De film ‘Onze Natuur’ van Pim Niesten | ‘Dit is nog nooit gezien’

Op een paar honderd meter van de Knokse Atlantikwall filmde Niesten een jagende vossenfamilie. ‘Het was hoogzomer en op de achtergrond hoorde ik strandgangers plezier maken. Op honderd meter van mijn observatietent bracht een moedervos haar jongen een prooi. Een surreële ervaring. En de nacht dat ik zeevonk kon filmen, vergeet ik nooit meer. Ik had het nog nooit eerder gezien aan de Belgische kust. Tussen het filmen door was ik als een klein kind aan het joelen en lachen van plezier.’ Noem zeevonk noorderlicht in het water: een spectaculair, maar zeldzaam natuurfenomeen van kleine eencellige algen die een magisch felblauw licht geven. ‘Het is een van mijn lievelingsscènes uit de film’, zegt Niesten. Al geeft hij tijdens het gesprek ook toe: ‘het voelde lullig om de Ardennen te verkiezen boven Antarctica. Maar een Belgische film staat al mijn hele carrière op mijn wishlist. Dus ging ik ervoor.’

Toen even later corona uitbrak, kon hij, anders dan zijn collega’s, blijven doorwerken. En het is pionierswerk. ‘Onze Natuur’ is de allereerste Belgische natuurdocumentaire van deze omvang en dit niveau. ‘Toen ik afstudeerde, klopte ik met dit idee al eens aan bij het Vlaams Audiovisueel Fonds en de VRT, maar die verkozen aangekochte docu’s: goedkoper en spectaculairder. Ik borg mijn droom op en werkte uitsluitend voor buitenlandse klanten, zoals BBC en National Geographic. Intussen zijn de geesten blijkbaar gerijpt, nu wordt er wél budget voor vrijgemaakt. Een paar miljoen euro. Met twee filmploegen hadden we 900 draaidagen. Al blijft dat klein bier tegenover internationale producties.’

De kust speelt een grote rol in ‘Onze Natuur’, niet alleen een bioscoopfilm, ook een zevendelige reeks op Canvas en RTL. We spotten zeldzame eikelmuizen in de duinen van Raversijde bij Oostende en broedende sternen in het Zwin, waaraan Niesten veel herinneringen heeft. ‘De jaarlijkse uitstappen met mijn vader maakten een enorme indruk op mij. Toen kon je de Zwinvlakte alleen bezoeken onder begeleiding van een gids. Het was mijn hoogtepunt van elke zomervakantie. Achteraf zaten we van kop tot teen onder de modder.’

Zoveel jaar later dook hij opnieuw het modderige Zwin in. Niet met zijn vader, wel met kilo’s filmmaterieel, een veldbed en voldoende eten voor een paar dagen. ‘Om de dieren zo min mogelijk te storen bleven we non-stop in een drijvende schuilhut die we speciaal maakten om op de broedeilanden te kunnen filmen. De nachten waren ijskoud. Gelukkig heb ik niet veel slaap nodig. En de honger merk ik pas als mijn assistenten ‘hangry’ worden’, lacht Niesten. ‘Voor mij zijn zulke momenten een absoluut privilege, je ziet wat anderen nooit te zien krijgen. Zoals een zonsopgang bevolkt door lepelaars, tureluurs en wulpen. Of kauwen die pas uitgekomen kuikens vanonder moeders vleugels rukken en oppeuzelen. Wreed? Dat is de natuur. Ik verhul dat niet, ook niet voor jonge kijkers.’

Zelfs Niesten, die als enige Belg al 15 jaar meedraait in de hoogste echelons van de internationale natuurdocumentaire, deed ontdekkingen tijdens het filmen op eigen bodem. En dat is ook precies het doel van de docu: bewijzen dat wij als bescheiden Belgen niet moeten onderdoen voor de exotische windstreken die doorgaans figureren in zulke natuurfilms. ‘Qua schoonheid moet de paarse bloemenzee op de Kalmthoutse Heide niet onderdoen voor de Afrikaanse savanne. En wist je dat ‘onze’ slechtvalk sneller is dan het jachtluipaard? De lentevuurspin was honderd jaar lang beschouwd als uitgestorven in ons land, tot ze in 2009 ineens opdook in Lommel. Sterker nog: hier vind je de dichtste populatie wereldwijd. Het is mijn lievelingsspin, een heel zeldzame’, aldus Niesten. ‘De knalrode mannetjesspinnen lijken wel lieveheersbeestjes. Ik kon er eentje filmen die het hol van een vrouwtje binnenging om te paren. Een wereldwijde primeur.’

De ambitie stopt niet bij het tonen. ‘Net als bij mijn internationale films is er ook hier een activistisch kantje. Ik wil met mijn beelden de natuur hoger op de prioriteitenlijst duwen. Als we willen behouden wat we hebben, kunnen we het ons niet langer veroorloven om nog verkeerde beslissingen te nemen. Corona hielp. Noodgedwongen plooiden we ons terug op de natuur in onze directe omgeving. Meer dan ooit waardeerden we de bomen in onze straat of het natuurpark waar we met onze vrienden gingen wandelen. En wat belangrijk is voor je, daar zorg je ook beter voor.’

Meer dan drie jaar werkte Niesten aan het project, in opdracht van het productiehuis Hotel Hungaria – dat ook ‘Dagelijkse Kost’ met Jeroen Meus maakt. Samen met partners zoals het Agentschap voor Natuur en Bos en Natuurpunt werd een uitgebreide website gelanceerd vol informatie en video’s. ‘Een natuurdocumentaire maken kost veel tijd en geld, omdat je het tempo van de natuur moet volgen’, aldus Niesten. ‘Elk seizoen twee keer filmen, was voor mij een minimum. Er gebeuren veel dingen tegelijk en garanties op succes heb je nooit. Je kunt extreem teleurgesteld zijn. Of superverrast. Dat is het fantastische en het frustrerende van wildlife’, aldus Niesten. ‘Er zijn dagen dat ik de rec-knop niet induw. Omdat er niks gebeurt of omdat het niet mooi genoeg is. Dat hoort erbij. Sowieso film je vooral ’s ochtends en ’s avonds. Midden op de dag is het licht niet mooi en zijn de dieren niet zo actief. Omdat België zo klein is, maakte ik soms ’s morgens beelden aan de kust en ’s avonds in de Ardennen.’

Een jaar geleden was de laatste draaidag. Nu is de montage volop bezig. Ook daar is Niesten bij betrokken. ‘Ik vergeet geen enkel shot. Mijn hoofd is een gigantische beeldbank. Dus doe ik geregeld suggesties voor de juiste beelden om het verhaal te vertellen.’ Maakt hij ook geënsceneerde beelden? ‘In elke natuurdocumentaire van deze aard zitten ook studiobeelden. Dat is onvermijdelijk als je het verhaal van vaak kleinere diersoorten goed en mooi wilt vertellen. Zo filmde ik in het wild een barende vuursalamander; nooit eerder gezien beeldmateriaal. Maar het is onmogelijk om in die plas ook mooie onderwaterbeelden te maken. Dat deden we dus in de studio. Ook dat vraagt toewijding en geduld. Mijn assistent en ik hielden wisselend de wacht. We sliepen naast de waterbak en keken elk uur of het al zover was.’

Niesten studeerde biologie aan de KU Leuven, vervolgens mariene biologie in Marseille en dan film in Brussel, waar hij in 2006 afstudeerde met een docu over het Verdronken Land van Saeftinghe, het getijdegebied net over de Nederlandse grens bij Doel. Daardoor heeft de Mechelaar de unieke cocktail van wetenschappelijke biologische kennis, gevoel voor storytelling en voor goeie beelden. ‘Je moet weten wat een bijzonder dier of fenomeen is én hoe je dat aantrekkelijk overbrengt aan een breed publiek. Voor mij was deze carrière de enige optie. Als klein jongetje was ik al geobsedeerd door de natuur. Een plan B heb ik nooit gehad.’ Toen hij tijdens zijn filmstage bij een Nederlands productiehuis zijn video’s mocht tonen bij de BBC rolde hij in het vak.

Kan de natuur in België ook gevaarlijk zijn? Niesten lacht. ‘Een kudde everzwijnen of een moeder met jongen moet je niet uitdagen. En in het Zwin moet je opletten met de getijden. Maar als je weet wat je doet, wordt het nooit levensbedreigend. Het was fantastisch om te filmen in België, maar na verloop van tijd verlangde ik naar de thrill die je wel hebt in Afrika. Ik zoek niet bewust het gevaar op, maar een gezonde dosis spanning hoort wel bij dit werk.’

Gelukkig staat zijn rugzak al klaar voor Madagaskar, waar hij een maand zal filmen voor een Frans-Britse coproductie. Of er nog een sequel komt van ‘Onze Natuur’? ‘Dat is zeker mogelijk. Er zijn nog veel verhalen niet verteld. En er gebeurt altijd iets. De natuur is nooit saai.’