Jane Birkin | ‘Ik breek me al jaren het hoofd over mijn dochters dood’

Haar twee jongste wapenfeiten draaiden rond de man van haar leven. Maar, en we zijn ontzettend blij dat we het kunnen schrijven op haar 73ste, Birkin kan ook glinsteren zonder Gainsbourg aan haar denkbeeldige zijde.

‘Vind je het goed? Dankjewel. En ik maar de hele tijd denken: hij heeft toch wel genoten van mijn nieuwe liedjes?’, klinkt het aan de andere kant van de lijn vertederend bij ons afscheid. Jane Birkin belt ons vanuit haar appartement in Parijs. Haar stem klinkt frêle. Ze antwoordt afwisselend in het Frans en het Engels, afhankelijk van de taal waarin de vraag is gesteld. Het is dezelfde behendigheid waarmee ze op ‘Oh! Pardon tu dormais…’ van de ene naar de andere taal overspringt.

Haar eerste album met nieuwe eigen liedjes sinds ‘Enfants d’hiver’ (2008) is een samenwerking met de bekende Franse componist en producer Etienne Daho. Hij was al jaren zot van de gelijknamige film die Birkin in 1992 schreef en regisseerde. Zowel haar man Serge Gainsbourg als haar vader was net gestorven. Haar relatie met de Franse regisseur Jacques Doillon liep op haar laatste benen.

Lees ook | Fiona Shackleton, de topadvocate die celebrities helpt scheiden

In het komische drama maakt een vrouw in het holst van de nacht haar man wakker met een spervuur aan vragen over hun relatie. Op het einde is hij het vragenvuur zo beu dat hij opbiecht dat hij haar wil verlaten. Het scenario was autobiografischer dan ze dacht, vertelt Birkin.

Daar kwam ze tot haar eigen verbazing achter toen ze voor het ‘Munkey Diaries’-project, drie jaar geleden, de oude dagboeken opensloeg die ze sinds haar elfde bijhield als een tegengif tegen haar eenzaamheid op kostscholen. ‘Blijkbaar vond ik het op mijn 17de al oneerlijk om in één kamer te liggen met iemand die lag te ronken terwijl ik niet kon slapen. Dan wekte ik die persoon met erg vervelende persoonlijke vragen. (lacht) Je zou voor minder weg willen bij zo iemand.’

De vragen die de vrouw in de film aan haar man stelt, zijn een voor een existentiële liefdesvragen: hou je nog van me? Vind je me nog wel mooi? Ga je me nog graag zien als ik honderd ben? ‘Etienne vond het een scenario dat smeekte om een muzikale adaptatie. Hij bleef me de oren van de kop zagen. Maar ik had het te druk met mijn ‘Birkin/Gainsbourg: Le Symphonique’-project, symfonische versies van de liedjes die Serge tussen eind jaren 60 en zijn dood voor me had geschreven. Ik vond dat Etienne dan maar Lou (haar dochter met Jacques Doillon, nvdr.) moest vragen.’

Maar haar jongste had net haar eigen stem gevonden en wilde per se haar eigen songs zingen. Dan gebeurde het ergste wat een moeder kan overkomen: ze verloor haar oudste dochter Kate Barry (uit haar relatie vóór Gainsbourg met filmcomponist John Barry, nvdr.) na een val uit haar appartement in Parijs. Of een sprong, dat is aannemelijker. Barry was alleen in het appartement, waar ook antidepressiva werden gevonden. Ze had haar deur aan de binnenkant op slot gedraaid.

Na het tragische verlies viel Birkins leven stil. ‘Een kind verliezen verandert alles. The missing is dreadful. (stil) Ik had meer geluk dan mijn broer. Hij verloor zijn zoon toen die 19 was. Ik had Kate tenminste tot haar 47ste bij me.’

Op de Symfonique-tournee vertrouwde ze tijdens dode momenten haar intiemste gevoelens over het rouwproces toe aan haar schriftjes. Het voordeel van een dagboek: het is onpartijdig. Je vertrouwt erop in de moeilijke momenten, als je nood hebt aan steun, aan een vertrouwenspersoon. Maar het blijft iets tussen schrijver en blad.

Het was nooit de bedoeling om de dagboeknotities in songteksten om te zetten. Dat het toch gebeurde, lag aan de emotionele intelligentie en vasthoudendheid van, daar is hij weer, Etienne Daho. ‘Hij kreeg me toch zover om met ‘Oh! Pardon tu dormais…’ aan de slag te gaan. Geleidelijk gingen we van de thema’s van de film weg… (zwijgt even) …en zat ik toch teksten over Kate te schrijven.’

Rouw en liefdesverdriet zijn niet hetzelfde, maar het zijn wel twee vormen van verliesverwerking die van de liefde en de dood compagnons maken. Treuren om een geliefde die weg is, kan net zoveel pijn doen als iemand verliezen door een overlijden. Birkin en Daho slagen erin om die grote gevoelens een plek op ‘Oh! Pardon tu dormais…’ te geven zonder in zwaarmoedigheid te vervallen. Zijn energieke, luchtige arrangementen vormen een excellent contrast met de weemoedige teksten.

Bij een titel als ‘Je voulais être une telle perfection pour toi’, of bij de tekst van ‘Max’, is het bijna onmogelijk om niet aan haar eigen woelige liefdesleven te denken, merken we voorzichtig op.

In ‘Max’ zingt de vrouw die lang geleefd heeft door de blik van haar mannen: ‘J’étais comme un pays africain qui se libère. Trop tard pour la pitié, trop tard pour parler.’ ‘Dat gaat over het brutale punt waarop een relatie in het hoofd van één partij niet meer te redden valt. Je bent de eindeloze discussies zat. De ander huilt, maar je kunt geen medelijden meer opbrengen. Je hebt jezelf op een definitieve afstand geplaatst. Tu veux être libre.’

Bovenal zijn het de nummers over Kate die het hardst binnenkomen. Birkin durft man en paard te noemen. ‘Ma fille s’est foutue en l’air et par terre on l’a retrouvée’, klinkt het in ‘Cigarettes’. Mijn dochter heeft het verknald en we vonden haar terug op de grond. Vond ze het niet moeilijk om die woorden op muziek te zetten? ‘Waarom?'

Zo brutaal was het ook. Geloof me: het is veel moeilijker om ermee te leven dan erover te schrijven. Je verwacht als moeder niet dat je dochter op haar 47ste uit een raam valt en sterft. In ‘Cigarettes’ beeld ik me in dat het een stom ongeval was. Dat ze een sigaret wilde roken en domweg naar beneden is gevallen. (stil) Haar dood was zo’n groot mysterie. Ik breek me er al zeven jaar het hoofd over. Er zal nooit een antwoord komen.’

‘Ces murs épais’ slaat op een grensmuur die zich op onverwachte momenten optrekt in haar hoofd. Een grensmuur? ‘Ja, tussen de levenden en de doden. Tussen mij en mijn verdriet. Die muur kan dik zijn en er heel plots staan. Ik hoef maar ergens bloemen te zien of ik moet aan mijn dochter of haar graf denken. Of wanneer ik in een apotheek ben en een pedicureset of nagelknipper zie… Mijn dochter had zulke perfecte voeten. Dat bedoelde ik toen ik daarnet zei dat niets hetzelfde is.’

In dit coronajaar voelden ook de muren van haar appartement soms robuust aan. Haar hond overleed bij het begin van de eerste lockdown. Veel levende zielen zag ze niet. Af en toe haar bovenbuurvrouw, omdat ze voor haar naar de winkel ging.

Dat was het zowat. Charlotte, haar dochter met Gainsbourg, zat in New York. ‘De lockdown voelde als de periode voor je ontslagen wordt uit het ziekenhuis. Als risicopatiënt (Birkin vocht de voorbije jaren tegen leukemie, nvdr.) heb ik me braaf aan de regels gehouden.’

Thuis in quarantaine herlas ze ‘Les misérables’ van Victor Hugo en de brieven van Lodewijk XVI. Op zondag las ze voor een poëzieprogramma teksten van Gainsbourg door de telefoon voor aan onbekenden.

‘Ik hoop dat ik snel terug naar de bioscoop en het theater kan. En ik kan niet wachten om op tournee te gaan. Of ik naar België kom? Dat is de bedoeling, ja. Dan probeer ik zeker acteur Frank Vercruysse en de rest van het theatergezelschap Stan te zien in Antwerpen. Op een dag hoop ik iets met hen te doen. En Arno mag me altijd nog eens meenemen naar Oostende.’

‘Oh! Pardon tu dormais…’ van Jane Birkin is verschenen bij Universal Music.