Alain Platel (65) draagt niet langer het petje van ‘artistiek leider’ bij les ballets C de la B, het internationaal geroemde dansgezelschap dat hij bijna veertig jaar geleden oprichtte. Maar een artistieke geest gaat nooit op rust, dus zal Platel zijn pensioen op een hoogst eigenzinnige manier invullen. Zoals hij met zijn hele leven heeft gedaan.
Dit weekend gaat ‘C(h)oeurs 2022’ in première, een remake van zijn spraakmakende dansvoorstelling van tien jaar geleden. Tijd voor een terugblik op de mensen en momenten die het parcours van Alain Platel hebben gekleurd: het volk tegen de machthebbers, rouwen om Flint en in alle stilte een ‘Platelleke’ doen.
Alain Platel: ‘Jarenlang heb ik het idee weggewuifd. Opera, dat was mijn ding niet, vond ik. Te conservatief, te statig, te kleinburgerlijk. Ver van mijn creatieve wereld, dacht ik.’
‘Het was Gerard Mortier, die als operadirecteur onder meer De Munt in Brussel en de Opéra national de Paris leidde, die me aanspoorde om ‘iets met Verdi’ te doen. Ik associeerde Verdi met alle clichés die je maar aan opera kunt linken: het klatergoud, het pathos. Maar toen ik aandachtig naar die muziek ging luisteren, vielen me de mooie koorwerken op, en dat is de basis geworden van de voorstelling ‘C(h)oeurs’, dik tien jaar geleden. Het koor wordt in deze voorstelling een personage, dat staat voor het volk, of de massa.’
‘Er hing toen een sfeer van revolte in de lucht. Over de hele wereld kwamen mensen in opstand tegen de grote machtsstructuren en instituten. Het was het tijdperk van Occupy Wall Street, de Indignados, de Arabische Lente. We werkten met muziek van Verdi én Wagner, tijdgenoten – beiden geboren in 1813, maar elkaars tegenpolen: de frivole Italiaan versus de ernstige Duitser, het begin van nationalistische denkbeelden. Erg boeiende thema’s waar onze ploeg mee aan de slag ging. De eerste reacties op ‘C(h)oeurs’, tijdens de try-outs, waren erg positief.’
‘De première van ‘C(h)oeurs’, in de opera van Madrid in 2012, was een schok. Dit hadden we nooit eerder meegemaakt: er werd geroepen in de zaal, op het einde van de voorstelling draaide een deel van het publiek zich met de rug naar het podium en weigerde te applaudisseren. Ik wilde begrijpen waar die heftige reacties vandaan kwamen. Zo heb ik geleerd dat een deel van de vaste abonnees er nog heel conservatieve politieke denkbeelden op na hield. Dat wij de sfeer van de Indignados die buiten op straat onrust stookten, binnen brachten op de scène van ‘hun’ opera, ging voor sommigen te ver.’
‘Als je de pretentie hebt om iets over de wereld te zeggen, dan moet je die hele wereld ook op de scène laten zien.’Alain Platel
‘Ik ben erg benieuwd hoe deze voorstelling anno 2022 onthaald zal worden. De thema’s van C(h)oeurs zijn nog steeds relevant: het spanningsveld tussen het individu en het collectief, de protesten van het volk tegen de machthebbers. Het onderwerp is tijdloos, maar de tijdgeest is heel anders dan tien jaar geleden.’
‘Shockeren is nooit mijn intentie geweest. Ik ben niet iemand die geniet van controverse. Maar ik deins er niet voor terug om beelden of ideeën op de scène te brengen die oncomfortabel zijn. Dat is de kern van wat ik doe: imperfectie en kwetsbaarheid durven te tonen. Het is een cliché waarmee mijn werk vaak omschreven wordt: “Hij zoekt de schoonheid in het lelijke.” Maar dat klopt helemaal niet. Want wie beslist er wat mooi of lelijk is? Wat is de norm en wat is afwijkend? Ik vind het zelf ook vaak heftig wat we brengen, elke voorstelling komt bij mij nog hard binnen. Maar ik heb het heilige geloof dat theater net dé veilige plek bij uitstek is waar heel veel - ik zou bijna zeggen: alles - getoond kan worden. Het enige criterium is dat de ploeg waarmee ik werk zich veilig en geborgen voelt. Als het voor hen te rauw of te kwetsbaar is, dan brengen we het niet.’
‘Ik ben als outsider in de danswereld gerold, en dat heeft mijn hele carrière gekleurd. Na mijn studies werkte ik eerst enkele jaren als orthopedagoog. Mijn eerste dansvoorstellingen maakte ik met vrienden en familie, dat voelde heel natuurlijk. Maar ik besefte snel dat ik niet moest proberen om een klassieke choreograaf te worden die danspasjes zou aanleren. Vooral toen ik met professionele dansers ging werken, was dat de uitdaging: hoe kan ik iets nieuws maken, met mensen die technisch al alles kunnen?’
‘Ik heb altijd graag mensen uit heel diverse werelden samengebracht, lang voor ‘inclusiviteit’ een modewoord werd. Ik werkte met jong en oud, dik en dun, wit en zwart, mannen en vrouwen en alles daartussen, amateurs en professionele dansers, alle culturen en nationaliteiten samen. Ik zag dat nooit als een statement, het is een evidentie voor mij. Als je de pretentie hebt om iets over de wereld te zeggen, dan moet je die hele wereld ook op de scène laten zien.’
‘Op mijn 17de ging ik een jaar als uitwisselingsstudent naar de Verenigde Staten. Ik kwam terecht in Bristow in Oklahoma, hartje ‘Bible Belt’, een klein stadje waar het hele leven in het teken staat van de kerk en oerconservatieve waarden. Een behoorlijke cultuurschok op alle mogelijke vlakken voor een jongen uit een warm, breeddenkend gezin uit Sint-Denijs-Westrem. Het was 1975, lang voor internet en sociale media, wat wist ik van de wereld? Ik kwam terecht in een gastgezin met vijf kinderen, dat het financieel niet breed had. De zus van mijn gastvader gaf les en zij nam me mee naar arme, zwarte wijken waar 15 mensen samenleefden in twee kamers. Het was een kennismaking met een wereld die ver af stond van alles wat ik kende, maar het schrok me niet af. Mijn jeugdige onbezonnenheid en naïviteit waren een troef.’
‘Als er een groot feest aan de gang is, muis ik er stilletjes onderuit. Elk gesprek wil ik met mijn volle aandacht kunnen voeren. Als een contact te vluchtig is, voel ik me daar ongemakkelijk bij.’Alain Platel
‘Pas veel later heb ik ten volle beseft hoe die periode me heeft gevormd. Het was hard, om daar een jaar stand te houden en mijn plek te vinden, ver van mijn veilige thuis. Maar het heeft me gesterkt en gemotiveerd. Ik deed daar vakantiewerk in een instelling voor kinderen met een fysieke beperking, en zo is het engagement gegroeid om iets in die richting te gaan studeren. Vreemd als je bedenkt hoe impulsieve beslissingen je leven een wending kunnen geven. Als ik door het toeval op een andere plek was terechtgekomen, dan was ik misschien een heel ander pad ingeslagen. Ik ben me daar altijd van bewust. Als ik een voorstelling maak met jonge mensen, bijvoorbeeld, besef ik wat een impact dat kan hebben op hun leven. Daar moet je heel omzichtig mee omspringen.’
‘Ik was een slechte scholier, elk jaar met de hakken over de sloot. Tot ik plots één jaar lang goede punten behaalde, omdat ik een fantastische klastitularis had die vol passie sprak over kunst, muziek en literatuur. Hij was het die me later uitdaagde om zelf een eerste dansvoorstelling te maken. Als hij me dat vertrouwen niet had gegeven, dan zat ik hier allicht niet te vertellen over een productie in de opera. Tot het einde van zijn leven, op zijn 94ste, is hij alles blijven volgen wat ik deed. Het is prachtig als je bedenkt voor hoeveel levens hij een verschil heeft gemaakt, hoe hij bij alle studenten een talent wist aan te boren dat anders ongezien was gebleven.’
‘In 2012 is mijn hond Flint gestorven. Hij was een van de 14 honden die in onze productie ‘Wolf’ (uit 2003, een productie met dansers én honden op scène, met muziek van Wolfgang Amadeus Mozart, nvdr.) meespeelden, en op het einde van de tournee heb ik hem geadopteerd. Ik stond er zelf van versteld hoe het rouwen om dat beest me compleet van slag bracht. Ik nam me voor om me nooit meer zo aan een dier te hechten, maar ondanks dat voornemen kwam vijf jaar later Kito in mijn leven, een bastaardbordercollie die me vandaag overal vergezelt. Hij leefde in een kooi, bij mensen die helemaal niet voor dat beest konden zorgen. Het was even afwachten of hij zou kunnen wennen aan de drukte van een leven in de stad, maar met veel aandacht en geduld en observatie is er een mooi vertrouwen tussen ons gegroeid. Onze band is heel intens. We matchen goed, hij is betrouwbaar en lief. Ik weet niet of ik dat van mezelf mag zeggen, maar mensen omschrijven me vaak als iemand die zachtmoedig is. Ik ben geen harde mens. En zo is Kito ook: een goed karakter, dat graag mensen samenbrengt.’
‘Ik hou ervan om een huiselijke sfeer te creëren tijdens het werk. Kito is de beste ijsbreker. Nog voor ik ergens binnenkom, is hij al voor me uit gelopen en zijn mensen hem aan het aaien. Zodra de repetitie begint, trekt hij zich stilletjes terug, en na afloop gaat hij iedereen dag zeggen. Zo mooi om te zien, ik hou van die gemoedelijkheid. Een danseres die haar baby meebrengt, prachtig toch? Mensen zijn daar te bang voor. Zal er wel geconcentreerd gewerkt worden, met al die afleiding? Ja, absoluut. In een sfeer waar mensen zich op hun gemak voelen, waar alles gezegd kan worden, ontstaan de mooiste dingen.’
‘Recepties, handjes schudden, smalltalk: ik ben daar niet goed in. Na een première wil ik naar huis, dan moet alles even bezinken. In Gent noemen ze dat ondertussen ‘een Platelleke doen’. Als er een groot feest aan de gang is, muis ik er stilletjes onderuit. Elk gesprek wil ik met mijn volle aandacht kunnen voeren. Als een contact te vluchtig is, voel ik me daar ongemakkelijk bij.’
‘Dezelfde gêne voel ik als het over prijzen of erkenningen gaat. (Platel is onder meer Commandeur de l’ordre des Arts et des Lettres; kreeg een eredoctoraat aan de Universiteit van Gent en ontving de Vlaamse Cultuurprijs voor Algemene Culturele Verdienste, nvdr.) Het maakt me heel verlegen om zo gefêteerd te worden. Ik ben echt niet speciaal, en dat meen ik. Alles wat ik maak, is de verdienste van een volledig team. Natuurlijk is het fijn om appreciatie voor je werk te krijgen, net omdat ik ook wel eens tegenstand en kritiek heb moeten incasseren.’
‘Sinds vorig jaar ben ik met pensioen, maar veel verandert er niet. Ik word nu betaald door de pensioendienst, maar dat betekent niet dat ik plots hele dagen in mijn zetel ga zitten niksen. Artistiek denken stopt niet op je 65ste verjaardag. Als ik geen eigen producties meer zou maken, dan zal mijn creatief denken zich op andere manieren vertalen: schrijven, tekenen, sculpturen maken. Het kan alle kanten uit. De manier waarop je in het leven staat, verandert niet zomaar.’
‘Les ballets C de la B fuseren vanaf 2023 met kabinet k tot een nieuw gezelschap onder de naam La Geste. Ik voel me nog erg betrokken, maar ik ben ook blij dat ik de fakkel kan doorgeven aan een jongere generatie en me niet meer moet bekommeren om de dagelijkse werking en het management. De nieuwe ploeg kan altijd op mij rekenen, als ze een beroep op mij wil doen. Maar ik heb iedereen op het hart gedrukt: als jullie het gevoel krijgen dat ik de bemoeizuchtige schoonmoeder speel… duw me dan tijdig zachtjes naar de uitgang.’
‘C(h)oeurs 2022’, van Alain Platel, met muziek van Giuseppe Verdi en Richard Wagner. Vanaf 13 maart in Opera Antwerpen. Later ook in Opera Gent en Opéra de Lille.
C(H)ŒURS 2022 behind the scenes
