Invader, de ‘Franse Banksy’ en chouchou van de Parijse elite

Invader (54) kleefde zijn eerste ‘Space Invaders’ in 1996 op muren rond de Place de la Bastille. Sindsdien vergroot hij zowat wekelijks zijn openluchtcollectie in Parijs met nieuwe mo­zaïeken. Momenteel staat de teller in de Franse hoofdstad op 1.499 ‘invasions’.

De mozaïeken worden samengesteld door hem en zijn team, in een atelier in de buurt van de Bastille. Het aanplakken gebeurt door de meester zelve na zonsondergang: een kat-en-muisspel tussen de oude ex-punker en de nachtelijke patrouilles van de Parijse politie.

‘Een arrestatie in Parijs nam niemand serieus. Dat was wel anders in de Verenigde Staten. Daar hebben ze ‘vandal squads’, gespecialiseerd in het arresteren van straatkunstenaars. Zonder een advocaat raak je niet terug op straat. Maar na een tijdje ken je het scenario: je wordt gearresteerd, je belandt in een cel, je komt voor een rechter, je gaat naar buiten. Het lijkt op de ga-direct-naar-de-gevangenis-kaart in het Monopolyspel. Een verspilling van tijd en energie.’

Vandaag is Invader geen vandaal meer. De rebel wordt omarmd door het establishment. De socialistische burgemeester van Parijs, Anne Hidalgo, heeft een Invader in haar bureau hangen en op 17 februari opent een overzichtstentoonstelling in de voormalige redactielokalen van de krant Libération, over een oppervlakte van 3.500 vierkante meter, met honderden werken verspreid over negen verdiepingen. Het wordt, samen met de Rothko-tentoonstelling in de Fondation Louis Vuitton, dé bezoekershit van het Parijse voorjaar.

‘Ik ben niet opgegroeid met een tv, maar met een computer. De eerste keer dat ik als kind Space Invaders speelde, was op de ferry naar Engeland. Het is gewoon een deel van mijn cultuur.’

Op zoek naar zijn eigen stem in de kunstwereld van de jaren 90 combineerde Invader twee thema’s: de ruimtescheepjes die de aarde bestookten in het futuristische Space Invaders-spel dat hij als kind speelde, en de antieke mozaïektechniek.

Het idee is simpel en vrolijk: telkens als je een koffie drinkt op een terras in Parijs is er wel ergens een Invader op een straathoek te spotten en bezoek je eigenlijk de openlucht-Invader-tentoonstelling.

De stad als canvas was een natuurlijke keuze voor de eerste generatie taggers en graffitikunstenaars in Parijs. Ze wilden niet worden ingegespt in de dwangbuis van musea en galeries. De Space Invaders mochten uitbreken uit de computerschermen en vrij ronddwalen in de stad.

En toch, dat hij en zijn collega-straatartiesten niet ernstig werden genomen door de kunstwereld bleef als een kiezel in zijn schoen prikken. In 1998 besloot hij via de grote deur het walhalla van de Parijse museumwereld binnen te stappen. Hij smokkelde tien mozaïeken binnen in het Louvre en kleefde ze aan de muren van het museum. ‘Sommige hebben er jaren gehangen. Ik denk niet dat ze er nog zijn. We zijn ondertussen 25 jaar verder!’

Sommige volgelingen blijven er niettemin van overtuigd dat er nog ergens, in een verloren hoek, een Space Invader moet hangen. Het werd een stadslegende, zoals Invader ze graag heeft.

Waarom zou de invasie van buitenaardse wezens zich beperken tot Parijs? Een eerste uitstapje maakt Invader naar Antwerpen, daarna volgde de rest van de wereld. Op zijn website kun je de invasie van de aardbol volgen: de teller staat vandaag op 4.168 Space Invaders, in 83 landen.

Elke Space Invader zit in een databank, met adres, geboortedatum en foto’s. Elk mozaïek krijgt een score toegewezen, tussen tien en honderd, en fungeert als een soort QR-code die door de app FlashInvaders herkend wordt.

Je kunt het mozaïek fotograferen en de app geeft meteen aan of het wel een echte Invader is en hoeveel punten je hiervoor krijgt. De app houdt je score bij. Bovenaan de lijst van meer dan 350.000 deelnemers (de ‘flashers’) staat vandaag een zekere Jules-Martin op de eerste plaats, met 3.426 gefotografeerde Invaders.

Wat begon als een variant op het Pokémon-spelletje groeide onder de meest fanatieke fans uit tot een queeste: de meest competitieve flashers organiseren buitenlandse groepsreizen om zoveel mogelijk Space Invaders te fotograferen en punten te scoren. Parijs blijft het epicentrum, met vandaag 1.499 mozaïeken. Brussel telt er 42. Eentje blijft onbereikbaar: het mozaïek dat op vierhonderd kilometer hoogte om de aarde cirkelt in het International Space Station (ISS).

Surfend op het succes van Invader heeft hij het gezelschap gekregen van een hele reeks andere mozaïekkunstenaars en graffitiartiesten die zijn thema’s overnemen. Veel verwarring is er niet: de app is een meedogenloze scheidsrechter.

Het is gokken op het precieze aantal Invaders dat nog in het straatbeeld te zien is. Nogal wat mozaïeken zijn gesloopt, samen met het huis waarop ze hingen. Andere werden met hamer en beitel uit de muur gehakt, om verzamelaars te plezieren. Twee daders kwamen in 2013 voor de rechtbank, nadat ze betrapt waren in een poging om de mozaïeken te stelen. Invader sleepte ze voor de rechtbank en vroeg 18.000 euro schadevergoeding. De rechters lieten de daders vrij, met als argument dat ze het kunstwerk in hun eigen huis wilden ophangen en de mozaïeken er sowieso niet mochten hangen.

Intussen heeft Invader zelf zijn techniek geperfectioneerd. De combinatie van cement met lijm maakt het uitkappen van zijn mozaïeken een lastige klus, en de blokjes zelf zijn bewerkt, zodat ze verpulveren als iemand ze van de muur wil halen.

Mocht je denken ‘ha, eigenlijk is hij zo’n beetje de Franse versie van de Britse Banksy’, dan heb je op het eerste gezicht gelijk. Er zitten veel parallellen: allebei zijn ze generatiegenoten, straatkunstenaars, van eenzame rebel uitgegroeid tot een team dat in de werkplaats alles voorbereidt, en beiden brengen zelf hun kunst aan op de muren. ‘Ons werk ontwikkelt zich parallel. Het enige punt van gelijkenis tussen mij en Banksy en andere belangrijke kunstenaars zoals Shepard Fairey is dat we pioniers zijn van wat is uitgegroeid tot een enorme kunstbeweging.’

De gelijkenissen tussen Banksy en Invader zijn inderdaad maar een vernislaagje dik. Hun filosofie verschilt grondig. Invader noemt zichzelf politiek actief, want elk mozaïek dat hij op een muur kleeft, is illegaal en dat ziet hij als een politieke daad.

Banksy gaat heel wat verder en neemt in zijn werk harde politieke standpunten in: tegen het Britse koningshuis, tegen politiegeweld en terwijl Invader in 2005 zijn duizendste-of-zo mozaïek onder een brug in Parijs vastkleefde, trok Banksy naar Gaza. Op de Israëlische scheidingsmuur schilderde hij aan de Palestijnse kant een kind met een ladder. Het moest snel gaan. Israëlische soldaten vuurden waarschuwingsschoten af.

Ook hun omgang met de kunstmarkt ligt ver uit elkaar. Je kent het verhaal van het ‘Meisje met de ballon’. Toen in 2018 het veilinghuis Sotheby’s dat afgehamerde op 1,2 miljoen euro zette Banksy een versnipperaar in werking. Zijn plannetje werkte niet volledig. Het bovenste deel van het werk bleef intact, de rest hing in stroken onder de lijst. Maar als statement tegen de kunstcommercie kon het tellen.

Invader zat in zijn jonge postpunkjaren op diezelfde wantrouwige lijn als Banksy, maar ging daarna de mosterd halen uit een heel andere hoek van het Verenigd Koninkrijk: bij Damien Hirst. Beiden werden vrienden en het businessmodel van de Brit groeide meer en meer uit tot een voorbeeld voor de Fransman.

Damien Hirst gelooft in massaproductie. Tijdens de coronajaren schilderde Hirst op groot formaat takken met bloesems: 107 werken tegen 30.000 euro per stuk. Daarna zette hij een reeks kleinere afgeleide schilderijen in de markt, voor een zachtere prijs, en finaal volgden de papieren prints op posterformaat. Op dit moment lanceert Hirst een nieuwe reeks prints van bloesems, voor 3.500 dollar per stuk. Oplage? Zoveel als er kopers zijn.

En dan is er nog de digitale token NFT, een digitaal prentje waarmee Hirst pionierde. De NFT-hype is nagenoeg verdwenen, maar in de hoogdagen was het een nieuw vijvertje waarin kunstliefhebbers/investeerders zich lieten zakken en waaruit Hirst met succes grote vissen op het droge trok.

Die kunst van het vermarkten van kunst heeft ook Invader stilaan verleid. Zijn ‘eerste lijn’ omvat natuurlijk nog altijd zijn ‘invasies’ in het straatbeeld. Die werken zijn niet te koop, maar van elk daarvan is hij bereid één replica te maken, de ‘alias’. De prijzen van een alias kunnen gemakkelijk oplopen tot fors boven 100.000 euro.

‘Ik heb altijd al met één been in de straat gestaan en met één been in de galeries. Dat lukt prima. Mijn straatmozaïeken kun je natuurlijk niet zien in galeries of musea, ze werden gemaakt voor de straat. Maar sinds de begindagen creëer ik ook ‘aliassen’ van mijn straatmozaïeken voor in galeries en musea. En in 2005 begon ik ook met mijn ‘Rubikcubism’, dat losstaat van mijn straatwerk. In het Mima-museum in Brussel was er in 2022 nog een grote retro­spectieve expo over.’

Zijn zogenaamde ‘Rubikcubism’ is de ‘tweede lijn’ met kleine mozaïekstukjes, dezelfde als de vierkantjes uit een Rubiks-kubus. Bij de start van deze ‘tweede lijn’ schuimde zijn team tweedehandswinkels af op zoek naar kubussen. Vandaag heeft hij een rechtstreekse aanvoerlijn van de fabrikant. Met de plastic vierkantjes maakt hij portretten van bijvoorbeeld Marilyn Monroe of Iggy Pop, of van wie je maar wil. Een Mona Lisa ging onder de hamer in Parijs voor 480.200 euro. De moeder van stervoetballer Kylian Mbappé bestelde een portret van haar zoon. ‘Prijs op aanvraag.’

Volledig in de lijn van Hirst volgen daarna de prints op papier, op een oplage van bijvoorbeeld vijftig. De handtekening van Invader maakt het echt, en drijft de prijs gemakkelijk op tot 10.000 euro. Er zijn ook zelfbouwpakketten op de markt voor een goede 1.500 euro, waarmee je je eigen Invader van dertig centimeter breed aan je muur kunt lijmen.

Voor de fashionista’s is er de collab met Comme des Garçons voor de Invader-hemden, Invader-hoody’s en Invader-sneakers. ‘Ik krijg voorstellen van allerlei merken toegestuurd. Maar ik hou het bij een paar relevante, sterke projecten. En die zijn zeldzaam.’ En dat hoeft niet altijd ernstig en kunsthistorisch onderbouwd te wezen: in 2011 bakte Invader honderd wafels in de vorm van een Space Invader. Je kunt de vacuüm verpakte wafels nog online terugvinden, voor 4.000 euro per stuk.

Natuurlijk is kunstenaar een beroep, met een team dat op de payroll staat en op het einde van het jaar een jaarrekening. Maar de punker is nog niet uit de Invader verdreven. Al jaren herhaalt Invader zijn ultieme tip: maak je eigen Space Invader. Dit is het procedé, dixit de kunstenaar. ‘Het is niet zo moeilijk: je gaat naar een doe-het-zelfzaak, je koopt tegels, je puzzelt een Space Invader ineen en kleeft die tegen de muur.’ Dit alles met de zegen van Invader.

Expo ‘Invader Space Station’
| Wanneer | Van 17 februari tot en met 5 mei
| Waar | 11 Rue Béranger, 75003 Parijs
| Website | space-invaders.com
| Instagram | instagram.com/invaderwashere