Ze bezocht de Chinese ateliers die sekspoppen op maat maken voor westerse klanten. Maar ook de miljoenensteden waar werkslaven jeansbroeken, fietsen en valse kerstbomen fabriceren. In de documentaire ‘Ascension’ toont filmmaakster Jessica Kingdon de vaak beklemmende waarheid over het Chinese economische mirakel.
Een vrouw in een vrolijk geel poloshirt merkt – net op tijd, blijkbaar – dat ‘de schaamstreek niet voldoende getrimd is’. Waarna ze de benen van de pop spreidt en zich vooroverbuigt met iets wat op een nagelschaartje lijkt. We zijn op bezoek in een werkplaats in Zhongshan, een stad aan de Parelrivierdelta in het zuiden van China. Een team vrouwelijke arbeiders legt de laatste hand aan een nieuwe batch: onwaarschijnlijk realistische sekspoppen van silicone. Topklasse. En op maat gemaakt, want gepersonaliseerd volgens de specifieke eisen van de klant.
Een van die klanten wilde bijvoorbeeld een model met elfenoren. Iets waar niet bijster veel vraag naar is. Veel frequenter zijn poppen met gigantische borsten in mangastijl, die de indruk wekken dat ze tegelijk enorm groot, maar ook gewichtloos zijn, als heliumballonnen gevuld met pudding. Deze vrouwen zijn eigenlijk geen arbeiders, maar veeleer artisans. Een van hen fronst de wenkbrauwen als ze de perfecte kleur wil kiezen voor de tepels.
Het is een van de vele bijzondere scènes uit ‘Ascension’, de fascinerende documentaire-film van Jessica Kingdon over productie, consumptie, ambitie en sociale mobiliteit in China. De film stond al op de Oscarshortlist en werd op 8 februari genomineerd in de categorie: documentaire. ‘Eigenlijk monteerden we ons filmmateriaal over de sekspoppenfabriek zo neutraal mogelijk, want het was er echt over’, zegt de Chinees-Amerikaanse regisseur. ‘Zelf vind ik het een fantastische scène. Omdat het een extreem voorbeeld van uitbuiting is, terwijl je tegelijk ziet dat die vrouwen daar heel veel toewijding en tederheid tentoonspreiden, zowel voor de poppen als voor elkaar.’
‘Geen tatoeages of piercings’
Zoals veel in deze film, die vooral observeert – er is geen vertellende stem die de beelden toelicht – heeft de scène met de sekspoppen vooral symbolische waarde. Het is een manier om een beeld te schetsen van China’s relatie met de miljoenen mensen die de gigantische productiemachine draaiende houden. De controle op de werknemers is al even streng als de kwaliteitscontrole van de poppen: een man die op de lokale Sanhe-jobmarkt in Schenzhen arbeiders rekruteert, somt met een megafoon in de hand een waslijst vereisten op voor de sollicitanten: ‘Geen tatoeages!’ ‘Geen piercings voor mannen!’ Of nog: ‘Vingerafdrukken moeten volledig zijn!’
De Chinese beroepsbevolking is zoals de spullen die ze produceert: een wegwerpproduct. De maximumleeftijd voor een bepaalde job is 38. ‘Geen dag ouder’, snauwt een andere recruiter.
‘Made in China’-spullen
Het idee voor de documentaire-film groeide uit ‘Commodity City’, Kingdons bekroonde kortfilm over ‘s werelds grootste consumentengoederenmarkt in Yiwu, in het westen van China. ‘Wat me intrigeerde, is hoe mensen over de hele wereld met die plek verbonden zijn zonder het te beseffen’, zegt Kingdon. ‘De kans is immers groot dat de spullen waarmee we dagelijks in aanraking komen door de 8 kilometer lange groothandelsmarkt in Yiwu zijn gegaan.’
De maximumleeftijd voor bepaalde jobs is 38. ‘En geen dag ouder’, snauwt een recruiter.
Aanvankelijk wilde Kingdon eigenlijk ‘zoeken naar de vervreemding en intimiteit die zich ontvouwen in het wereldwijde kapitalisme. Ik wilde naar de plaatsen waar al die goedkope ‘Made in China’-spullen worden gemaakt, om er de menselijke verhalen achter te ontdekken.’ Maar naarmate haar onderzoek vorderde, ging ze almaar scherper focussen op de impact van die economische explosie op de Chinese samenleving als geheel. ‘Veel vragen over hoe vooruitgang en economische groei eruitzien, worden in China uitvergroot, omdat de veranderingen daar de voorbije tientallen jaren zo gigantisch snel zijn gegaan. Sinds de hervorming van eind jaren 1970 is de Chinese markteconomie volledig omgegooid en zijn er honderden miljoenen mensen uit de armoede gehaald. Maar er zijn ook grote verschillen qua inkomen. En je vindt er ook verspilling en uitbuiting. Deze film probeert dus twee waarheden tegelijk te tonen: die van de vooruitgang en die van de gevolgen van de vooruitgang.’
Star Boss Camp
Hoewel de film werd gedraaid in een periode waarin de Chinese overheid spijkerhard optrad tegen de entertainmentwereld, kreeg Kingdon een zelden geziene toegang tot een brede waaier van bedrijven en fabrieken: van productie-eenheden voor plastic waterflessen tot ateliers waar valse kerstbomen worden gemaakt, van workshops over etiquette in de zakenwereld tot een ‘Star Boss Entrepreneurial Camp’.
De opnames gebeurden dan ook behoorlijk discreet: de crew bestond doorgaans uit drie mensen, en Kingdon zelf bezocht China niet met een journalistenvisum, waardoor de autoriteiten haar niet al te zeer op de vingers keken. ‘Toch waren er momenten dat ik het gevoel had dat iemand me volgde, al is het natuurlijk moeilijk om dat te bewijzen. Dat is het nu net met China: soms weet je niet of je te paranoïde bent, dan wel niet paranoïde genoeg.’
Trouw aan de partij
De Chinese beroepsbevolking is zoals de spullen die ze produceert: een wegwerpproduct.
Een van de intrigerende dingen die Kingdon met haar oog voor detail oppikte, is de manier waarop de instrumenten van het communisme opnieuw worden gebruikt, maar deze keer in dienst van het kapitalisme. We zien beelden van een groep mistroostige kantoorwerkers in een bedrijf dat airconditioners produceert, gekleed in uniformen en bezig met een fysieke training in ware militaire stijl. Om de mentale weerbaarheid te vergroten, blijkbaar.
De trouw die vroeger aan de communistische partij en dus de overheid werd gezworen, is nu overgeheveld naar de werkgever. Kingdon ziet raakpunten met Amerika. ‘Ik dacht aan die bijna religieuze ijver die je in de States vaak ziet bij start-ups’, en ze verwijst naar een documentaire die ze vorig jaar zag over de aanbieder van coworkingplekken WeWork, waarin oud-CEO Adam Neumann op handen werd gedragen door een cultachtige aanhang.
Wereldwijde comeback
Kingdon is een Chinees-Amerikaanse. Haar overgrootvader was een bijna-aanbeden Chinese dichter – zijn geschriften worden aan het einde van de documentaire gebruikt en inspireerden ook de titel. Ze is dus goed geplaatst om de connectie te vinden tussen de nieuwe Chinese droom en de al wat meer gevestigde Amerikaanse versie.
‘De gelijkenis met de American dream is groot’, zegt ze. ‘De overtuiging dat als je het script volgt, je je aan de regels houdt, hard genoeg werkt en vertrouwen hebt in het systeem, dat je daar materieel voor zult worden beloond. Wat uiteraard lang niet altijd lukt. Het verschil is dat de droom in China meer gecollectiviseerd is: het gaat meer om een nationale verjonging en wereldwijde comeback. Volgens mij staat er dus meer op het spel dan de Chinese droom. Waar het echt om draait, is de economische macht van China beklemtonen, en de status van mondiale supermacht.’
Donald Trump
Kingdon ontdekte tijdens haar tocht door China trouwens dat de band tussen dat land en Amerika soms groter is dan je doorgaans vermoedt. Toen ze wilde gaan filmen in een fabriek van ‘MAGA’-petjes – ‘Make America Great Again’ – in de stad Yiwu, bleek de complete voorraad net verscheept, verrassend genoeg naar Canada. De fabrieksbaas stelde ter compensatie dan maar voor om te gaan filmen in de productieruimte waar ze bezig waren met petjes waarop ‘Keep America Great’ stond. ‘Bleek dat de nieuwe slogan van Donald Trump, het was de eerste keer dat we die te zien kregen.
Er wordt weleens gezegd dat de zakenlui uit Yiwu zowat alle wereldwijde trends op voorhand kennen, omdat dit de plaats is waar ‘s werelds wensen en verlangens voor het eerst worden uitgesproken. Zo zouden de fabrieksbazen van Yiwu altijd weten wie de volgende president van de Verenigde Staten wordt, aan de hand van de gadgets die ze moeten maken. Zo vertelde iedereen in Yiwu me dat Trump herverkozen zou worden. Gelukkig hadden ze het deze keer verkeerd.’
