Hoe ziet Parijs eruit na de apocalyps? In ‘Les Ruines de Paris’ tonen Yves Marchand en Romain Meffre de Franse hoofdstad als fictieve urbexlocatie. Fotografisch ramptoerisme, aangewakkerd door AI.
Dit weekend gaat de Notre-Dame in Parijs eindelijk weer open. De beroemde kathedraal, die sinds de verwoestende brand van april 2019 helemaal is gerestaureerd, zal ‘mooier zijn dan ooit’, beloofde president Emmanuel Macron meteen na het inferno. Een peperdure ambitie, maar het resultaat blijft altijd een replica: een monument waar – net als bij Villa Cavrois – de grens tussen authentiek en vals is uitgegomd. Is dit architectuur of decorbouw? Feit of fictie?
Wie vijf jaar geleden de beelden zag van de brandende kathedraal of de smeulende ruïne, kon zijn ogen niet geloven. Het leek wel fictie uit een doemfilm: alsof het historische culturele hart van Europa in puin lag. In diezelfde Pompejaanse sfeer baadt ook ‘Les Ruines de Paris’. Het ‘fotoboek’ van Yves Marchand en Romain Meffre toont de stad in vergevorderde staat van ontbinding. De Moulin Rouge is overwoekerd door onkruid, de doorgeroeste Eiffeltoren werd herleid tot een autokerkhof, en de glazen piramide van het Louvre ligt in scherven. Je gelooft je ogen niet, en dit keer is dat ook terecht: al dat fotografische ramptoerisme is gegenereerd met AI.
Parijs als urbexsite
In ‘Les Ruines de Paris’ is het licht in de lichtstad uit. Parijs lijkt verlaten, alsof een klimaatramp of oorlog een enorme stadsvlucht op gang heeft gebracht. Met lege straten, vervallen monumenten en geplunderde overheidsgebouwen tot gevolg. Pure fictie natuurlijk, of zouden die Midjourney-beelden toch verre toekomstmuziek kunnen zijn? Ze zetten alleszins aan het denken, zoals een goeie sciencefictionfilm ons ook – al is het maar voor even – anders naar de echte wereld laat kijken.
Marchand en Meffre zijn geen typische AI-nerds die nooit van achter hun computer komen. Ze behoren tot de bekendste Franse urbexers: avonturiers die verlaten gebouwen binnendringen om ‘de poëtische schoonheid van het verval’ te fotograferen, voordat het te laat is. ‘Maar in de Notre Dame zijn we nooit gaan shooten na de brand, er waren al mensen genoeg die de kathedraal mooi in beeld hebben gebracht. Het mysterie was weg’, zeggen ze. Sinds ze elkaar in 2002 ontmoetten, reisden ze samen de wereld rond om grootformaatbeelden te maken van moderne ruïnes: van leegstaande cinema’s tot verloederde autofabrieken in de VS.
Met hun fotoreeks ‘The Ruins of Detroit’ braken ze internationaal door. Die serie sierde in 2009 de cover van Time Magazine en werd in 2010 gebundeld in een boek. In die tijd was fotografie nog dé uitgelezen manier om de werkelijkheid vast te leggen en de tijd stil te zetten. Vijftien jaar later bewijzen de urbexers met ‘Les Ruines de Paris’ hoe onze relatie met beelden volledig is veranderd. ‘We probeerden ons voor te stellen hoe Parijs er zou uitzien als ultieme urbexlocatie’, zeggen ze. ‘Hoe ziet de stad eruit als de mens is verdwenen en de natuur stilaan weer overneemt?’
Ruïnezucht
Hun fantasme resulteerde in een interessant boek met zo’n tachtig post-apocalyptische beelden, waarvan een selectie tot en met 18 januari 2025 te zien is bij de Parijse galerie Polka. Al deze beelden zijn gegenereerd met het AI-programma Midjourney. Dat gebeurde niet met één goeie prompt en wat rekenkracht: meer dan 52.000 beelden lieten Marchand en Meffre creëren, die ze keer op keer verfijnden qua compositie, setting of belichting. Fotografie kun je dat niet meer noemen – AI draait om statistiek – maar het proces vergt wel nog het oog van een fotograaf, die zijn vak en onderwerp goed kent. ‘We zeggen voor het gemak dat er duizend werkuren in dit project zijn gekropen, maar in de praktijk zijn het er veel meer. Sinds we begin dit jaar ermee begonnen, is de technologie nog in sneltreintempo verbeterd. De mogelijkheden zijn ongelofelijk, zeker als je het combineert met Photoshop.’
Waarom raken hun beelden ons, zelfs als ze pure fictie zijn? ‘Omdat iedereen er zijn eigen angsten in projecteert, van een nakende oorlog tot een klimaatramp of een recessie’, denkt Meffre. De AI-foto’s appelleren aan de menselijke ‘ruïnezucht’. In de schilderkunst, literatuur en zelfs tuinarchitectuur is de ruïne al eeuwenlang een vanitas én folly tegelijk: de creatie van vernietiging levert een esthetische ervaring op.
Net als ‘Anéantir’ van Michel Houellebecq, ‘Brave New World’ van Aldous Huxley of ‘1984’ van George Orwell confronteert ‘Les Ruines de Paris’ ons met een wereldbeeld dat misschien wel profetisch is. ‘Quand l’intelligence artificielle prédit l’avenir’, de ondertitel van het boek, hint ook in die richting. Daarom is het boek meer dan een visueel essay: het toont de mogelijke toekomst van Parijs als vergane glorie. Is de stad ‘passé composé dans le futur proche’? Het kan zomaar. Het AI-project is meteen ook een waarschuwing voor de verschuivende machtsverhoudingen in de wereld, met een verouderd Europa, dat zijn vervaldatum nadert. En met Parijs als openluchtmuseum, waar toeristen alleen nog naartoe komen om naar clichés of replica’s uit het verleden te kijken. Veelzeggend is het beeld van de verwoeste ‘Grande Galerie de L’Évolution’, de beroemde zaal in het negentiende-eeuwse Natuurhistorisch Museum van Parijs. Wat blijft er nog over van een beschaving als de evolutie is gestopt? Wat moet een stad met zo’n rijke geschiedenis doen om niet vast te roesten in haar verleden? Wat als Parijs zijn glans definitief verliest?
Leugenmachine
De angstaanjagend realistische foto’s in ‘Les Ruines de Paris’ zijn niet alleen een wake-upcall voor het ingeslapen Europa, maar ook een onrustwekkende alarmbel over de mogelijkheden van AI als performante leugenmachine. En dan rijst meteen de vraag of dit boek net zoveel stof zal doen opwaaien als dat van Carl De Keyzer. De Belgische Magnumfotograaf kreeg de wind van voor toen hij recent een gelijkaardig AI-fotoboek uitbracht: ‘Putin’s Dream’, over een fictieve reis naar het hedendaagse Rusland. De Keyzer wilde een sequel maken op zijn beroemde Rusland-project ‘Homo Sovieticus’ uit 1988, maar moest zijn reis annuleren. Dus koos hij voor een andere strategie: AI-gegenereerde beelden. Marchand en Meffre schakelden ook over van ‘echte’ fotografie naar AI-beeldgeneratie. Worden zij straks ook scheef bekeken in de urbexwereld, nu ze Midjourney inzetten? ‘Dat valt best mee’, zeggen ze. ‘We hebben lang gediscussieerd met de community vóór we dit project lanceerden. En intussen waren er nog andere fotografen met interessante AI-projecten begonnen. Dat overtuigde ons om ermee verder te gaan.’
De twee vergelijken de opkomst van AI in de fotografie met de komst van de fotografie in de schilderkunst aan het einde van de negentiende eeuw: er doemt een nieuw medium op, met oneindige mogelijkheden, dat oude methodes irrelevant maakt en op conservatieve tenen trapt. ‘Les Ruines de Paris’ heeft niets meer te maken met documentaire urbexfotografie, maar is een verzameling trompe-l’oeils, fake news dus, waarin ze bewust kleine foutjes toelieten, net om duidelijk te maken dat het om illusies gaat.
Soms kloppen perspectieven niet, zijn details wazig of strookt de architectuur niet met de realiteit. Van de clichémonumenten kunnen beeldgeneratoren nu al zeer accurate versies maken, op basis van bestaand ‘echt’ beeldmateriaal van het internet. Maar bij minder platgetreden Parijse stadsgezichten begon Midjourney te ‘hallucineren’. Deze typische dwalingen van AI-modellen – het best te zien op de foto-expo bij Polka, minder in het boek zelf – verraden de herkomst van de beeldenreeks. Net als de Notre Dame blijkt de geloofwaardige replica een perfecte leugen. De waarheid ligt niet meer ergens in het midden, maar in Midjourney.
‘Les Ruines de Paris’ van Yves Marchand en Romain Meffre
| Uitgeverij | Albin Michel
| Prijskaartje | 49 euro
| Website | marchandmeffre.com
De gelijknamige tentoonstelling
| Waar | Bij de Parijse Polka Galerie
| Wanneer | Tot en met 18 januari 2025
| Website | polkagalerie.com
