Je zit in een creatief dipje? Je mist focus in je leven? Kunstenares Marina Abramović belooft je ziel te reinigen en je artistieke juices te laten flowen als nooit tevoren.
‘Lig neer, druk je rug stevig tegen de grond, en adem diep in. Hou je adem zolang mogelijk in voor je uitademt. Herhaal twaalf keer.’ Nog eentje? ‘Kies een boom die je leuk vindt. Omarm de boom. Klaag tegen de boom. Vijftien minuten.’ Ziedaar, twee van de dertig recepten van The Marina Abramović Method-kaartenset die vanaf deze week te koop is.
‘Instruction Cards to Reboot Your Life’, zo luidt de belofte op de verpakking van de kaartenset. Een soort doe-het-zelfpakket om je inner Abramović te vinden. Naar het schijnt is Lady Gaga grote fan. Als er iemand de juiste kwalificaties heeft om ons te leren mentale en fysieke barrières te doorbreken, dan is het wel Marina Abramović. Dit is de vrouw die zichzelf heeft uitgehongerd en uitgekleed voor het publiek, die vuur en extreme kou heeft getrotseerd, met messen en giftige slangen speelde, 2500 kilometer te voet aflegde op de Chinese Muur en schreeuwde tot ze geen stem meer had.
Abramović (75) werd geboren in Belgrado, Servië (toen nog Joegoslavië) en was een van de pioniers in de hoogdagen van de performancekunst uit de jaren 1970. Ze maakte indruk door haar eigen lichaam te gebruiken als kunstcanvas.
Voor haar allereerste performance in 1973 in Edinburgh hakte Abramović met een schrikwekkend groot mes tussen haar opengesperde vingers. Ze miste enkele keren, het resultaat was bloederig. Maar in haar autobiografie ‘Walk through Walls’ uit 2016, beschrijft Abramović hoe alle angst en pijn van haar afgleden zodra ze aan haar act begon. ‘Ik voelde me dronken door de overweldigende energie die ik ontving. Dat was het moment waarop ik wist dat ik mijn kunstvorm had gevonden. Geen schilderij, geen object gaf me zo’n vrij gevoel, een gevoel dat ik vanaf dan steeds opnieuw moest opzoeken, en opnieuw en opnieuw.’
Om maar te zeggen: een boom vijftien minuten lang knuffelen is zeker niet het meest extreme advies dat deze artieste kan uitdelen.
Workshops
Abramović maakte van kunst een uithoudingssport. In een carrière van een halve eeuw zocht ze naar de meest extreme manieren om als mens de grenzen te verleggen. Daarvoor heeft ze zichzelf meditatieve en spirituele technieken eigen gemaakt, zegt ze, die ze ‘The Marina Abramović Method’ heeft gedoopt.
Die methode is een commercieel succes. Zo zijn er vijfdaagse workshops van het Marina Abramović Institute die een ‘innerlijke reset’ beloven: deelnemers mogen vijf dagen lang niet eten, niet praten, niet lezen. Telefoons en horloges zijn verboden. Er zijn bewegings- en ademhalingsoefeningen, om te leren ‘aanwezig te zijn in het hier en nu’, en focus, uithouding en concentratie te verbeteren.
Zo krijgen studenten de opdracht om vier uur lang achterwaarts te wandelen, met een spiegel in de hand, ‘om te leren dat de realiteit een reflectie is’.
Een andere oefening bestaat erin een hele dag alles in slow motion te doen: wandelen, water drinken, douchen. ‘Plassen in slow motion is erg moeilijk’, geeft Abramović toe. ‘Maar probeer het toch.’
Wie opziet tegen vijf dagen vasten en zwijgen, kan de methode trainen via eenvoudige, dagelijkse handelingen zoals beschreven in de kaartenset. Als teaser voor ‘The Method’ maakte Abramović eerder al een digitale performance (te bekijken op de site van WeTransfer) waarin ze de kijker een uitgebreide handleiding geeft voor enkele simpele oefeningen: water drinken, rijstkorrels tellen, wandelen in slow motion, iemand in de ogen staren.
Mindfulness
Veel van de instructies sluiten aan bij haar beroemde performances, en gaan om stilte, aandacht, geduld, uithouding. Haar ‘methode’ is niet meer dan mindfulness in een artistieker jasje.
Zelf zegt Abramović dat de ‘Reboot Your Life’-kaartenset voortkomt uit haar nood aan direct contact met het publiek, zeker nu dat lange tijd onmogelijk was. Het toppunt van naam en faam bereikte Abramović inderdaad met stunts waar ze het publiek uitnodigde om mee te participeren. In haar beginperiode deed ze dat bijvoorbeeld door bezoekers in een galerie 72 objecten aan te bieden waarmee ze haar als een passief object te lijf mochten gaan. Tussen de opties: blauwe verf, een zweep, een roos, een geladen pistool.
Voor ‘The Artist is Present’, in 2010, werden bezoekers in het Museum of Modern Art (MoMA) in New York uitgenodigd om in stilte tegenover haar te komen zitten. De confrontatie bleek voor heel wat van haar devote fans een intense ervaring. Er vloeiden tranen, getuigen vertelden hoe ze ‘in trance’ raakten door haar blik en haar ‘hypnotiserende energie’. Abramović zat drie maanden lang zes dagen per week – in totaal 700 uur – stil op een stoel in het museum. Het werd haar bekendste werk en maakte van de avant-garde-artieste een mainstream popvedette. Een hit op YouTube is het fragment waar de Duitse kunstenaar Ulay (1943-2020), de ex van Abramović, tegenover haar plaatsneemt. Drie minuten en 38 seconden duurt het. De camera zoomt in op hun vochtige ogen. Hartverscheurend volgens haar bewonderaars, tenenkrullend sentimenteel volgens haar vele haters.
Vernietigend
Niet iedereen houdt immers van de manier waarop Abramović zichzelf als lerares of ‘goeroe’ verkoopt. Toen de Britse televisiezender Sky Arts een vijf uur durende documentaire over haar vertoonde, schreef de Britse kunstcriticus Jonathan Jones in een vernietigende recensie: ‘Wanneer is performancekunst een newagereligie geworden?’
Het is ook een kritiek die ze vandaag oogst. Een set met kaartjes, is dat geen schaamteloze self-branding, gemakkelijke merchandising om je bekendheid uit te melken? ‘Ik denk niet dat ik rijk zal worden met de verkoop van deze kaarten’, zo tackelde ze de commentaar in een interview met The Guardian. ‘Ik ben een interessant voorbeeld hoe de kunstcommercie werkt. Ik heb enorm veel kijkers en een groot en jong publiek. Maar mijn prijzen liggen veel lager dan die van schilders die maar halverwege hun carrière zitten.’
Ze wil op haar 75ste gewoon mensen inspireren, zegt ze, en een zo groot mogelijk publiek bereiken met haar levenswijsheid. Zo staat het ook te lezen op de zijkant van het kaartendoosje: ‘De rol van de artiest is die van dienaar, en ik wil mijn kennis aan jou doorgeven’.
Nog één voorbeeldje om alvast morgenochtend mee aan de slag te gaan? ‘Sta om 6 uur op en loop meteen naar buiten, ongeacht het weer. Voel de grond aan je voeten en check hoe je lichaam aanvoelt. Doe deze oefening naakt, als de wet het toestaat.’
In 2023 komt er een retrospectieve expo over Marina Abramović in de Royal Academy in Londen. Je mag er gewoon naar gaan kijken, participeren is geen vereiste. Wel stil zijn. En aandachtig.
‘Instruction Cards to Reboot Your Life’. Marina AbramoviĆ en Katya Tylevich, 19,50 euro. Uitgegeven bij Laurence King, laurenceking.com
De volgende workshop vindt plaats in Griekenland. Alle info via het Marina AbramoviĆ Institute. mai.art
De digitale presentatie is te bekijken via abramovicmethod.wetransfer.com
