Confidenties aan een pluchen aap: het dagboek van Jane Birkin

Een dagboek dat ze al bijhield sinds haar elfde, als een soort tegengif voor de eenzaamheid op kostschool. Haar hele leven lang richtte Birkin er zich in het Engels tot haar enige vertrouweling: haar pluchen aap. 'Munkey Diaries' was het geheime toevluchtsoord van respectievelijk de vrouw, de moeder, de actrice, de zangeres en - vandaag - het icoon. Alles in 'Munkey Diaries' klinkt eigenlijk bekend: haar mannen (John Barry, Serge Gainsbourg, Jacques Doillon), haar dochters (Kate, Charlotte, Lou), haar films en liedjes, de vreugde en de pijn, haar buldog ook. De recentste heet Dolly en zit onder de tafel. Haar huis is zoals ze zelf is: een zwervende artieste, veel libertystof, een collectie aardewerk en tekeningen van haar vader. En dan fluit de waterkoker.

Waarom hebt u beslist om nu dan toch uw dagboek uit te brengen?

'Ik wilde lang niet dat het gepubliceerd zou worden. Ik had schrik, en ik hield niet van mezelf. Toen ik ziek was (Birkin worstelde met leukemie, nvdr.), las mijn vriendin Gabrielle Crawford mijn dagboek en ze tikte het vervolgens uit. Zonder haar had ik dit niet kunnen doen. Het was in het Engels en ik vertaalde het wel drie keer. In het Frans wordt alles langer, de Engelse taal is veel lichter. Ik vond het jammer dat het niet op een liedje van Serge leek, lichtvoetig. Twee jaar was ik ermee bezig, omdat ik ontevreden was met het resultaat. Ik wilde de juiste stijl.'

U schrijft: 'we veranderen nooit'. Klopt het dat we u in uw dagboek zien zoals u bent: nog altijd een beetje dat kind, inventief met taal?

'Toen ik mijn dagboek herlas, frappeerde het me dat we inderdaad niet zomaar veranderen. Ik heb nog altijd dezelfde gebreken: kinderlijk en vermoeiend.'

U hebt het in uw dagboek over uw ouders, uw geliefden, uw kinderen. Maar bijna niet over uw carrière toen die zo plots van de grond kwam.

'Daar is een goede reden voor. Voor mij was de emotionele kant belangrijker. Ik voelde het in ieder geval zo aan. Daarom plaatste ik alles in de juiste context, voegde commentaren toe, ook over mijn films en liedjes. Anders was het niet volledig.'

In het dagboek praat u tegen Munkey, uw pluchen aap. Een knuffel die u lang heeft vergezeld...

'Tot de dood van Serge, ja. Munkey rust nu naast hem, in zijn graf. Zoals ze bij de farao's deden. Hij schreef er ooit een liedje voor, 'Orang Outan', en hij staat ook op de cover van zijn plaat 'Histoire de Melody Nelson'.'

Heeft u hem vervangen?

'Die knuffel is onvervangbaar. De magie van Munkey schuilt in de kleren. Mijn grootmoeder had er genaaid, ik had ze als kind gemaakt. Munkey heeft me overal vergezeld. Als papa het moeilijk had, gaf ik hem die knuffel mee. Net zoals hij naast Serge zat toen die naar het ziekenhuis moest. Net voor ik met journalist Henry Chapier het tv-programma 'Le Divan' maakte, scheurde onze buldog Betty de pluchen aap uiteen. Ik lapte Munkey weer op: naaide hem aan elkaar en spande er een kous rond om de pluche erin te houden. Ik was altijd bang dat ik hem zou verliezen. Zijn kleine kleren gaf ik aan Kate en Charlotte. Voor Lou, die hem minder goed kende, vond ik nog een broekje. Een hele opluchting: de aap bleef leven.'

In uw dagboek hebt u het over de toenadering tussen uw vader en Serge Gainsbourg.

'Mijn vader was een grillig man, maar hij deelde met Serge dezelfde zin voor humor. Tussen beiden was er sprake van echte generositeit, affectie ook. Het was heerlijk om ze samen bezig te zien. Met mijn eerste man, componist John Barry, voelden mijn ouders zich uitgesloten. Bij Serge waren ze altijd welkom. Hoe vaak hebben we de kerstvakantie niet doorgebracht in mijn kleine huis in Londen, in de sneeuw... Een keer inviteerde Serge zelfs een dakloze, omdat je met Kerst je deur opent voor iedereen die aanbelt. Dan deden we alles wat typisch Engels is: reizen met de trein, de ferry nemen... Het was een fantastische periode.'

Liefde is dé rode draad door uw leven. John Barry, Serge Gainsbourg... U bestond als door de blik van hen. We lezen ook dat u best wel buitenissige dingen deed. Was dat om hun aandacht te trekken, of opdat ze iets door de vingers zouden zien?

'Ik ben ooit eens, op een avond, in de Seine gesprongen. Ik had een roomtaart in Serges gezicht gekieperd. Dan zit je natuurlijk in nesten. Ik moest dus iets dramatisch doen.'

Het dagboek is ook dat van de emancipatie van een jonge vrouw.

'Dat is juist. Ik leefde veeleer door de blik van mijn mannen. Boven op verliefdheid kwam paniek. Toen ik het dagboek nalas, dacht ik: verschrikkelijk toch, zo bang zijn, zo veel schrik hebben.'

'Een dagboek is nogal (zoekt naar haar woorden) onpartijdig: je stort je erop in de moeilijke momenten, als je nood hebt aan steun, aan een vertrouwenspersoon. Als je je amuseert, fantastische momenten beleeft, dan heb je geen tijd om in dat ding te schrijven. Op zo'n momenten voelt het trouwens heel banaal aan. Ik heb ook altijd mijn dochters aangemoedigd om een dagboek bij te houden.'

U schreef zeer mooie liefdesbrieven naar uw oudste twee dochters. Lou was nog niet geboren. Daarin vergelijkt u Kate zelfs met een werk van de Spaanse schilder Diego Velázquez.

'Het was moeilijk om terug te keren naar de tijd toen Kate geboren werd. Ik heb het over die speciale trekjes die ze had. Haar vader en ik wisten zeker dat ze een zeer aantrekkelijk kind zou worden. Het is nog altijd moeilijk om ze als klein meisje te zien, op het strand, terwijl ze het opneemt voor haar zus, loyaal als ze was.'

'De passage over het auto-ongeval dat ze hadden met mijn broer Andrew bracht me echt aan het wenen. Zo solidair dat ze waren, in het ziekenhuis. Charlotte bleef maar herhalen dat het niet de schuld van Andrew was.'

Het hele dagboek ademt onzekerheid, een schuldgevoel ook.

'Een zwaar gewicht om te dragen. Ik was ook best hoekig. Lou merkte dat. Ik bedoel: ik was nogal conventioneel. In interviews wekte ik wel de indruk dat ik niet conventioneel was, en ik leefde ook samen met personen die helemaal niet conventioneel waren, maar ik was het wel. Ik had best wat meer lef willen hebben. Ik wilde mijn ouders behagen, ik wilde goed doen op school. Bang als ik was om de anderen te ontgoochelen.'

Maar dan beslist u toch om op heel jonge leeftijd naar Frankrijk te trekken.

'In Frankrijk vond ik een soort vrijheid, de indruk dat niemand eigenlijk echt wist wat ik deed. Ze konden het me tenminste niet kwalijk nemen dat ik slecht sprak. Wat een ontsnappingsroute... De Fransen en ik, dat was een echte 'love affair'. Ik werd meteen aanvaard. Nooit overwoog ik nog om naar Engeland terug te keren, ook niet na de scheiding van Serge en ook niet na Jacques.'

'Misschien geldt dat ook voor Charlotte en heeft ze het gevoel dat ze vrij is in New York, bevrijd van de dagelijkse referenties aan haar leven, aan Kate. Eerst begrijp je dat niet, later wel.'

En u, zei u na de dood van Kate niet: 'Ik vertrek, want ik heb iets anders nodig?'

'Neen. Mijn leven viel stil, dan maakt het niet uit waar je bent. Ik zat niet in hetzelfde leven als de anderen. Veel ouders die een kind verliezen, ervaren dat. Je leeft in een wereld en probeert dingen uit.'

Maar u werd wel ziek.

'Wellicht kwam dat me goed uit.'

In een interview zei u ooit over Kate: 'Ik had het geluk dat ik haar 45 jaar lang kende.' Acteur Jean-Louis Trintignant zei net hetzelfde toen hij zijn dochter verloor. Iets mooiers kun je wellicht niet zeggen.

'Ze was echt mooi, in alle betekenissen. Leuk, mooi in haar droefheid, grenzeloos vrijgevig. Dat ze er niet meer is... Maar het klopt dat ik het geluk had haar 45 jaar lang te kennen. Het dagboek eindigt dan ook bij de dood van Kate. Ik kon gewoon niet verder schrijven. Vandaag kan ik dat wel opnieuw, maar op een andere manier.'

Leven is een vak, zo wordt weleens gezegd. Wat hebt u geleerd?

'Ik weet het niet. Ik heb het huis in Parijs verkocht, het huis in Bretagne ook. Ik doe mijn concerten en verhuis. Ik moet alles leegmaken en tegelijk probeer ik alles te houden. Ik ben nostalgisch. Ik bevind me in een overgangsperiode. Alsof ik ergens aan het drijven ben.'

Munkey Diaries (1975-1982), Jane Birkin, 352 blz., 22,50 euro, uit bij Fayard.