Fotografe Mary McCartney | De eerste Europese tentoonstelling (en het gewicht van een bekende achternaam)

Mary McCartney had haar eigen fototentoonstelling niet mooier kunnen samenvatten. In Château La Coste, de kunst­oase te midden van de wijngaarden in de Provence, kun je de hele zomer gaan kijken naar een persoonlijke selectie die ze maakte uit haar eigen fotoarchief. Meer dan vijfduizend contact sheets, de buit van dertig jaar fotograferen, liet ze een voor een door haar handen gaan.

Wat het publiek straks níét te zien krijgt, zijn de grote sterren die McCartney fotografeerde voor de covers van Vogue of Rolling Stone. Ook afwezig: haar staatsieportretten van de Britse koningin Elizabeth, en de reclamecampagnes voor klanten als Mandarin Oriental of het modemerk van zus Stella McCartney. Met ‘Moment of Affection’ zoomt McCartney in op de schoonheid en tederheid van kleine gebaren, toevallige ontmoetingen, kwetsbare connecties. Het zijn beelden die tonen hoe alle levende wezens ernaar snakken om geraakt en aangeraakt te worden.

Mary McCartney: ‘Natuurlijk is het fantastisch om grote opdrachten en producties met een heel team op te zetten. Maar mijn voorliefde als fotograaf is altijd gegaan naar het vastleggen van de kleine, terloopse momenten, die anders onopgemerkt voorbijgaan. Door de pandemie hebben we natuurlijk nog harder beseft hoe broos vele vanzelfsprekende zaken zijn. Dus werd dat het uitgangspunt van deze expo: wat is dat echt, een moment van affectie? Wat betekent het om samen een herinnering te delen? Ik ben de magie van menselijke contacten nog meer gaan waarderen. Een vluchtig moment met iemand op straat, in een winkel, op de bus. Dat kan voor mij een even groot avontuur zijn als een verre vliegreis.’

‘Toen ik als twintiger een basiscursus fotografie volgde, kregen we de opdracht om buiten één rolletje film te shooten binnen een omtrek van honderd meter. Er waren medestudenten die prachtige composities maakten met architecturale lijnen. Terwijl mijn blik bleef hangen bij een bloem die in een spleet tussen de straatstenen groeit. Vandaag vind ik dat nog steeds het leukste: in mijn eentje met de camera op pad gaan. Het imperfecte is altijd interessanter om te tonen.’

Dat staat in contrast met het spannende, grootse leven dat we denken dat de dochter van de beroemdste muzikant ter wereld leidt.
McCartney: ‘Als ik aan mijn jeugd denk en aan de ervaringen die mij echt gevormd hebben als mens en als artiest, dan herinner ik vooral momenten ver weg van de schijnwerpers. We gingen wel eens mee op tournee, maar dat was uitzonderlijk. Heel veel tijd brachten we met het gezin door in een klein boerderijtje in Schotland. Tussen de velden, ver weg van de bewoonde wereld. Daar is mijn blik gevormd, ik hou ervan om te observeren, te wachten, te zoeken. Dat is nog altijd een rode draad in mijn werk. Ik heb meer interesse in de momenten tussendoor, achter de schermen.’

‘Van nature ben ik eerder timide, en misschien heb ik daarom net een beroep gekozen waardoor ik mezelf uit mijn comfortzone moet duwen. Dat is ook het mooie aan mijn vak: als fotograaf moet ik fysiek echt ergens aanwezig zijn. Ik moet deelnemen aan de wereld en met mensen contact zoeken. Ik kan niets creëren thuis achter mijn scherm, terwijl voor veel mensen daar een groot deel van hun leven zich afspeelt. Ik hou van die echtheid. Ik was dolblij toen ik hoorde dat we dit interview niet via een schermpje moesten doen. Dat jij op de trein bent gestapt en hier tegenover mij zit, en koekjes voor me hebt meegebracht. Ik meen het, dat vind ik dus echt heel bijzonder.’

Ze meent het echt. En natuurlijk delen wij dat gevoel. Thuis achter een scherm hadden we dit allemaal gemist: de wandeling naar haar studio door een idyllisch stukje Notting Hill in Noord-Londen. Het rondsnuisteren in haar kantoor, terwijl we tien minuutjes op haar wachtten. Vaststellen dat ze veel grappiger, liever, hartelijker is dan de strenge blik op haar portretfoto’s had doen vermoeden. Opmerken dat ze sneakers draagt uit de collectie van haar zus.

Koffie geserveerd krijgen in een grote kop met ‘Gently Holding Frog’ op, toevallig mijn lievelingsbeeld uit de expo. Stiekem de liedjes shazammen die tijdens het gesprek op de achtergrond voorbijkomen (The Pretenders, The Eagles, Fleetwood Mac en ja The Beatles). De knuffel bij het afscheid. Een boek cadeau krijgen met een lieve boodschap in. De smalltalk over het weer als we bij het afscheidnemen naar de loodgrijze wolken boven onze kop kijken. Door de regen op zoek naar een taxi een beetje verloren lopen en vaststellen dat we serendipity-gewijs op de hoek van Abbey Road zijn beland. Dat alles hadden we dus gemist als dit een zoom was en geen ontmoeting.

Achter een scherm had ik ook niet opgemerkt dat haar stem soms even stokt, als Mary McCartney praat over de foto’s die voor ons liggen. Zoals over dit beeld: een hoofdkussen met geborduurde bloemen en een pastelblauwe strik. Misschien zie jij als toeschouwer niet meer dan een onopgemaakt bed. Mogelijk merk je op hoe mooi het zonlicht op de kreukels in het bedlinnen valt. Of je leest op het bordje de naam van het werk: ‘Mum’s Side of The Bed’.

‘Technisch gezien is het een stilleven, maar voor mij is dit een portret’, zegt McCartney. ‘Ik zie háár nog steeds op dat bed. Ik zie alleen maar mama op die foto.’

‘We zaten daar thee te drinken, en toen zij opstond om zich aan te kleden, werd ik getroffen door de lichtinval, en de afdruk en het patroon dat achterbleef in de lakens. Dat is een prachtig voorbeeld van een moment dat me zo aangreep dat het schreeuwde om vastgelegd te worden. Zo had ik het nooit in scène kunnen zetten.’

De tentoonstelling in Château La Coste is er een om langzaam te savoureren. Anders merk je misschien niet eens op dat deze foto werd genomen in 1996, een jaar nadat Linda McCartney de diagnose borstkanker kreeg. Ze stierf twee jaar later, toen ze 58 was en Mary 28. Misschien zie je dan iets anders in de kreukels. Een leegte, of letterlijk de indruk die een mens achterlaat.

Mary toont ons nog een andere foto, volgens haar het sleutelwerk in de expo: ‘Trees Hugging’, nog zo’n beeld dat haar stommelings overkwam. ‘Zomaar tijdens een wandeling, ik had een kleine 35 mm-camera bij. Zelfs zonder mensen is dit beeld voor mij heel fysiek en warm.’

Welke reacties hoop je te krijgen van het publiek?
McCartney (denkt na): ‘De locatie is uitdagend, omdat het één grote ruimte is waar je bijna alle beelden in één oogopslag binnenkrijgt. Daarom moest ik streng zijn in mijn selectie: elke foto moet krachtig genoeg zijn om die emotie, dat moment van affectie te evoceren.

‘Ik hou heel erg van tentoonstellingen, dat is voor mij als fotograaf hét moment om de reacties van het publiek te peilen. Die fysieke confrontatie met het werk, en de directe impulsieve reacties vind ik het interessantst. Ik luistervink graag. Deze bijvoorbeeld, wekt altijd heftige reacties op.’ Ze wijst naar de foto die metersgroot aan de muur hangt in haar studio: ‘Gently Holding Frog’. ‘Iemand zei me dat het lijkt of de kikker om een kus smeekt, om zo prins te worden. Iedereen lijkt er een ander narratief op te projecteren.

En dan vertel ik natuurlijk graag het mijne: dat zijn de handen van mijn mama. We waren samen op wandel en zij pakte deze kikker van het wandelpad, om te beletten dat iemand op hem zou stappen. Ze houdt het beestje stevig vast, zodat hij zich niet kan loswringen, maar toch zacht genoeg om hem geen pijn te doen. Ik moet altijd heel erg lachen om de expressie op zijn gezicht. Hij lijkt echt pissed off, en je ziet hem denken:  “Ach, verzetten is zinloos.”’ Het is een beeld dat volledig spontaan in het moment tot stand kwam, maar het klopt helemaal: de kleur, de gouden trouwring die net in beeld is, het vriendschapsbandje van gras aan mama’s pols. Prachtig, maar per ongeluk. Ik ben zo dankbaar dat ik dit soort momenten heb kunnen grijpen, want het leven raast voorbij.’

Je vader zei ooit over je moeder dat ze een erg Disney’esk beeld van dieren had. Ze zag elk beest als een karakter. Wij zien een hond of een paard, maar zij zag een individu.
McCartney: ‘Dat is echt zo. Hoe vreemd dat misschien klinkt, ze leek echt met dieren te kunnen communiceren. Mama had iets heel ontwapenends en onschuldigs. Er bestaan foto’s van haar terwijl ze met een pony aan de lijn door Abbey Road wandelde op haar dooie gemak, zoals iemand anders een hond uitlaat.’ (lacht)

Je hebt van je moeder ook haar liefde voor paardrijden geërfd. Wat spreekt je daarin zo aan?
McCartney: ‘Ik ben heel graag in het gezelschap van paarden, omdat ze perfect je gemoed aanvoelen. Voor ik de stal binnenstap, moet ik altijd even bij mezelf ‘inchecken’. Het is bijna zoals meditatie, je moet eerst scannen hoe je je voelt, want paarden nemen alle stress en negativiteit van je over als je je niet op je gemak voelt. Dat is erg leerzaam voor mij, want bij mensen werkt het net zo.

Als ik opdracht krijg om een portret te maken, hangt het resultaat af van de energie tussen ons twee. Iemand die er niet van houdt om gefotografeerd te worden, zul je pas mooi op beeld kunnen vatten als je zelf relaxed bent en een mooie connectie creëert. Ik ben niet de ego-fotograaf die een foto ‘neemt’. Elk portret is een interactie. Voor mijn project achter de schermen bij The Royal Ballet heb ik wekenlang met de dansers opgetrokken, om echt in hun levens door te dringen en een band met hen op te bouwen. De intimiteit van die foto’s komt helemaal voort uit de vriendschap, de liefde en het respect dat er tussen ons was gegroeid. Dat is een belangrijk aspect van mijn werk.’ 

Ook de tentoonstelling ‘Moment of Affection’ in Château La Coste is een passieproject. ‘Het komt allemaal neer op vriendschap’, in de woorden van Georgina Cohen van Gagosian Gallery, die de expo mee cureerde. ‘Mary is bijzonder getalenteerd, maar ik vind haar ook een heel leuk mens en een bijzondere persoonlijkheid’, zo had Cohen ons vooraf aan de telefoon verteld. ‘We kenden elkaar al langer en zijn vriendinnen geworden toen we voor het eerst samenwerkten, aan de ‘Mother Daughter’-expo in New York, waar we foto’s combineerden van haar en van Linda McCartney samen. Sindsdien heb ik nog een sterkere band met het werk. Ik zie hoe mild en teder haar blik is, maar ook de rauwheid en eerlijkheid in haar beelden.’

Een groot deel van deze foto’s komt uit McCartneys persoonlijke archief en werd nooit eerder aan het publiek getoond. Wat persoonlijk is, heeft net een iets andere lading als je vader toevallig een Beatle is. Die schroom heeft ze zelf moeten overwinnen, zegt ze.

McCartney: ‘Als je opgroeit als een McCartney, dan wil je in de eerste plaats alles wat privé is heel sterk beschermen. Foto’s die met mijn familie te maken hadden, hield ik angstvallig verborgen. Ik dacht er nog niet aan om ze aan het publiek te tonen. Het keerpunt kwam er tijdens het maken van die ‘Mother Daughter’-expo bij Gagosian in New York in 2015. Dat was heel intiem en persoonlijk, maar het resultaat was erg bijzonder. Het deed me beseffen dat het niet eerlijk is om mijn persoonlijke foto’s ergens in een kluis verstopt te houden. Het gaat net om de zaken die me het dierbaarst zijn, waarom zou ik die niet kunnen tonen?’

Als je uit een artistiek gezin komt, was het dan een evidentie dat jij ook die weg zou bewandelen? Of werkt het net verlammend?
McCartney: ‘Ik heb me inderdaad een tijd verzet tegen het idee dat ik kunstenaar zou worden. Als je uit een bekende familie komt, lijkt de buitenwereld al veel voor jou in te vullen. Terwijl je als artiest vooral vrij moet zijn, om iets te kunnen maken dat oprecht en kwetsbaar en imperfect mag zijn. Ik kon me pas ontplooien toen ik besliste dat ik aan niemand iets te bewijzen had. Ik ging er al van uit dat de hele wereld extra kritisch naar mij zou kijken, terwijl ik vooral zelf mijn eigen grootste criticus was.’

Je bent als fotograaf in je moeders voetsporen getreden, en je bent ook bekend als vegetarische chef en auteur van kookboeken.
McCartney: ‘I know! Natuurlijk sta ik daar soms bij stil. Ik kijk naar mijn leven en ik doe letterlijk hetzelfde als zij: fotograferen, kookboeken schrijven, paardrijden… Ik heb dit pad nooit bewust zo uitgestippeld, maar ik vind het vooral heel mooi om vast te stellen dat ik zoveel van haar in mij meedraag. Het is een eer om op die manier iets van haar leven voort te zetten. Bij alles wat ik onderneem, voel ik haar legacy.’

Heb je nooit een fase doorgemaakt waar je wilde rebelleren tegen je ouders? McCartney: ‘Nee, ik heb nooit een reden gehad om me af te zetten tegen mijn ouders, de drang om te rebelleren was me totaal vreemd. Ik heb wel tijd nodig gehad om zelf uit te zoeken wie ik was, als individu en als artiest.’

‘Toen ik alleen ging wonen, dacht ik: misschien hoef ik helemaal geen vegetariër te zijn zoals mijn ouders. Ik ben volwassen en mag mijn eigen keuzes maken. Dat leek eventjes interessant.’

‘Ik werkte in Soho, hartje Londen, en tussen de middag haalde ik als lunch een broodje met tonijnsla. Tot zover mijn rebellie. (lacht) Ik vond het best lekker, maar ik voelde me er meteen slecht bij. Er ligt een dood dier te rotten in mijn buik, dacht ik. Dat beest is in een net verstrikt geraakt, op een gruwelijke manier gedood, met een vliegtuig naar hier getransporteerd... Dat kreeg ik niet uit mijn hoofd. Zo kwam ik er dus snel achter dat het helemaal geen must was om me te verzetten tegen de waarden die ik had meegekregen thuis en tot vandaag nog koester. Ik ben dol op koken met plantaardige producten, zeker voor mensen die normaal niet vegetarisch eten. Het geeft me intens veel voldoening als ik uit de blik van een verstokte vleeseter kan aflezen: “Damn, dit is echt verrassend lekker.”’ 

Je hebt in de Verenigde Staten een erg populair kookprogramma, ‘Mary McCartney Serves it Up’, op Discovery+. Maar je carrière als kok lijk je strikt te scheiden van je werk als fotograaf. Waarom?
McCartney: ‘Omdat ik altijd dacht dat het zo hoorde, om geloofwaardig te zijn. Maar ik ben er stilaan meer relaxed in. In een volgend project combineer ik trouwens beide. Voor ‘Feeding creativity’ ga ik telkens met een vegetarisch gerecht op bezoek bij kunstenaars. Het resultaat, met mijn recepten en mijn foto’s, zal volgend jaar in een boek verschijnen. Ik heb onder meer al geluncht bij kunstenaar David Hockney. Ik had voor hem een hartige taart gemaakt met spinazie en gekaramelliseerde rode ui. Hij vertelde dat zijn moeder al vegetariër was, ze kreeg zelfs extra voedingsbonnen in de oorlog, om bonen in plaats van vlees te kunnen kopen.’

‘Daar samen zitten eten, vond ik een heel intiem moment. Het is een bijzonder voorrecht als een schilder je toelaat in zijn atelier. En koken voor iemand die je niet kent, maakt je heel kwetsbaar, want je kunt alleen maar hopen dat het in de smaak zal vallen. Eigenlijk is koken net als fotografie, een perfecte manier om met mensen een connectie te zoeken.’