Goed twee jaar geleden verruilde architect en designer Victoria Yakusha (39) haar geboorteland Oekraïne voor België. Vandaag toont ze in haar nieuwe galerie in Antwerpen haar awardwinnende ontwerpen, als ultieme ode aan de rijke geschiedenis van een land dat in brand staat.
De met uitsterven bedreigde ambachten en tradities van haar thuisland bewaren, dat was de missie van Victoria Yakusha toen ze in 2014 naast haar werk als architect ook meubels, lampen en woonaccessoires begon te ontwerpen onder de merknaam Faina. Wist zij veel dat het bewaken van Oekraïens erfgoed vandaag nog een extra emotionele lading zou meekrijgen. ‘Dat onze plaatselijke ambachtslui deze periode goed doorkomen, is nu onze grootste zorg’, vertelt Yakusha.
Elk Faina-stuk wordt in Oekraïne handgemaakt door keramisten, tapijtwevers, glasblazers, schrijnwerkers... Heel wat van hen zijn gevestigd in het westen van het land, waar het relatief rustig en veilig is. ‘Maar alle tijd en energie die we normaal gezien aan het artistieke proces besteden, gaat nu op aan praktische en logistieke zorgen. We proberen op afstand zoveel mogelijk te helpen waar het kan.’
Perfecte uitvalsbasis
‘De hele wereld kijkt naar Oekraïne, het is nog nooit zo belangrijk geweest om de schoonheid en de heritage van ons volk te tonen’, zegt Yakusha. Bovendien heeft ze met haar stijl iets unieks te bieden, meent ze. ‘Ons design is niet zo minimalistisch en strak als van de Scandinaviërs, en niet zo emotioneel en frivool als van Italiaanse ontwerpers.’ In België vond ze een perfecte uitvalsbasis voor de internationale expansie van haar merk. ‘De centrale ligging is perfect, en ik kende ook namen als Axel Vervoordt, bij wie ik dezelfde bezieling en respect voel voor geschiedenis.’
Het merk Faina had al een showroom in Ukkel, tot Yakusha verliefd werd op dit Antwerpse pand uit de vroeg-17de eeuw, waar vandaag alle stukken tot hun recht komen. ‘Typisch voor Oekraïens design is wat nostalgie, emotie en connectie met de aarde en de natuur’, zegt ze. ‘Mijn ontwerpen ogen modern, maar toch voel je dat er een ziel in zit, door de link met oude tradities en de natuurlijke materialen, zoals klei, hout, stro, wol.’
Ze vertelt over het ambacht van de Oekraïense tapijtwevers, ‘liznykarstvo’ genoemd, dat van generatie op generatie wordt doorgegeven. Tijdens het weven worden oude volksliederen gezongen. Met een slecht humeur aan het werk gaan is taboe, want die slechte energie kruipt in het stuk. ‘En de ambachtslui werken op het ritme van de natuur, want de wol moet in de plaatselijke rivier gewassen worden. In de winter is die bevroren, dus dan ligt de productie stil. Het dwingt ons tot kleinschaligheid, massaproductie is uit den boze.’
‘Nooit geven we op’
Nog een kenmerk dat blijkbaar in het bloed zit: moed, doorzettingsvermogen, vindingrijkheid. ‘Nooit geven we op. De oorlog heeft ons alleen maar sterker, vastberadener en ambitieuzer gemaakt.’ Trots vertelt Yakusha over het wandtapijt dat in juni op Design Miami in Basel zal worden getoond. Even lag de productie stil. ‘Maar zodra we verder konden werken, hebben we besloten om een veel groter tapijt te maken dan eerst gepland. Bijna drie meter, het grootste dat ik ooit vervaardigde. Dit is hét moment om van ons te laten horen.’
Victoria Yakusha staat sinds 2006 aan het hoofd van haar eigen architectuur- en designstudio Yakusha, met Kiev als thuisbasis. Tegenwoordig stuurt ze vanuit Brussel haar team van 25 mensen aan. Tot voor kort werkten de meesten van hen in de prachtige coworking Ya Vsesvit (‘We are the universe’), die door Yakusha zelf werd ontworpen en haar in 2019 een nominatie opleverde voor een Dezeen-award. Vandaag is het kantoor ontruimd, ‘maar we werken onverstoord voort. Dankzij mails en Zoom-meetings lukt alles.’ Het lijkt onwerkelijk in deze tijden, maar ‘ergens in de bergen in Oekraïne’ worden de eerste stenen gelegd voor een volgend groot Yakusha-project, een innovatief ecohotel, helemaal energieneutraal en met natuurlijke materialen gebouwd.
Beschermengel
Toen Yakusha tweeënhalf jaar geleden naar België kwam, had dat niets met oorlog of politieke onrust te maken. ‘Ik was zwanger van mijn vierde kind en had een risicozwangerschap, dus mijn man en ik wilden in de eerste plaats naar een land waar de gezondheidszorg beter was dan in Oekraïne’, vertelt ze. Vandaag wonen ze in Brussel, met hun vier kinderen van 16, 10, 7 en 2. ‘Een beschermengel’ noemt ze de jongste, kerngezonde dochter. ‘Als zij ons niet had doen vertrekken… ik mag er niet aan denken wat er met ons gezin gebeurd zou zijn.’
Yakusha woonde in Boetsja, de voorstad van Kiev die een symbool werd voor de oorlogsgruwel toen beelden van met lichamen bezaaide straten de wereld rondgingen. Haar huis is leeggeroofd, weet ze intussen. ‘Maar de vier muren staan er nog en wij zijn veilig. Zodra het kan, ga ik terug om alles opnieuw op te bouwen, nog mooier dan ervoor.’ Zoveel moed en daadkracht doen duizelen. Het is zoals de zonnebloem, een symbolische bloem in Oekraïne en de inspiratie voor de ‘Soniah’-lampen van Faina. Die zijn ook trots en sterk, en draaien hun hoofd altijd naar de zon.
Faina Gallery, Keizerstraat 28, 2000 Antwerpen, yakusha.design faina.design
Faina is ook te zien op de designbeurs Collectible, in de sectie ‘the editors’, van 20 t/m 22 mei in Brussel, collectible.design
