wel nog werken, want ik moet ervan leven, maar ik vind de kunstwereld een vergiftigd milieu. Er lopen te veel machtige mensen rond, die je kunnen optillen of verpletteren als een insect. Ik wil geen speelbal meer zijn. Gedwongen worden om werken te produceren voor een galerieshow of een beurs: het voelt heel onnatuurlijk aan. Iets wat binnen drie weken af moet zijn, ziet er anders uit dan iets waar je eventueel ook vijf jaar aan mag werken. Dat is nu mijn luxepositie: ik heb tijd. Ik kan de tijd nemen om waar te nemen. Om iets te laten rijpen. En om de tijd te voelen.’ Hier aan zee lukt hem dat goed, zegt hij. En dat kunnen we best geloven. Zeker met zo’n zeezicht, het perfecte venster op de verglijdende tijd.