Rosalía, de Catalaanse superster die flamenco de 21ste eeuw binnenloodste

Ondanks haar nederlaag kwam Rosalía’s (30) voorspelling toch uit: de Catalaanse zangeres groeide de voorbije vijf jaar uit tot een van de grootste popsterren ter wereld. Haar nummers worden miljarden keren gestreamd. Muziekcritici bewonderen haar vooral voor hoe ze de traditionele flamenco-elementen, zoals het snelle, ritmische handgeklap, combineert met moderne r&b en dance.

Maandag strijkt ze neer in Vorst Nationaal, voor achtduizend toeschouwers. Op Ticketswap zijn nog 6.500 andere fans wanhopig op zoek naar een ticket. Wie graag verrast wil worden door haar outfitkeuzes, is er echter aan voor de moeite: op Instagram en TikTok wemelt het van de filmpjes van haar ‘Motomami’-wereldtournee. Spoileralert: ze zal performen in hoge, over the knee-laarzen, minirokjes en stoere leren broeken en bijpassende vesten. Als een echte ‘moto mami’ of ‘biker chick’. Alleen de motorhelm die ze draagt op de cover van haar jongste album zul je niet spotten.

Rosalía is niet het zoveelste popsterretje dat uit de marketingmachine van de entertainmentindustrie wordt geperst, vertelt Jeroen D’hoe, professor popmuziek aan de KU Leuven en docent compositie aan de Luca School of Arts. ‘Flamenco is een van de meest sacrale muziekgenres op ons continent en wordt van generatie op generatie onveranderd doorgegeven. Rosalía heeft ontzettend lang gestudeerd om zich de flamenco eigen te maken. Dat ze het aandurft om met die pure muziek te experimenteren en het genre de 21^ste eeuw binnen te loodsen, zegt veel over haar karakter.’

Rosalía Vila Tobella groeide op in Sant Esteve Sesrovires, op zo’n veertig minuten rijden van Barcelona. Het slaperige stadje met terracotta daken en smalle straatjes staat bekend als de geboorteplaats van het lollymerk Chupa Chups – waarvoor Salvador Dalí het logo ontwierp. Voor het overige valt er niet veel te beleven. Om de tijd te doden hing Rosalía als tiener rond met vrienden in parken en op pleintjes, waar ze samen naar muziek luisterden. Ze reed mee in getunede auto’s of achter op de opgedreven scooters van oudere vriendjes.

Op haar dertiende hoorde Rosalía voor het eerst een flamenconummer van de legendarische Camarón de la Isla op de radio. ‘Mijn hoofd ontplofte’, vertelde ze daarover in de Spaanse krant El Mundo. ‘Ik had nog nooit zoiets gehoord.’ Het was een bijna goddelijke interventie die Rosalía compleet betoverde. De volgende tien jaar van haar leven besloot ze alle aspecten van de flamenco te gaan bestuderen – dans, gitaar en bovenal zang – zodat ze een echte ‘cantaora’ kon worden.

Vier jaar lang studeerde ze aan de Escola Superior de Música de Catalunya in Barcelona, bij José Miguel Vizcaya, El Chiqui, een van Barcelona’s beste flamencomuzikanten. Hij laat maar één student per jaar toe. Rosalía studeerde er af met ‘matricula de honor’, de hoogste onderscheiding. ’s Avonds trad ze op in jazzbars, op flamencofestivals en op feestjes.

Doorbreken deed ze in 2018, met ‘El Mal Querer’ (Slechte liefde), een album gebaseerd op de dertiende-eeuwse anonieme Occitaanse roman ‘Flamenca’. Een boek dat totaal niets met flamenco te maken heeft: het gaat over de relatie tussen een vrouw en haar gewelddadige echtgenoot. Rosalía goot er een 21^ste-eeuws sausje over, als afstudeerproject van haar klassieke flamenco-opleiding.

Je verwacht niet dat een experimenteel en avant-gardistisch conceptalbum in de pophitlijsten belandt, en toch gebeurt het. De combinatie van de traditionele flamencoklanken met hedendaagse dance en elektropop blijkt een succes: Rosalía werd een megaster. Het magazine Rolling Stone nam het album vrijwel meteen op in zijn ‘500 greatest albums of all time’-lijst.

Rosalía begrijpt dat ze het momentum moet benutten. Na de release van ‘El Mal Querer’ bracht ze singles uit met de grootste popsterren van het moment. ‘Lo Vas A Olvidar’ met Billie Eilish, ‘Yo x ti, tu x mi’ met Ozuna, een rap- en reggaetonsensatie uit Puerto Rico, en ‘Con Altura’ met de Colombiaanse zanger J. Balvin. De videoclip van dat laatste nummer werd op You­Tube meer dan twee miljard keer bekeken. En Rosalía mocht in 2019 samen met Penélope Cruz zelfs meespelen in ‘Pain and Glory’, een film van Pedro Almodóvar.

‘Ook dat bewijst dat Rosalía perfect weet waar ze mee bezig is’, vindt D’hoe. Ze heeft een hecht team rond zich. Haar jongere zus Pilar ‘Pili’ Vila Tobella is haar styliste en creatief consultant. Haar moeder Pilar Tobella stond vroeger aan het hoofd van een familiaal metaalverwerkingsbedrijf, nu is ze Rosalía’s manager.

‘Ook als producer van haar eigen muziek heeft ze de touwtjes stevig in handen’, vervolgt D’hoe. ‘Iedereen weet dat in de popwereld en de opnamestudio’s vooral mannen het achter de schermen voor het zeggen hebben. Maar Rosalía is een popster van een ander kaliber. Ze laat zich door niemand domineren.’

Het resultaat van die vastberadenheid spat van haar jongste plaat ‘Motomami’. Op de website Metacritic, die recensies van alle kwaliteitspublicaties verzamelt, krijgt het album een score van 94 op 100. Het populairste album van 2022. Het wint ook vier Latin Grammy’s, onder meer voor ‘album van het jaar’.

Nog meer dan vroeger experimenteert Rosalía er met verschillende genres en klanken uit alle continenten. Het is een caleidoscopische plaat met experimentele jazz, popmuziek, reggaeton, batchata, flamenco, r&b, elektropop en Disney-achtige ballades. Ze grabbelt zelfs in de Japanse en Koreaanse cultuur, met nummers als ‘Chicken Teriyaki’ en ‘Hentai’. De enige constante is Rosalía’s engelachtige, pure stem.

Natuurlijk komt zoveel succes niet zonder een dosis kritiek. Flamencopuristen uit Andalusië, de zuidelijke Spaanse regio waar de flamenco ontstond, appreciëren het niet dat de Catalaanse Rosalía ‘hun’ traditie overneemt en ook nog eens bewerkt. Maar daar is flamencozanger, auteur en geëngageerd intellectueel Juan Pinilla Martin het niet mee eens: ‘Zangeres Mayte Martín en zanger Miguel Poveda komen evenmin uit Andalusië en zijn de ontegensprekelijke genieën op de huidige flamencoscene.’

De precieze oorsprong van flamenco staat ter discussie. De muziek zou in de achttiende eeuw ontstaan zijn bij rondtrekkende Roma en onderging Spaanse, Moorse en Jiddische invloeden. Hoewel Martin dat betwijfelt: ‘Het lijkt me sterk dat zigeuners uit Frankrijk, Duitsland, Hongarije en Polen allemaal flamenco zongen. Volgens mij is de stijl veel meer gelinkt aan de regio Andalusië dan aan rondtrekkende zigeuners.’

In Zuid-Amerika klinkt soms ook de kritiek dat ze als witte Europese artieste genres interpreteert die ontstaan zijn bij de onderdrukte, zwarte gemeenschappen – die door de mainstreamcultuur veelal worden genegeerd. Zelf blijft ze evenwel pal achter haar aanpak staan: ‘Ik moet me vrij voelen om muziek te maken. Als ik niet vrij ben, kan ik niet creëren. Ik hou van culturele diversiteit. Ik ben een vrouw van de wereld’, vertelt ze aan het Amerikaanse muziekwebzine Pitchfork. Ook in The New York Times verdedigt ze zich: ‘Van het ene idee komt het andere. Als Francis Bacon een schilderij maakt, gebaseerd op een werk van Diego Velázquez, sampelt hij ook. Zolang je dat met liefde en respect doet, houdt het steek.’

Zolang ze muziek van dat niveau blijft maken, hebben wij weinig weerwoord. Op mijn persoonlijke ‘Spotify Wrapped 2022’ pronkte ze alvast helemaal boven aan het ‘meest beluisterde artiesten’-lijstje. Het is onmogelijk te voorspellen wat ze in de toekomst nog zal brengen. ‘Ik transformeer, als een vlinder, met dragqueen-make-up’, zingt ze zelf in ‘Saoko’, de openingstrack van ‘Motomami’. Verandering zit in haar muzikale DNA. Wat ze ook uitbrengt, de kans is groot dat ik de vertalingen van haar nummers op Google zal blijven opzoeken en haar hits met een gruwelijk slecht Spaans accent zal blijven meezingen.