Chloé Zhao, de Chinese die Oscargeschiedenis schreef

Maar sinds Covid-19 is haar leven gereduceerd tot haar huis op het Californische platteland, dat ze deelt met haar drie kippen, twee honden en haar lief, de Britse cameraman Joshua James Richards. Werken doet ze alleen nog in de montagekamer van een compleet verlaten Disney-gebouw iets verderop. Die weinig mobiele dagelijkse routine steekt schril af tegen de vlucht die haar carrière heeft genomen. Zhao was al de rijzende ster van de wereldfilm, maar groeide de voorbije maanden uit tot een van de meest besproken regisseurs ter wereld.

Op de Golden Globes, die eind februari werden uitgereikt, werd ze in de 78-jarige geschiedenis van de ceremonie pas de tweede vrouw die werd uitgeroepen tot beste regisseur. Midden april mocht ze ook vier beeldjes mee naar huis nemen tijdens de Bafta’s, de Britse filmprijzen die gelden als de tegenhanger van de Oscars. Die laatste worden nu zondagnacht uitgereikt, en ook nu weer is de kans groot dat Zhao de meeste van haar zes nominaties verzilvert.

Ondertussen bejubelen de Chinese staatsmedia haar als een nationale heldin. Al is er ook controverse, nadat was gebleken dat ze acht jaar geleden in een interview een paar weinig patriottische uitspraken had gedaan.

‘Nomadland’, Zhao’s derde film, wordt ‘een van de beste Amerikaanse films in jaren’ genoemd. Het verhaal voor de film is gebaseerd op een non-fictieboek uit 2017 van Jessica Bruder over Amerika’s snelgroeiende kolonie migrerende werknemers van middelbare leeftijd. Fern, een weduwe gespeeld door Frances McDormand, trekt door het land. Op zoek naar werk en mogelijk ook een hernieuwd gevoel van identiteit en een doel in haar leven.

Het was McDormand, die eerder schitterde in ‘Fargo’ en ‘Three Billboards Outside Ebbing, Missouri’, die samen met de Amerikaanse filmproducent Peter Spears de rechten op het boek van Bruder had gekocht. En ja, ze vond dat Zhao de film moest regisseren. Een paar maanden eerder was McDormand gecharmeerd geraakt door Zhao’s tweede film, ‘The Rider’, een hedendaagse western over een Sioux-cowboy die ervan droomt een rodeoster te worden, maar die droom helemaal ziet vervagen nadat hij een trap van het paard tegen zijn schedel krijgt.

Lees ook: Bert Hamelinck, de Belg met 6 Oscarnominaties

Zowel Zhao als McDormand raakte onder de indruk van de manier waarop Bruders boek niet alleen het verhaal van één persoon vastlegde, maar een Amerikaans tijdperk waarin de manier van leven van een hele generatie aan het veranderen is.

Omdat een film bij voorkeur een centraal personage heeft, bedachten Zhao en McDormand samen Fern, een lerares Engels uit een ter  ziele gegaan mijnstadje in Nevada, wier leven onderweg zou kruisen met dat van haar lotgenoten in de echte wereld.

Het was ook McDormand die een van de meest opvallende en bekritiseerde scènes van ‘Nomadland’ mogelijk maakte, waarin Fern seizoenswerk vindt in een magazijn van e-commercegigant Amazon. De actrice stuurde een mail naar de vicepresident van het bedrijf, met de vraag of ze mochten filmen in een van de distributiecentra, en kreeg er als eerste ooit de toestemming voor.

Vooral de onschuld van de Amazon-scènes valt niet bij iedereen in goede aarde. De film toont hoe Fern tevreden aan de inpaklijn staat te werken en praat met collega’s over hun lot, en op een bepaald moment zelfs zegt dat haar nieuwe baantje ‘goed verdient’.

‘Het was voor mij heel gemakkelijk geweest om gewoon te zeggen dat Amazon slecht is. Ik had er razend populair mee kunnen worden op Twitter’, reageert Zhao tijdens onze Zoom-interview, nippend van haar thee uit een mok die niet veel kleiner is dan haar hoofd. ‘Maar ik kijk liever naar de structurele problemen die ertoe leiden dat mensen van Ferns generatie daar vandaag moeten gaan werken, of ’s avonds in de koudste winters bieten moeten scheppen, wat fysiek nog veel zwaarder is dan bij Amazon werken.’

‘Als je de kwestie beperkt tot Amazon, dan is ze alleen relevant voor jou. Ik wilde de problematiek veel tijdlozer bekijken: hoe oudere burgers worden behandeld door een kapitalistische economie. Hoe we die mensen beschouwen als wegwerpproducten zodra ze niet meer kunnen bijdragen. Ik neem de mensen liever op sleeptouw in het verhaal om zoiets los te maken in hun onderbewustzijn. Dát is voor mij de kracht van het verhaal dat je vertelt.’

In de drie films die Zhao tot nog toe op de wereld losliet, voert ze onveranderd niet-professionele acteurs op. Maar in vergelijking met haar eerste prent is haar regieaanpak wel geëvolueerd. ‘Voor mijn debuutfilm uit 2015, ‘Songs My Brothers Taught Me’, gedraaid in het indianenreservaat Pine Ridge in South Dakota, was ik zo naïef dat ik dacht dat ‘spontaan zijn’ hetzelfde was als ‘niet plannen’. Ik ging er dus van uit dat ik daar gewoon maar eens heen moest om te zien hoe het eraan toe ging. Ja, ik denk dat de film daaronder leed.’

Voor ‘The Rider’, die ook in Pine Ridge werd gedraaid, hield Zhao de teugels  strakker vast. Hoewel ze al langer een film wilde maken met hoofdrolspeler Brady Jandreau, wachtte ze tot 2016 voor de juiste insteek. Toen maakte Jandreau een zware val tijdens een rodeo.

Voor ‘Nomadland’ sprak Zhao tijdens de opnames met reizende mensen die ze ontmoette, luisterde naar hun soms interessante verhalen en vroeg dan of ze zin hadden om, uiteraard betaald, een rolletje in de film te spelen. Sommigen bleken een echt natuurtalent, zoals Charlene Swankie, een van de belangrijkste personages in de film: ze had de rol van een 18de-eeuwse timmermansvrouw, gespeeld in een levend museum in Indiana, en voelde zich meteen op haar gemak op een set waarop 25 crewleden druk bezig waren.

Omdat het delen van diep persoonlijke en vaak pijnlijke ervaringen voor de camera niet evident is, gebruikte Zhao voor die opnames een kleine crew: alleen zijzelf, cameraman-slash-lief Richards en een assistent. Zo is er een man, ene Bob Wells, die aan het hoofd staat van een netwerk van nomadengemeenschappen, die heel vertederend en openhartig praat over de dood van zijn zoon, een tragisch verlies waarover hij pas een paar dagen voor de opname van de scène vertelde.

‘Ik stelde voor dat ik dat in zijn volgende scène zou verwerken’, zegt Zhao. ‘En hoewel het even duurde voordat hij zich daar goed bij voelde, kwam hij die dag zelf nog naar me toe en zei dat hij dacht dat hij er klaar voor was. Ik liet hem de bewuste bladzijden in het script lezen, zoals ik die voor hem had geschreven: eigenlijk bijna letterlijk wat hij me had verteld.’

Of dit geen schaamteloos misbruik is van gevoelens? ‘Ik maak geen documentaires, zelfs geen docudrama, maar fictie. We interviewen niet zomaar mensen, en het is ook niet zo dat ze iets zeggen waarvan ze meteen daarna misschien spijt hebben. Meestal ken ik die mensen al een poos, en vertrouwen ze me. Ze hebben gezien hoe we werken. En zodra de film klaar is, laat ik alles zien en vraag ik hun of er iets is dat ze eruit geknipt willen zien. Of ze misschien hun naam willen wijzigen. Welnu, er was tot nog toe niemand die me zei niet tevreden te zijn’, weerlegt Zhao.

Bob Wells beaamde dat toen hij in een recent interview zei dat hij zijn rol als ‘zeer helend’ beschouwde, en ‘een geschenk voor zijn leven en dat van zijn zoon’.

Chloé Zhao zelf groeide op in een zorgeloze omgeving. Haar vader was directielid in een staalbedrijf, moeder werkte in een ziekenhuis. Toch beschouwt ze de personages die ze in ‘Nomadland’ opvoert als zielsverwanten, financieel onzeker en cultureel ontheemd als ze zijn. ‘Waar ik in mijn leven ook kwam, ik voelde me altijd een buitenstaander’, zegt ze. ‘Ik voel me dan ook spontaan aangetrokken tot mensen die aan de rand leven of geen leven leiden dat je als mainstream kunt omschrijven.’

Als opgroeiend kind in Peking verdiepte ze zich in manga, Japanse strips. ‘Ze waren mijn beste vriend’, lacht ze nu. ‘Tot mijn 14de deed ik niets anders dan die strips verslinden.’ Toen ze in de jaren 1990 verkaste naar een middelbare school in het Engelse Brighton, ontdekte ze daar een heel andere cultuur: Shakespeare en Oscar Wilde waren alomtegenwoordig in de schoolbibliotheek, en ’s avonds waren er de optredens van Britse popgroepjes.

De hang naar fantasie die haar jeugd bepaalde, kan ze nu opnieuw ongeremd beleven in ‘The Eternals’, een scifi-epos met Angelina Jolie, Kit Harington, Richard Madden en Salma Hayek. Eindelijk, want Zhao probeerde al lang tevergeefs binnen te raken bij Marvel. Tot 2018 dus, toen de studio die grossiert in blockbusters over superhelden, haar zelf uitnodigde voor een pitch. Ongebruikelijk voor een Marvel-superheldenproductie shootte Zhao niet in de studio, maar op locatie en met de camera in de hand, weliswaar met beeldstabilisatie, zoals in ‘Nomadland’.

En hoe ze de toekomst ziet, willen we nog weten? ‘Net zoals de Mexicaanse filmregisseur Alfonso Cuarón of zijn Taiwanese collega Ang Lee hoop ik te kunnen schakelen tussen allegorische, fantastische verhalen en kleine, intieme drama’s, en op beide dezelfde technieken en technologie toepassen.’

Voor Zhao is film immers nog altijd een jong medium, even onwennig als ze zelf was toen ze als tiener in het Engelse Brighton werd gedropt, klaar om nieuwe invloeden op te slorpen, ergens halverwege tussen waar ze vandaan kwam en waar ze heen wilde. ‘Ik had toen de perfecte emo-leeftijd’, lacht ze. ‘En ja, het was een zeer creatieve leeftijd.’