Jamie Oliver | ‘The Naked Chef’ over zijn eerste kinderboek

‘Je moet wel gek zijn om zo’n huis te kopen’, zegt Jamie Oliver. ‘Eigenlijk is het als een tweede keer trouwen. Maar ik blikte terug op de voorbije twintig jaar en dacht tegelijk na over de volgende twintig: hoe zal Jamie Oliver eruitzien als hij 65 is?’ Hij is niet alleen hyperpopulair als kok, hij is ook een verbeten activist, vader van vijf en af en toe een mislukt zakenman. In een van de bijgebouwtjes van Spains Hall, zijn landhuis in de buurt van Braintree – in het graafschap Essex, ten noordoosten van Londen – dat hij in 2019 kocht voor zo’n zeven miljoen euro, is Jamie Oliver meteen zijn eigen zelve. ‘Ik woonde 22 jaar in Londen, en na de coronacrisis vond ik het tijd voor iets anders. De journalisten haalden meteen uit. Ze schreven dat het de jongen uit Essex was die terugkeerde naar zijn roots, en begonnen daarna meteen te schimpen. Maar er zit wel degelijk een plan achter. Onze verhuizing naar hier is helemaal geen statement.’

Onder een blauwe hemel kun je nochtans niets anders denken dan dat de nieuwe stek van de Olivers wel degelijk een statement is. Het pand heeft een imposante voorgevel van rode baksteen, met hoge schoorstenen en hoge ramen. Aan de achterkant is het allemaal wat chaotischer, en zie je meteen dat er door de eeuwen heen constant ver- en bijgebouwd is. Het landhuis laat zich omzomen door grote en goed onderhouden tuinen, met daarrond kleinere gebouwen van verschillende grootte. Zo is er een opnamestudio, en een keuken waar ‘One-Pan Wonders’ werd opgenomen, een van Olivers recente televisiereeksen. Hij neemt ons mee om het landgoed te verkennen en wijst meteen naar de plekken waar hij hoopt dat er ooit een restaurant, een koksschool en een paar boerderijen komen. Inderdaad: alles waar de man om geeft.

Jamie Oliver maakte immers de balans op. Hij is nu 48 en al langer beroemd dan hij anoniem was. Eigenlijk kon hij al vroeg in zijn leven gaan rentenieren, of een voetbalclub kopen, zoals de nieuwe rijken doen. Maar Oliver ging door met zijn kruistocht. Om mensen en vooral kinderen beter te doen eten. Het is een strijd die nooit lijkt te eindigen. Oliver blijft televisiereeksen maken en boeken publiceren. Hij blijft tekeergaan tegen de overheid over junkfood, en tegen het slechte eten dat in scholen wordt geserveerd. En ja, soms gaat hij onderuit. Zijn grootste mislukking was zijn Italiaanse restaurantketen in Engeland, die in 2019 werd opgedoekt: meer dan duizend mensen verloren hun job en leveranciers bleven zitten met onbetaalde facturen. Maar Oliver geeft niet op. Nooit.

Je merkt al snel dat deze man al vele watertjes heeft doorzwommen. Ergens is er nog altijd dat jongensachtige uiterlijk dat hem zo bekendmaakte. Zijn ogen blijven fonkelen en die kleine lispel is er nog altijd, net zoals de Adidas-sneakers met het logo van ‘Star Wars’ op. Maar er zijn ook al sporen van middelbare leeftijd. Oliver heeft er wat kilo’s bij en in zijn haardos, die indrukwekkend dik blijft, zitten grijze strepen. ‘Natuurlijk begin ik terug te blikken’, zegt hij. ‘Als je mijn leeftijd bereikt, dan heb je al heel wat meegemaakt. Ook pijn en verlies. Dingen die je diep raken. Zoals vrienden verliezen.’

De Olivers verhuisden naar dit landgoed toen Jools, de vrouw van Jamie, zwanger was van hun zesde kind. Maar ze verloor de ongeboren baby. ‘Ons zesde kind is er nooit gekomen’, zegt hij. ‘Het was niet de eerste keer dat we een kind verloren, neen. Dat vergroot alleen maar je dankbaarheid. Voor je vrienden, je naasten en je werk. Het doet je nadenken. Ik twijfelde lang of ik hier wel interviews zou geven, maar bedacht dan dat ik het evengoed hiervoor kan doen.’

Met ‘hiervoor’ bedoelt Oliver een boek voor kinderen: ‘Billy and the Giant Adventure’. Het is Olivers eerste stap in de wereld van de fictie, en hij heeft er jaren aan gewerkt. Hoewel hij al miljoenen boeken verkocht, was schrijven voor Oliver nooit zo vanzelfsprekend als koken of praten. De man heeft immers dyslexie. Destijds op school stuurden ze hem naar een speciale klas voor kinderen met problemen, en hij was al 35 toen hij zijn eerste roman las.

‘Schrijven is voor mij altijd een probleem geweest’, zegt Oliver, terwijl we door een grote ommuurde moestuin lopen, naar een gazon dat zachtjes weg glooit van het huis, naar een meer toe. ‘Lezen is ook een probleem. Als ik de autocue lees, dan zeg ik het minstens drie keer op rij verkeerd. Gelukkig kan ik zeer goed memoriseren. Ze vragen me wel eens waarom ik zo natuurlijk en spontaan ben. Omdat ik geleerd heb om die autocue niet meer te lezen, natuurlijk.’

Het idee voor het boek kreeg hij door de verhaaltjes die hij voor het slapengaan voorlas aan zijn kinderen: Poppy (nu 21), Daisy, Petal, Buddy en River (nu 6). ‘Maar dan kwam al snel het moment dat ze beter konden lezen dan ik’, zegt Oliver. ‘Zodat ze vroegen of ik dat boek niet gewoon uit het hoofd kon voorlezen. Zo begon ik meer gebaren te gebruiken, en maakte allerlei geluiden. Die begon ik op te nemen met een recordertje.’ Oliver grijpt zijn telefoon en speelt een opgenomen stukje af. We horen zijn stem die zegt: ‘Hoofdstuk één’.

Het boek was voor Oliver ook een manier om zichzelf uit te dagen. ‘Als je veertig wordt, dan begint het er toch wel allemaal anders uit te zien’, zegt hij. ‘Ik begon te beseffen dat ik bij alles wat ik ooit goed deed tegelijk ook ongelukkig of kwetsbaar was. Telkens als ik iets leuks doe, of op een ontspannen manier, dan is het resultaat in het beste geval gemiddeld. Ik merkte dat het een patroon werd, dus begon ik heel bewust wat meer op de voorgrond te treden in alles wat ik deed. Zo begon ik piano te spelen, omdat ik een piano van mijn oma had geërfd.’

En dan: ‘Weet je, iedereen is constant op zoek naar geluk, naar dat perfecte gevoel. Maar ook in pijn en conflict zit iets waar je beter van wordt. Als je creatief bent, dan is geluk soms een vrij vlak gevoel. Ik bedoel: het is interessant om je kwetsbaar op te stellen en ergens slecht in te zijn, om het dan proberen te verbeteren. Dit kinderboek is al even zenuwslopend en belangrijk als mijn eerste boek dat ik in de jaren 90 schreef. Noem het gerust een liefde waar heel veel werk aan is geweest.’

Het boek van Oliver gaat over een jongen, Billy, die opgroeit in een pub en in zijn vrije tijd het bos verkent met zijn vrienden. Daar vinden ze een magische wereld van kabouterachtige figuurtjes die overhoop liggen met andere kleine wezens die hij ‘boona’s’ noemt. Jamie schrijft dat het ‘ritme’ in het bos verstoord is: de term die hij gebruikt om de natuurlijke, evenwichtige orde der dingen te omschrijven.

Het is een charmant verhaal vol oliveriaanse thema’s. Billy die het moeilijk heeft op school, want voortdurend wordt gepest en lijdt aan dyslexie. ‘Hij wil best wel aandachtig zijn, maar zijn gedachten dwalen altijd af. En de woorden op het bord of in zijn boeken lijken voor zijn ogen te dansen, hoe hard hij zich ook concentreert.’

Maar hoe lastig de school is voor Billy, zo’n paradijs is zijn thuis. Zijn moeder bakt ‘s ochtends ‘hemelse bacon met rode en bruine saus’. Billy leert zijn sceptische vrienden te genieten van broodjes met gerookte zalm. Als hij een broodje worst maakt, grijpt Billy’s vader naar de worcestershiresaus, waarna zijn moeder wat vloeibare honing in de pan doet, en vader de pan uit het raam steekt om de worst te laten afkoelen, zodat die ‘lekker kleverig’ wordt.

Maar liefst drie bladzijden vult Oliver met de beschrijving van hoe ze thuis bij Billy pap maken. ‘Het gaat er verdomd gezellig aan toe aan tafel’, lacht Oliver. ‘Ik hoop dat het boek echt aanvoelt als een verlengstuk van al wat ik doe. Kinderen zijn mijn geheime wapen om campagne te voeren. Bedoeling is een fantastische wereld te creëren vol echte en goede waarden, die je toestemming geeft om op andere manieren inhoud te creëren.’

Het boek is ook verkrijgbaar als luisterboek. Sommige personages zijn ingesproken door echtgenote Jools, andere door bevriende acteurs als Jason Flemyng en Dexter Fletcher. Oliver zelf levert een muzikale bijdrage. Het heeft er alle schijn van dat ‘Billy’ nog maar het begin is van een nieuw foodie-imperium voor kinderen.

Onze wandeling brengt ons langs een boot tot bij een prachtige, grote Libanonceder met dikke takken die smeken om beklommen te worden. ‘Die boom werd geplant in 1675’, zegt Oliver. ‘Ik wil dat je hem eens gaat omhelzen, zelfs als je je daar wat ongemakkelijk bij voelt. Het zal je naasten geluk brengen.’ We doen wat hij vraagt, en Oliver maakt er een foto van.

Jamie Oliver groeide op in Clavering, zo’n zeventig kilometer ten noorden van Londen. Zijn ouders hadden er een pub, The Cricketers. Hij leerde koken in de keuken van de pub, zodat hij altijd wist dat er een plan B was als het op school niet zou lukken. ‘Dat gaf me een gerust gevoel, te weten dat ik altijd aan de slag kon als kok. Maar het duurde lang vooraleer ik me kon verzoenen met mijn schooljaren. Nu weet ik dat de school het meest fantastische wapen is in iedere cultuur.’

Oliver trok dus naar de koksschool en ging werken in The River Café. Daar was het dat producer Patricia Llewellyn een telegenieke jongeman ontdekte, en besliste om een gokje te wagen: het resultaat was ‘The Naked Chef’, een tv-programma en een boek die van de nog maar 24-jarige Oliver van de ene dag op de andere een ster maakten. ‘Plots stond ik daar druk te doen en reed ik rond met een scooter, noemde iedereen het ‘avontuurlijk’ en ‘echt’ wat ik deed. En werd ik heel vaak geparodieerd. Maar ik had toen al behoorlijk wat ervaring en wist wel wat ik deed.’

Tegen 2003 kreeg Oliver al het verwijt dat hij te alomtegenwoordig was. Een journaliste noemde hem een ‘opgeblazen chocoladecoulis die te pas en te onpas opdook, ziekelijk en zoet’. En toen lanceerde hij ‘Fifteen’, waar jongeren met beperkte toekomstperspectieven aan de slag konden. Daarmee liet Oliver zien dat zijn passie verder reikte dan gewoon carrière maken. Het zou een patroon worden. Oliver oogst alom bewondering, maar vaak wil men dat niet toegeven. Hij werd afgeschilderd als de man die het ongezonde fastfood uit de scholen weghaalde, of wiens pleidooi voor een suikerbelasting de frisdrankproducenten ruïneerde.

‘Ik heb het spel in de media op het hoogste niveau gespeeld’, zegt hij nu. ‘Er zijn veel verborgen regels en verborgen agenda’s. Maar grotendeels valt het best mee, hoor.’ En dan lacht hij even: ‘Ik ben daartegen bestand. Altijd geweest. Mijn vader zei altijd dat Jamie wel de moeilijkste weg zou kiezen, als er naast de makkelijke weg ook een moeilijke was.’

Natuurlijk waren er ook mislukkingen. Volgens sommige bronnen investeerde hij bijna 29 miljoen euro om ‘Jamie’s Italian’ te redden, maar in 2019 moest hij zich gewonnen geven. ‘Zonder twijfel het ergste wat ik meemaakte in mijn leven’, zegt hij nu. ‘Eigenlijk maakten we toen de best mogelijke versie van iets wat… slecht was. Zo is het: ik beleefde in mijn leven het beste van het beste, maar ook het slechtste van het slechtste. Je mag niet denken dat de dingen waarvan je houdt onderweg geen averij of mislukkingen hebben opgelopen. Dat geldt evenzeer voor mij, en betekent dat ik een mens ben. Een mens evalueert altijd hoe, wanneer, waarom, wat. Dat maakt je een beter mens, een betere werkgever of een betere leraar. Ik blijf me inzetten voor de wereld van de keuken.’

Hij zegt dat hij nog altijd plannen koestert voor restaurants, maar dat de economische context niet ideaal is. ‘Vandaag is het moeilijk om een restaurant te runnen’, zegt hij. ‘Alles zit tegen. Wij werden in de eerste plaats genekt door de hoge huurprijzen en andere tarieven. Ook personeel was een probleem dat overigens rechtstreeks verband houdt met de brexit, en daar wil niemand in Engeland over praten. Wie voor de brexit stemde, wil het er niet meer over hebben, en wie tegen stemde, kan het nog altijd niet geloven.’

Na ons gesprek serveert Oliver een snelle lunch in zijn testkeuken: gehaktballen en spaghetti. Jamie zien koken is voor velen een culinaire fantasie die uitkomt. De man heeft ons leren koken, denk je dan. En zoals hij veel mannen in de keuken kreeg, is Oliver misschien wel een van de grote feministen van de 21^ste eeuw. ‘Ik ben in ieder geval de grootste feminist in mijn familie’, lacht hij. ‘Toen mijn avontuur begon, werden vrouwen aangespoord om uit te gaan werken. Toch was er altijd nog die sluimerende veronderstelling dat meneer zou vragen ‘wat we eten vanavond’ als hij thuiskwam van het werk.’

De eerste drie jaar als ‘The Naked Chef’ had ik een gruwelijk slechte relatie met de mannen. Ik werd constant uitgescholden, moest geregeld op de vlucht slaan en werd zelfs af en toe in elkaar geslagen als dat niet lukte. Maar de mentaliteit veranderde, van ‘koken is voor meisjes’ naar ‘koken helpt jongens aan een lief’. De jongens zagen in dat ik geen tegenstander was, maar een bondgenoot. Als ik thuis voor Jools kook, dan is dat een van de duidelijkste manieren om te zeggen: ‘Ik zie je graag.’ Het is immers niet alleen ‘ik ga koken’, het is ook en vooral ‘hoe je je voelt en waar je zin in hebt.’’

Vandaag is een meerderheid van zijn abonnees man, zegt Oliver. Dat zijn er dus heel wat. Zijn YouTube-kanaal telt bijna zes miljoen volgers en zijn video’s zijn al honderden miljoenen keren bekeken. Uiteraard wordt het kijkgedrag gemeten. ‘Mannen gebruiken mijn content heel anders dan vrouwen’, weet Oliver. ‘Ik breng het dan ook op een andere manier. Meestal bouw je een recept op van begin tot einde. Alleen kijken mannen nooit helemaal tot de finish.’

‘We laten het gerecht dat af is dan ook meteen in het begin zien. Dan weten ze tenminste hoe het er moet uitzien, denk ik dan. En mannen zullen nooit zeggen: ‘Kijk, dat is mijn versie van een Jamie’, terwijl vrouwen zullen zeggen: ‘Ik heb een Jamie gemaakt.’ Vrouwen koken via mij, mannen gebruiken me gewoon’, grijnst hij. ‘Maar dat is prima. Ik ben een ambtenaar in dienst van het volk, en incasseer zoveel mogelijk.’

Jamie Oliver is ook al jaren een activist. Voor heel uiteenlopende dingen. En met succes. Via zijn project ‘Fifteen’ wilde hij kansarme jongeren een job in een restaurant bezorgen. Meer dan twintig jaar geleden begon hij al te pleiten voor betere schoolmaaltijden – hij wordt vaak afgeschilderd als de man die de ‘Turkey Twizzlers’-snack uit de scholen weghaalde, of wiens pleidooi voor een suikerbelasting de frisdrankproducenten ruïneerde.

‘Ik maakte dertien ministers van Onderwijs mee sinds ik me voor allerlei dingen begon in te zetten’, zegt Oliver. De chef krijgt wel eens kritiek op zijn paternalistische houding tegenover het overheidsbeleid, maar zegt dat de cijfers hem gelijk geven. ‘Alle data geven duidelijk aan dat kinderen die beter eten ook beter presteren op school’, zegt hij. ‘De enige superkracht die ik heb, is tijd. Alle anderen – CEO’s, CFO’s of ministers – zitten gemiddeld maar drie jaar in een machtspositie. Ze komen en gaan.’

Na de lunch lopen we terug naar de ceder. Oliver klautert er vrolijk in. Verderop steekt Jools haar hoofd even buiten om gedag te zeggen – het enige directe bewijs van gezinsleven in het landhuis. De oudste dochter, Poppy, is vandaag bijna even oud als Oliver toen hij bekend werd. ‘We hebben hard geprobeerd om aangename kinderen te hebben die goed in hun vel zitten’, zegt Oliver.

Buddy is nu twaalf en lijkt de meeste kans te maken om zijn vader op te volgen. Hij heeft een eigen YouTube-kanaal, ‘Cooking Buddies’, met 133.000 volgers. ‘De kinderen doen dingen waar ik me nooit aan heb gewaagd’, zegt Oliver. ‘Poppy was de eerste Oliver die naar de universiteit ging. Dat is een wereld die ik niet begrijp: ik werd alleen opgevoed om te werken.’

En dat werken houdt niet op. Er komt een nieuwe televisiereeks, ‘Jamie’s Seasons’. De franchiserestaurants in het buitenland breiden uit, vooral in India. En er komen nog meer kinderboeken. En dan is er nog zijn landgoed, waarvan hij hoopt dat het zijn zenuwcentrum wordt voor de rest van zijn carrière. ‘Ik hoop dat we hier de juiste mensen bij elkaar brengen’, zegt hij. ‘Het gaat allemaal traag vooruit, maar dat betekent niet dat je moet afhaken: je moet gewoon doorgaan.’

‘Billy and the Giant Adventure’
| Auteur | Jamie Oliver
| Illustrator | Mónica Armiño
| Aantal bladzijden | 352
| Uitgeverij | Puffin
| Nederlandse vertaling ‘Billy en het Reuzenavontuur’ | 24 augustus