Van 7 tot 10 november opent het Grand Palais -wellicht voor de laatste keer - de deuren voor Paris Photo, veruit de belangrijkste fotografiebeurs ter wereld. Sabato focust op de hoogtepunten en ziet dat die Belgisch, neokoloniaal, zilver en ongezien zijn.
1. België boven: 'Fragments' bij Astrid Ullens de Schooten
Elk jaar geeft Paris Photo een podium aan één belangrijke internationale fotoverzameling. Deze keer is het de Brusselse Fondation A Stichting die haar moment de gloire krijgt.
De stichting, met hoofdkwartier in de voormalige Bata-schoenenfabriek in Vorst, vlak bij Wiels, was bij de opening in oktober 2012 het allereerste privéfotografiemuseum van Brussel. Achter de verzameling zit een ronkende familienaam uit het Belgische zakenleven: Astrid Ullens de Schooten, de zus van Guy ‘Tiense Suiker’ Ullens.
Terwijl Guy zich volop op Chinese hedendaagse kunst stortte en daar een (inmiddels overgelaten) privémuseum rond bouwde in Peking, hield Astrid zich bezig met fotografie. Eigenlijk was het haar grote droom om een sculptuur van Brancusi te kopen, maar toen ze op een beurs een foto van hem zag, verlegde ze de focus van haar kunstpassie.
De tentoonstelling ‘Fragments’ op Paris Photo toont maar liefst 227 foto’s uit de collectie van de stichting. Onder meer werk van Robert Adams, Larry Sultan, Harry Callahan, Mitch Epstein, Paolo Gasparini en Martha Rosler.
‘We krijgen een grote ruimte voor ons alleen in de Salon d’honneur’, zegt Jean-Paul Deridder, directeur van Fondation A Stichting. ‘Een hele eer, zeker als je weet dat ook al het MoMA en het Tate Modern daar al een deel van hun fotocollecties toonden.’
2. Du jamais vu: Primeurs van Tim Walker, Edward Burtynsky en Harry Gruyaert
De Michael Hoppen Gallery brengt ongeziene beelden van Tim Walker. Van de Britse modefotograaf vindt nu een grote soloshow plaats in het Londense Victoria & Albert Museum: ‘Wonderful things’. Daarin toont hij de roots van zijn theatrale sets en maximalistische sprookjesesthetiek.
In opdracht van het museum werkte Walker ook drie jaar aan fotoreeksen, geïnspireerd op collectiestukken en de geschiedenis van het V&A. Uit die series brengt Hoppen voor het eerst beelden op de markt, naast ander iconisch werk van Walker.
Ook naar het nieuwe werk van Edward Burtynsky, in wereldpremière bij de Nicholas Metivier Gallery uit Toronto, is het uitkijken. Voor zijn recentste Afrika-project heeft de Canadese fotograaf diep gegraven. Létterlijk zelfs: hij onderzoekt hoe de golf van neokolonisatie van de Russen, Chinezen en Arabieren het Afrikaanse landschap aan het inpalmen is.
De Antwerpse Gallery Fifty One brengt Harry Gruyaerts mythische reeks ‘TV Shots’. In de vroege jaren 70 fotografeerde Gruyaert in zijn Londense flat het tv-toestel waarop hij onder meer naar de Olympische Spelen van 1972, Amerikaanse soaps en de Apollo-missies keek. Door met de antenne de beeldkwaliteit te manipuleren, ontstonden bizarre vormen en kleuren. Of hoe de televisie onze blik op de wereld veranderde. De reeks is nu voor het eerst te koop.
In Parijs heeft ‘28 Vignon Street’, het zijproject van Fifty One, tijdens Paris Photo ook een pop-up met een groepsexpo van Mapplethorpe, Kertész, Penn en Weston.
Pop-up 28 Vignon Street in Galerie Flora Jansem, avenue Matignon 18, Parijs
3. Fotografie in bijberoep: Zoef-plaatjes van Chamberlain en verkleedpartijtjes van Arnold
John Chamberlain is wereldwijd bekend om zijn stalen sculpturen, vaak gemaakt van stukken van geplette autowrakken. Minder geweten is dat de Amerikaan vanaf 1977 ook experimenteerde met fotografie. Van die foto’s brengt de Parijse Galerie Karsten Greve voor het eerst een soloshow op Paris Photo. Opvallend: tijdens het fotograferen bewoog de kunstenaar zijn Widelux-camera, waardoor hij de realiteit liet ‘voorbijzoeven’. Het resultaat zijn vervormde scènes met kleurversnellingen ergens tussen Jacques-Henri Lartigue en abstract expressionisme.
De Amerikaan Steven Arnold maakte radicale films - ‘Messages, Messages’ en ‘Luminous Procuress’ waren geliefd bij Bowie en Warhol - en theatrale kostuums. Maar hij is minstens even bekend om zijn uitzinnige levensstijl vol verkleedpartijtjes en drugs. Door zijn ongebreidelde fantasie en exuberante looks was hij overigens niet alleen de muze van Salvador Dalí, ze werkten zelfs samen aan zijn Teatro-Museo Dalí in het Spaanse Figueres.
Fahey Klein Gallery uit Los Angeles zoomt in op een minder bekend fragment van zijn oeuvre: zijn al even decadente fotowerk.
4. Fotografie and beyond: Trump en Poetin zoals u ze nog nooit zag
Op elke editie van Paris Photo wordt het begrip fotografie verder opgerekt. Hierdoor exposeren steeds vaker galeries die absoluut niet in fotografie gespecialiseerd zijn, zoals Gagosian of Hauser & Wirth. Collages, beschilderde foto’s, fotoprints op textiel, geanimeerde foto-installaties: je ontdekt steeds meer werken waarbij fotografische procedés tot iets anders leiden dan klassieke foto’s. In de Prismes-zone staan 15 galeries met zulke out of the photobox projecten, al kan je er op de beurs zelf ook spotten.
De Gentse Marie Cloquet maakt haar Paris Photo-debuut bij de Antwerpse Annie Gentils Gallery. Lichtgevoelig gemaakte vellen papier belicht ze met archiefbeelden die ze op een apocalyptische plek in Mauritanië schoot. Die wazige afdrukken van landschappen verscheurt ze en gebruikt ze als basismateriaal om nieuwe ‘onmogelijke’ composities mee samen te stellen, zoals Pieter Bruegel of Joachim Patinir indertijd ook hun landschappen sampleden. Cloquet beschildert de monumentale collages met waterverf. Het levert bevreemdende, versnipperde beelden op, tijdens Paris Photo te zien in de Prismes-zone.
Nate Lewis, gerepresenteerd door Fridman uit New York - een galerie die in Parijs een plaats kreeg in de Curiosa-zone - gebruikt zijn ervaring als spoedverpleger om chirurgische ingrepen op foto’s uit te voeren. Hij schraapt er voorzichtig lagen af en vult die aan met ‘getatoeëerde’ details in inkt. Op die manier creëert hij - letterlijk - gelaagde beelden rond raciale thema’s.
Nancy Burson, een van de pioniers van de digitale beeldmanipulatie, krijgt een grote soloshow bij Paci Contemporary Gallery. Haar werk hangt al in topmusea als het Centre Pompidou, het Metropolitan en het MoMA. In juli 2018 haalde haar mix van Trump en Poetin nog de cover van Time Magazine. Met haar digitale ‘composietbeelden’ vernieuwde Burson niet alleen het genre van de portretfotografie, ze helpt er ook de FBI mee. Agenten gebruiken haar techniek om foto’s van gezochte mensen kunstmatig te verouderen.
5. Zot van zilver: De modderige zilverrush van Lucas Leffler
In het alternatieve off-parcours van Paris Photo debuteert ook de Belgische AM Foundation, een stichting van modeonderneemster Anne Chapelle en Moniek Bucquoye. Een van de drie fotografen die zij exposeren, is de net afgestudeerde Brusselse fotograaf Lucas Leffler met zijn reeks ‘Zilverbeek/Silver Creek’, waaraan hij al sinds 2017 werkt.
Vertrekpunt is de fabriek van Agfa-Gevaert in Mortsel, waar decennialang analoge pellicule werd geproduceerd. In de Grensbeek, die langs de fabriek loopt, werden jarenlang restanten van fixeerbaden met zilver geloosd. Dat edelmetaal wordt gebruikt in de productie van lichtgevoelige film. Door die vervuiling kreeg de Grensbeek de roepnaam ‘Zilverbeek’.
In de archieven van Agfa-Gevaert ontdekte Leffler de ‘persoonlijke zilverrush’ van twee werknemers van de fabriek, in de jaren 20. Het duo had een systeem bedacht om uit het gedroogde slijk van die beek zilverrestanten te halen. Tussen 7 en 13 kilo zilver per ton slijk leverde dat op, schreef Het Nieuwsblad in 1973, tot de directie van Agfa-Gevaert het zaakje ontdekte.
Leffler was gefascineerd door het verhaal, ging de beek opzoeken, maakte er foto’s, verzamelde modder en onderzocht die op sporen van zilverbromide en zilverchloride. Zo trad hij niet alleen in de voetsporen van de zilverjagers, hij ontwikkelde ook een nieuw procedé om op basis van die modder analoge afdrukken te maken.
Het levert bijna abstracte ‘modderige’ beelden op van de fabriek, de beek en de natuur errond.
Lucas Leffler, Luc Bonduelle, Bernadette Mergaerts, van 6 tot 10 november in AM Foundation Gallery, rue de Saintonge 4, Parijs, van 11 tot 20 uur.
Paris Photo, van 7 tot 10 november in Grand Palais, Parijs.