Het oeuvre van de Italiaanse postmodernistische ontwerper, architect en theoreticus Aldo Rossi in één zin vatten, is onbegonnen werk. Gelukkig is er nu een grote retrospectieve expo in het Maxxi Museum in Rome.
Wat Picasso in de 20ste eeuw was voor de beeldende kunst, dat was Aldo Rossi voor de architectuur.’ Die woorden liet toenmalig conservator van het Bonnefantenmuseum in Maastricht, Alexander van Grevenstein, optekenen nadat Aldo Rossi in 1997 was omgekomen bij een verkeersongeval. Het Bonnefanten is inderdaad een van die vele bijzondere ontwerpen die aan de fantasie van de Italiaanse postmodernist ontsproten.
‘Verbeelding en fantasie kunnen alleen bloeien uit de kennis van de werkelijkheid’, schreef Rossi in een van zijn ‘Blue Notebooks’, notitieboekjes waaraan hij eind jaren 1960 begon en waarvan hij in totaal 47 volumes, verspreid over drie decennia, zou volschrijven. Ze bieden een unieke inkijk in Rossi’s opvattingen over architectuur en de maatschappij waarin die architectuur een plaats opeist.
Pritzker Prize
Aldo Rossi (1931-1997) was de zoon van een fietsenmaker in Milaan. In zijn jonge jaren lag zijn interesse meer bij film en theater, maar uiteindelijk koos hij toch voor een studie architectuur. Nauwelijks zes jaar nadat hij in 1959 zijn einddiploma had behaald aan de prestigieuze Politecnico di Milano, werd Rossi aan diezelfde universiteit al docent. Als academicus zou hij het architectuurdebat decennialang domineren. Zijn ‘L’architettura della città’ uit 1966 is tot op vandaag een bijbel voor veel architecten en stedenbouwkundigen. In dat manifest ging Rossi zwaar tekeer tegen de modernisten, die de stad definieerden als een verzameling afzonderlijke functies (en die om die functies te ordenen graag van een tabula rasa vertrokken).
Rossi deed net het omgekeerde, en ging uit van de historiciteit van de stad: hij stelde dat het geheel van straten en gebouwen aan een stad net haar structuur geeft en een soort collectief geheugen verstrekt aan zijn inwoners. Een visie die je in België terugvindt op de Philipssite in Leuven – een project dat na Rossi’s dood definitief werd afgewerkt door zijn collega Alfredo De Gregorio. Rossi was in 1990 trouwens de eerste Italiaan ooit die de Pritzker Prize mee naar huis mocht nemen, zowat de Nobelprijs voor Architectuur.
Alessi kegel
In zijn realisaties – of het nu gebouwen of simpele gebruiksvoorwerpen zijn – werkte Rossi graag met uitgepuurde vormen: cilinders, kubussen, bollen, balken en kegels. Wie kent niet de kegelvormige fluitketels, koffiekannen of waterkokers die hij ontwierp voor Alessi? Al even graag speelde hij met licht en schaduw.
De overzichtstentoonstelling in het nationaal museum voor 21ste-eeuwse kunst in Rome – kortweg Maxxi – is opgedeeld in twee grote luiken: een over Rossi’s werk in Italië, een ander over zijn werk in het buitenland. In eigen land oogstte de postmodernist lof met zijn San Cataldo-begraafplaats in Modena – in 1971 ontworpen met Gianni Braghieri en nog altijd niet helemaal voltooid.
Al even opmerkelijk was zijn Teatro del Mondo, een drijvend theater dat hij bedacht voor de Architectuurbiënnale van Venetië in 1980. Buiten Italië scoorde hij onder meer met het winkelcentrum Landsberger Arkaden in Berlijn, het Hotel Il Palazzo in het Japanse Fukuoka en het Deutsches Historisches Museum in Berlijn.
Drijvend paleis Piroscafo
Een tip: kijk op de tentoonstelling niet alleen naar de schetsen en modellen van Rossi. Opmerkelijk is dat ook de kasten waarin zijn werk wordt gepresenteerd van zijn hand zijn. Zijn talent om op kleine schaal te denken, komt misschien nog het duidelijkst naar voren in zijn meubelontwerpen. Neem nu zijn ‘Piroscafo’-bibliotheekkast (de naam betekent ‘stoomschip’ in het Italiaans), die hij in 1991 samen met toenmalig Molteni&C-artdirector Luca Meda ontwierp. Na 30 jaar brengt Molteni het meubelstuk nu opnieuw uit in een warme kleur en met eucalyptushout aan de binnenkant.
De ‘Piroscafo’ zou je kunnen beschouwen als een drijvend paleis voor de verbeelding en de fantasie. Het design, dat doet denken aan een lange gevel met ramen, verwijst naar de huizen aan de rotsachtige Atlantische kusten in Portugal en Galicië die Rossi tijdens zijn vele reizen ontdekte. De idee van de boot heeft dan weer alles te maken met Rossi’s voorliefde voor abstracte associaties: een charmant object midden op de oceaan dat mensen en dingen in beweging kan brengen. Opgevat als een gebouw wordt het hier de gastheer voor objecten, kledingstukken, herinneringen en dromen.
Rossi was trouwens zeer close met de familie Molteni. Hij gaf Francesca, de oudste dochter van CEO Carlo Molteni, zelfs tips over welke studies ze moest volgen (ze ging voor zowel filosofie als filmproductie en maakt vandaag documentaires, installaties en multimediaprojecten over design en architectuur). ‘Aldo Rossi is cruciaal geweest voor ons’, vertelde Carlo Molteni aan het magazine Wallpaper. ‘Hij heeft de geschiedenis van ons bedrijf bijna 20 jaar lang bepaald. Daarom dat we enkele van zijn belangrijkste ontwerpen opnieuw zullen uitbrengen in onze Heritage Collection, die ook topstukken omvat van andere giganten zoals Giò Ponti en Afra en Tobia Scarpa.’ Benieuwd wat Aldo Rossi daarover zou toevertrouwen aan zijn fameuze blauwe notitieboekjes.
‘Aldo Rossi - The Architect and the Cities’:
t/m 17 oktober in Maxxi in Rome, maxxi.art
