Vergeet het eenzame lezen bij een nachtlampje. Dankzij de opkomst van de zogenaamde bookstagrammers en booktubers wil je met een goed boek meer dan ooit gezien én geliket worden. Van onlineleesclubs tot reading challenges: maak u op voor de revival van de (digitale) boekenwurm.
Vliegtickets werden vouchers, touroperators veranderden in verzekeringsmaatschappijen en van die nieuwe cruisetenue kan je alleen maar hopen dat bloemetjes ook volgend jaar nog in de mode zullen zijn. Alle fanatieke reisplanners ten spijt, onze zomervakantie is meer dan ooit gehuld in een sluier van onzekerheid. Slechts één vaste waarde bleef te midden van die puinhoop overeind: de boekenstapel die je aan het zwembad plande te lezen, alsook de (helaas figuurlijke) zeeën van tijd om dat dit jaar ook effectief te doen.
Al is het daarvoor niet eens wachten tot de zomer. Ook tijdens de lockdown verspreidde de leesmicrobe zich al even snel als het coronavirus zelf. De boekenafdeling van bol.com tekende in april mooie winstcijfers op, en zelfs een onafhankelijke boekhandel als Buchbar in Antwerpen zag het aantal bestellingen stijgen.
Dan zijn er ook nog de vele leesclubs voor thuiszitters, van dagelijkse auteursbabbels bij de Quarantine Book Club tot een chatroulette onder lettervreters bij de Rebel Book Club. Maar dé prijs voor originaliteit gaat naar het Belgische initiatief De Boekendokter: een nieuwe hulplijn waar je terecht kan voor boekentips, aangepast aan allerlei quarantainekwaaltjes.
‘In het begin draaide Instagram vooral om mooie, soms oppervlakkige plaatjes. Tegenwoordig willen gebruikers ook iets bijleren.'Barbara Schoumacher
Ook Instagram kleurde de voorbije weken literairder dan ooit. Wildvreemden gingen samen de uitdaging aan om dagelijks 15 pagina’s Tolstoj te lezen, onder de vlag #TolstoyTogether. Geletterde hamsteraars gingen wild tekeer met hashtags als #CoronavirusReadingStack en #CoReadingVirus, anderen reven de opgestoken duimpjes binnen met foto’s van leeslampjes en onderlijnde paragrafen. Een studie van het trendbureau Traackr spreekt daarbij, welja, boekdelen: tussen februari en maart verschenen maar liefst 31 procent meer foto’s van lezen en boeken op onze feeds.
Lezen als imagoboost
Was een goed boek vroeger vooral een tête-à-tête met je innerlijke wereld, dan is het tegenwoordig dus dé gespreksopener voor al wie het met banale verslagen over supermarkt en stadspark heeft gehad. Al hebben we die socialisering van ons leesmomentje lang niet alleen aan de lockdown te danken. Ook toen de tapkranen nog werkten, kende de ‘duffe’ boekenclub een revival.
Dat begon toen zowat half lezend Hollywood een eigen digitale boekenclub oprichtte, onder meer actrices Reese Witherspoon (Reese’s Book Club), Emma Watson (Our Shared Shelf) en Emma Roberts (Belletrist), net als presentatrice Oprah Winfrey (Oprah’s Book Club) en zangeres Florence Welch van Florence + The Machine (Between Two Books). Stuk voor stuk bewijzen ze met lijvige klassiekers en edgy boekentips dat ze behalve beroemd ook belezen zijn - of dat toch heel graag willen laten uitschijnen.
‘Lang stond een boekenclub vooral voor het cliché van huisvrouwen die de verveling verdrijven met een glas rosé en een romannetje erbij. Dat is vandaag wel anders’, stelt Geoffry Missinne (@boyreadsworld), die in 2015 al met het idee voor een boekenclub rondliep. ‘Ik had destijds net ‘Een klein leven’ van de Amerikaanse schrijfster Hanya Yanagihara uitgelezen, een heftig boek. Ik voelde een sterke nood om er met iemand over te praten, als verwerking. Maar toen ik dat idee opwierp, werd het op hoongelach onthaald. De boekenclub kwam er toch, en intussen hebben we zelfs een soort wachtlijst.’
Ook op sociale media werd het betere boek een trendy accessoire waarmee je gezien én geliket wil worden, zo bewijst de groeiende groep bookstagrammers (op Instagram) en booktubers (op YouTube). Net zoals dergelijke samenwerkingen in de mode- en beautywereld al langer een businessmodel op zich zijn, krijgen veel literaire influencers vandaag betaald voor hun reviews.
Het klinkt paradoxaal: in een tijdperk waarin ons concentratievermogen daalt naarmate ons scrollgedrag stijgt, zijn het de influencers die het volk weer leren lezen.
‘Ik krijg zoveel voorpublicaties van uitgeverijen opgestuurd dat ik hun heb aangeschreven om me niet meer lukraak boeken te sturen’, vertelt de Brusselse bookstagrammer Aurore Versèle (@cetaitpourlire). ‘Zelf weiger ik betaald te worden, maar genoeg anderen doen het wel.’
Daarbovenop laven steeds meer gevestigde influencers zich aan literatuur om wat meer diepgang te geven aan hun profiel, zeker nu spectaculaire reisfoto’s even uit den boze zijn. ‘In het begin draaide Instagram vooral om mooie, soms oppervlakkige plaatjes. Tegenwoordig willen gebruikers ook iets bijleren. Al doen sommigen het vooral om gecultiveerd over te komen’, zegt de Belgische Barbara Schoumacher (@barbaraschoumacher), die met boekenreviews begon om meer variatie in haar profiel te brengen. ‘Ik krijg daar enorm veel reacties op. Er zijn heel wat volgers die dankzij mijn tips opnieuw beginnen te lezen.’
Lezen als huiswerk
Het klinkt behoorlijk paradoxaal: in een tijdperk waarin ons concentratievermogen daalt naarmate ons scrollgedrag stijgt, zijn het de influencers die het volk weer leren lezen. Sociale media stimuleren datgene waar onze leerkrachten Nederlands en bijbehorende AVI-boeken nooit in slaagden: ons literair huiswerk bijhouden.
Al schuilt daarin ook net de keerzijde - lezen wordt effectief weer huiswerk. Net zoals we met een licht schuldgevoel de nog maagdelijke romans op het einde van dat weekje zonnekloppen weer in de koffer proppen, is het bijna beschamend om de quarantaine niet door te brengen met een boek van duizend pagina’s, noch er een intelligente quote uit te delen.
‘Op sociale media wordt alles een competitie. We willen voortdurend tonen dat we goed bezig zijn. Zo wordt lezen een ‘to do’: je moet al die boeken bijhouden, om in culturele kringen een zekere status te verwerven’, zegt tijdssocioloog Ignace Glorieux van de VUB.
Komt daarbij nog de hele rist boeken die je gelezen ‘moet’ hebben, wil je nog enigszins kunnen meepraten, zoals Sally Rooneys ‘Normale mensen’ (in 2019) of Ocean Vuongs ‘Op aarde schitteren we even’ (in 2020). ‘Nochtans staat dat haaks op waar lezen voor staat. Het zou iets intrinsieks moeten zijn, alleen voor het plezier. Niet om af te vinken op een checklist.’
Die laatste praktijk wordt zelfs behoorlijk letterlijk op Goodreads, zowat de Facebook voor boekenliefhebbers. In nauwgezette lijstjes houden gebruikers alles bij wat ze lezen, inclusief aantal pagina’s, persoonlijke scores en leesduur. Bovendien nodigt het platform uit deel te nemen aan allerlei uitdagingen ofte ‘reading challenges’: honderd boeken lezen op een jaar, een boek voor elke letter van het alfabet, uit elk land van Europa, of alle boeken uit je geboortejaar.
‘Elk jaar daag ik mezelf uit om wekelijks een boek te lezen’, vertelt Missinne. ‘Vorig jaar heb ik voor het eerst mijn target niet gehaald. In november liet Goodreads me dan ook weten dat ik ‘maar’ 38 boeken had gelezen, in plaats van 52. Daar voelde ik me slecht bij, alsof ik niet goed bezig was. Ik was dan ook blij toen het jaar voorbij was en ik opnieuw kon beginnen - in 2020 zit ik al aan 25. Stom eigenlijk, dat je je door een robot zo laat dicteren.’
Ook Versèle herkent die druk. ‘Enkele maanden heb ik helemaal niets meer gelezen, omdat het zo opgelegd voelde. Nu heb ik een betere balans gevonden: ik lees nog één boek per week, en niet per dag.’
Lezen als luxegoed
Je zou je kunnen afvragen hoe het komt dat net leesboeken het vandaag schopten tot pronkstuk van de prestatiemaatschappij. Dat we elkaar de loef afsteken met onze reiservaringen en kookkunsten is nog begrijpelijk, maar waarom een banale, weinig opwindende activiteit als lezen?
‘Tegenwoordig is het een voorrecht je te kunnen verdiepen in een dik boek. Onthaasten wordt een nieuw statussymbool.’Ignace Glorieux
Socioloog Glorieux komt met een aannemelijk argument: volgens hem schuilt achter de glorificatie van die trage, bijna meditatieve activiteit mogelijk de antithese van het drukke leventje dat we zo lang hebben verheerlijkt. ‘Tegenwoordig is het een voorrecht je te kunnen verdiepen in een dik boek. Onthaasten wordt een nieuw statussymbool. Daarmee keren we terug naar de 19de eeuw: dandy’s pakten breed uit met hun tijdsoverschot, waarin ze urenlang konden filosoferen of zelfs gaan wandelen met een schildpad. Dát was luxe.’
Lezen als gespreksopener
Los van al die jaloersmakende kwaliteiten biedt het delen van een goed boek ook gewoon datgene waar we met z’n allen meer dan ooit naar snakken: sociaal contact, gespreksstof en… troost. ‘Het is erg krachtig als je zo’n verbinding voelt met een personage, dat je je er minder eenzaam door voelt. Zeker als je die gevoelens ook nog eens met iemand kan delen’, zegt Annelies Moons, presentatrice van Culture Club op Radio 1 en zaakvoerster van de boekhandel Buchbar.
‘Er schuilt een intens gevoel van verbondenheid in het gelijktijdig lezen met anderen in hetzelfde schuitje.'Njeri Damali Sojourner-Campbell
Sinds het begin van de lockdown deelt ze dagelijks een boekentip op Instagram, telkens goed voor een golf van reacties. ‘Je merkt die nood aan interactie. Zo voer ik lange chatgesprekken met lezers op zoek naar het ideale boek. Omgekeerd verzamelen we een hechte community: mensen taggen ons als ze een pakketje geleverd krijgen, zonder dat we daarom vragen.’
Om die boekbabbels verder te stimuleren, organiseert Buchbar eveneens Bookdates: een vast moment in de week waarop deelnemers samenkomen om te lezen, zonder dat daar verplichte lectuur bijhoort. Dat concept werd eerder gelanceerd door de inmiddels wereldwijde Silent Book Club, een antibeweging op het streberige opzet van klassieke boekenclubs. ‘Tijdens de Bookdates praten mensen over hun leesstof als ze daar zin in hebben, maar het is allerminst verplicht. Daaruit ontstaan warme banden’, aldus Moons.
Een initiatief dat zelfs in tijden van zelfisolatie wordt voortgezet, in de vorm van het project Quarantined Pages van de Canadese Njeri Damali Sojourner-Campbell. Samen met nog zes andere booktubers organiseert ze dagelijks een Silent Reading Session via Zoom, vooral bedoeld als sociaal vangnet.
‘Na ons leesuurtje vragen we hoe het met iedereen gaat en hoe het lezen vlot’, vertelt Sojourner-Campbell in de Britse zondagskrant The Observer. ‘Er schuilt een intens gevoel van verbondenheid in het gelijktijdig lezen met anderen in hetzelfde schuitje. De sessies zijn een toevluchtsoord, tegelijk bemoedigend en inspirerend.’
Laat dat dan ook uw lichtpuntje zijn voor de zomer van 2020: u mist dan misschien wel het zwembad bij dat zwembadboek, eenzaam wordt uw thuisvakantie allerminst. Maak u op voor een stroom aan bijna spirituele ervaringen, sprankelende gesprekken, nieuwe vriendenclubs, gratis groepstherapie en eeuwige populariteit… zolang u dat target van vijf boeken per maand maar haalt.
