De tijd dat u zeewier vooral kende als het randje rond sushi, is voorbij. Van haute couture tot vleesvervanger, huidverjonging of meubelmateriaal: zo kan het slijmerige goedje de wereld redden.
We staan aan de vooravond van een ware zeewierrevolutie. Zeewier laat zich transformeren tot revolutionaire biobrandstof en een eetbare vervanger van plastic. Maar zeewier kan ook verwerkt worden tot stof, tot haute couture zelfs. Je kunt slapen op matrassen van zeewier, zitten op stoelen van zeewier. Zeewier is heilzaam voor de huid én ten slotte is het ook gewoon heel erg lekker. Kortom: het zeewiertijdperk is aangebroken. Wij zetten enkele opvallende toepassingen op een rij.
Zeewier als biobrandstof
Maar liefst tachtig kilometer reed de allereerste auto vorig jaar op zeewierbrandstof. Zeewier dat werd geoogst en verwerkt in Nederland. Het hoge suikergehalte van zeewier maakt het immers mogelijk om er bio-ethanol uit te distilleren.Om de traditionele benzine te kunnen vervangen moet er nog wel véél meer zeewier gekweekt worden aan de Nederlandse kusten, maar de brandstof zou tegen 2035 wél een waardig, duurzaam alternatief kunnen worden.
Nog zo’n revolutionaire ontdekking is de verwerking van zeewier tot een biodegradeerbare verpakking. Het Britse notpla (wat staat voor not-plastic) verwerkt lokaal zeewier tot een verpakking die je niet alleen op de compostberg kan gooien, maar die je zelfs gewoon mee kan opeten.
Tijdens de Marathon van Londen kregen de lopers ter hoogte van kilometer 37 een zakje water dat ze volledig konden opeten en -drinken. Op die manier werden niet alleen 215.000 plastic flesjes vermeden, maar kregen de lopers voor hun laatste kilometers ook nog eens een extra shot mineralen en voedingsstoffen binnen.
Zeewier als luchtzuivering
Dé troef van zeewier: het groeit in zout water en heeft geen extra voeding nodig.
Zeewier is geen wetenschappelijke naam. Eigenlijk zouden we beter spreken van ‘mariene macroalgen’, plantachtige wezens die zich op een harde ondergrond vasthechten, meestal in kustzones. Waarmee we meteen al bij de allergrootste troef zijn aangekomen: zeewier groeit in zout water en heeft om te groeien geen extra voeding nodig.
Een gigantisch verschil dus met groenten of - erger nog - vlees, dat massa’s zoet water en voedingssupplementen verslindt voordat we het zelf kunnen verslinden. Daar komt nog bij dat zeewier zowat de basis vormt van ons hele ecosysteem. Geschat wordt dat maar liefst 75 tot 80 procent van de zuurstof op aarde door algen wordt geproduceerd. Ze zijn cruciaal in het leven van alle organismen in en rondom onze zeeën en oceanen.
Duizenden en duizenden soorten bestaan ervan. Om toch enigszins een overzicht te kunnen behouden, worden ze opgedeeld in drie categorieën: de groene, bruine en rode zeewieren. De groene, zoals zeesla, groeien dicht bij het wateroppervlak, de bruine bevinden zich iets dieper in de zee en kennen we als bijvoorbeeld wakame of kombu, terwijl we nog dieper moeten gaan voor rode zeewieren zoals nori. U weet wel: het donkere randje rond de sushi.
Zeewier kweken
Onze eigen kust bevat hier en daar zeker stroken waar zeewier geoogst kan worden, maar toch is België geen groot zeewierland. Onze kust kent sterke stromingen, veel stevige wind en geregeld ook zandverschuivingen, wat de groei en oogst van zeewier niet gemakkelijk maakt. Omdat zeewier ook als een soort filter werkt voor het zeewater is het belangrijk om dat wier te gaan oogsten in kuststroken die zo ongerept en zuiver mogelijk zijn. Zo groeit er wakame in de jachthaven van Zeebrugge, maar door het drukke scheepvaartverkeer op die relatief kleine oppervlakte raadt Natuurpunt af om de wakame daar te gaan opeten.
Met grote voorsprong het belangrijkste werelddeel voor de verwerking van zeewier is Azië. Maar liefst 97 procent van al het zeewier wordt daar geoogst, vooral in China, Indonesië, de Filipijnen, Zuid-Korea en Japan. De vraag naar zeewier is daar veel groter dan hier, met dank aan de Aziatische keuken natuurlijk.
Die landen zetten ook almaar meer zeewierboerderijen op, omdat het ook bij hen moeilijker en moeilijker wordt om kusten te vrijwaren van vervuilende stoffen. In Europa wordt zeewier vooral geoogst aan de Scandinavische kusten, in Nederland, Spanje en Portugal, maar vooral ook in Groot-Brittannië.
In onze contreien komt zeewier niet zo massaal in het gastronomische circuit terecht, maar wordt het verwerkt tot alginaat, een verdikkingsmiddel dat vaak wordt toegevoegd aan industrieel vervaardigd voedsel. Alginaat is bijvoorbeeld ook de rubberachtige pap waarmee de tandarts afdrukken neemt van je tanden.
Zeewier als vleesvervanger
Bijna drie jaar geleden al sprak Seppe Nobels, de chef-kok van het Antwerpse restaurant Graanmarkt 13, op het horecacongres Food Paradise Day de woorden: ‘Onze aardbol telt miljarden mensen. Dat zijn er helaas veel te veel. Dus moeten er duurzame oplossingen gevonden worden. De zee is een uitstekend alternatief, want ze zit tjokvol lekkere wieren die voedzaam en gezond zijn. Over tien jaar zullen ze dagelijks op de menukaart staan.’
Ook de Britse topchef Heston Blumenthal deed een officiële aanbeveling bij de Britse nationale gezondheidsdienst, de National Health Service (NHS), om al het eten in ziekenhuizen te besprenkelen met zeewier. Aan zeewier worden immers superkrachten toegekend.
Het is rijk aan jodium, belangrijk voor de werking van de schildklier. Bovendien zijn er ook wetenschappelijke studies die aantonen dat zeewier rijk is aan oxidanten en dat sommige soorten een positieve invloed hebben op de bloeddruk. Zeewier bevat ook veel omega 3-vetzuren, belangrijk bij de preventie van hart- en vaatziekten.
'Over tien jaar zullen zeewieren dagelijks op de menukaart staan.’Seppe Nobels
En er is meer: zeewier is meestal heel vezelrijk, en dus goed voor de darmtransit. Zeewier is ten slotte ook rijk aan eiwitten, wat het een geschikte vleesvervanger maakt. Het is die laatste troef die werd uitgespeeld door de Britse ontwerpster Hanan Alkouh. Zij is ervan overtuigd dat onze liefde voor vlees niet zozeer met de smaak alleen te maken heeft, maar vooral met de cultuur errond.
Dus verwerkte ze roodwier, dat na het bakken verdacht veel van spek weg zou hebben, in een karkasachtige structuur. Ze presenteerde haar Sea-Meat-project tijdens de designweek van Milaan in 2016. Ze richtte een slagerszaak in en hing roodwierkarkassen aan de haken. De messen lagen klaar om er repen ‘vlees’ mee af te snijden. Volgens Alkouh ligt daarin de echte toekomst van zeewier: als vleesvervanger.
Zeewier in de gastronomie
Chef Kim Verhasselt van het Knokse restaurant Escabèche bereidde voor Sabato een tartaar van zeebaars met oester, een zeewiersalade met avocado en bonitocrème. ‘Zeewier is voor mij vooral interessant, omdat het zo’n duidelijke link heeft met de zee. Het heeft echt die ziltigheid die je bijvoorbeeld ook in oesters terugvindt. Het laat zich bovendien perfect combineren met andere zeeproducten als vis of schaaldieren’, aldus Verhasselt.
‘Zeewier heeft de culinaire wereld bereikt vanuit Japan. Met de groeiende aandacht voor de Japanse keuken is ook de interesse voor zeewier aangewakkerd de afgelopen jaren. Ik merk duidelijk dat het nu veel gemakkelijker is om aan zeewier te raken. Het gedroogde zeewier importeren we nog uit Japan of Bretagne, maar het verse zeewier komt vooral uit Zeeland, dat is dus vlakbij. In Zeeland zien we een grote inspanning om zoveel mogelijk varianten van een zo hoog mogelijke kwaliteit te kunnen kweken.’
‘In de zomer is zeewier ideaal in een zilte salade bij vis, maar ik gebruik het ook in warme gerechten. Ik maak er bijvoorbeeld algenboter van. Net zoals een kruidenboter, maar dan met zeewier in plaats van kruiden. Die boter gebruik ik dan om een saus te monteren voor bij tarbot en zeetong. Het resultaat is heerlijk: een saus met lekker veel umami in.’
Zeewier als haute couture
Meng gedroogd zeewier met cellulose en je kan er garen mee spinnen. Dat is precies wat het Duitse SmartFibre doet. De stof die daaruit ontstaat, heet seacell en is heel licht en luchtig. Maar wat zeewier zo’n uitzonderlijk materiaal maakt om stof mee te vervaardigen, is dat het zijn voedingsstoffen behoudt. In de geweven stof zitten kortom nog redelijke hoeveelheden ijzer, calcium, magnesium en vitamine E. Seacell wordt dan ook gebruikt door heel wat Duitse sportlabels, omdat tijdens het zweten die mineralen uit de stof vrijkomen en in de huid terechtkomen. Een mens wordt, kortom, met de minuut gezonder van zulke kleding.
En pas op, de claims gaan nog verder: de anti-oxidatiekwaliteiten van zeewier die in de cosmeticawereld worden geprezen, blijven immers óók behouden in de seacell-stof. U leest dat goed: het dragen van kleding uit seacell houdt een mens jong. Of de huid strak, althans.
Voor Janine Linington was het vooral het duurzame aspect dat haar aantrok in de seacell-stof voor haar afstudeerproject aan het College of Art in Edinburgh. ‘Ik heb de jongste jaren mijn hart verloren aan zeewier. Ik onderzoek volop hoe ik het kan gebruiken in mijn mode, om stoffen te kleuren en om accessoires en versieringen mee te maken, zoals de zeewierpailletten die ik heb ontwikkeld.’
'Zeewier is een van de grootste troeven om de modewereld in de goede richting te duwen.'Janine Linington
Linington maakte wereldwijd een grote indruk met haar ‘Seaweed Girl’-collectie. Ze maakt nog steeds couture met de seacell-stof en haar eigen zelfgemaakte versieringen uit zeewier. ‘Mijn creaties kosten tussen 1670 en 8920 euro. Ik maak niet alleen kleding, maar ook textielkunst voor aan de muur.’
Bij alles wat ze maakt, blijft haar motivatie: alternatieven zoeken om de ecologische voetafdruk van de modewereld te verkleinen. ‘Ontwerpers wereldwijd zouden wat meer rondom zich moeten kijken. Soms liggen de ecologische alternatieven gewoon voor het grijpen. Ik vond zeewier altijd een beetje een vreemde substantie. Vandaag vind ik het een van de grootste troeven om de modewereld in de goede richting te duwen.’
Zeewier als design
Jonas Edvard en Nikolaj Steenfatt, allebei alumni van de Royal Academy of Fine Arts in Kopenhagen, oogsten zeewier langs de Deense kust. Ze drogen het goedje en malen het daarna fijn. Wanneer je dat dan gaat koken, ontstaat er een soort lijmsubstantie, met dank aan alginaat, een natuurlijk polymeer dat ook verantwoordelijk is voor het slijmerige karakter van zeewier.
Wanneer je die lijm dan vermengt met papierpulp, krijg je een kurkachtig materiaal dat gemakkelijk in allerlei vormen gegoten kan worden. Voor het Terroir-project van de twee Deense designers werden dat lampenkappen en stoelen.
Ook Nienke Hoogvliet en Tim Jongerius, samen ‘studio Nienke Hoogvliet’ in Den Haag, zoeken naar manieren om zeewier om te zetten in interieurobjecten. Met het project ‘Colors of the Oosterschelde’ ontwikkelden ze textielverven uit zeewier. Elke soort geeft een andere kleur. Voor het project ‘Sea Me’ creëerde dezelfde studio een eigen zeewiergaren om zo een tapijt te kunnen knopen in een oud vissersnet. Een klaagzang tegen de plastics die normaal gezien in die netten terechtkomen.
Het zijn niet alleen individuele designers die met zeewier experimenteren. Gevestigde bedrijven als Coco-Mat gebruiken het al jaren. Hoewel het bedrijf bij ons vooral bekend is voor zijn houten fietsen produceert het ook matrassen. De Thalassa-matras van Coco-Mat bevat zeewier. ‘We voegen het in gedroogde vorm toe aan onze matrassen, zodat het voortdurend kleine hoeveelheden jodine afscheidt. Dat bevordert de ademhaling tijdens het slapen’, aldus de productmanager van Coco-Mat.
Zeewier als huidverjonging
Een betere doorbloeding van de huid, hydratatie of ontgifting: zeewier doet het allemaal.
Net omdat zeewier zoveel antioxidanten bevat, is het al lang gekend in de cosmeticawereld. Dr. Max Huber oogstte ruim dertig jaar geleden al zeekelp langs de Canadese kusten om er de zogenaamde ‘Miracle Broth’ van te maken, het hoofdbestanddeel van de legendarische Crème de la Mer.
Afhankelijk van de exacte mengeling van verschillende zeewiersoorten worden er andere heilzame werkingen aan zeewiercosmetica toegeschreven. Maar allemaal zijn ze uiterst positief: een betere doorbloeding van de huid, het tegengaan van veroudering, hydratatie of ontgifting. Zeewier doet dat allemaal. En het is massaal aanwezig of gemakkelijk te kweken.
Heel wat andere luxelabels hebben het ingrediënt intussen ook aan hun gamma toegevoegd. Doctor Babor creëerde een ‘Algae Vitalizer’ tjokvol antioxidanten uit zeewier, het Amerikaanse luxelabel Mario Badescu lanceerde een ‘Seaweed’-lijn, bestaande uit een vloeibare zeep, een reinigingslotion en een nachtcrème. Ook de ‘White Caviar’-crème van La Prairie bevat zeewier.
Het Ierse Voya zet een traditie voort die al ruim driehonderd jaar bestaat in Ierland: het baden in zeewier. Nu nog is het drummen geblazen om in de Voya-spa in Strandhill zo’n bad te kunnen nemen. Oorspronkelijk moest je voor zo’n bad gewoon warm water vullen met enkele zeewierplanten, intussen ontwikkelde de familie Walton onder de merknaam Voya pakketten gedroogd Iers zeewier om ook thuis van zo’n bad te kunnen genieten.
De afgeleide verzorgingsproducten en shampoos - allemaal gemaakt van het handgeplukte Ierse zeewier - worden intussen gebruikt in de meest luxueuze spahotels ter wereld. Van de Burj al Arab en het Ritz-Carlton; over de St. Regis Hotels & Resorts, het Grand Hyatt, The Landmark London en het Waldorf Astoria. Ook de iets meer democratische labels experimenteren met zeewier: zo lanceerde The Body Shop ook al een Seaweed Skin Care-collectie.
