De hipste parfummaker van het moment heet Barnabé Fillion. Tussen collabs door werkt hij aan Arpa: een radicale geurenlijn, gevoed door analoge synthesizers, hedendaagse kunst en synesthesie.
Elk jaar, midden april, komen tienduizenden mensen zich vergapen aan het paarse tapijt van wilde hyacinten in het Hallerbos. Vorig jaar was een van die bezoekers de hippe Parijse parfumeur Barnabé Fillion (41). ‘Het was mijn goede vriend Thierry Boutemy, een poëet met bloemen en planten, die me naar daar meenam. De efemere natuur, het parfum van de hyacinten en de geur van het bos: het werd een sublieme ervaring. En zeker toen bij zonsondergang door de mist het licht blauwig werd’, vertelt hij.
‘Ik noem Arpa geen parfumhuis, maar een laboratorium voor de stimulatie van de zintuigen.’Barnabé Fillion
Die namiddag in Halle resulteerde in een parfum: ‘Recedere’. De blend van zoethout, ceder, patchoeli en neroli was een van de eerste geuren die hij uitbracht onder zijn eigen label Arpa, dat hij in 2020 oprichtte. Samen met ‘Arco Spettro’, geïnspireerd op een buitenaards vulkanisch landschap in Ethiopië met een zoutwoestijn en fluogele zwavelbronnen. En met ‘Fosforo’, gebaseerd op ‘de poederige geur van Japanse kimono’s’. Poëtische associaties inderdaad, die mijlenver staan van de primaire emoties die commerciële parfums graag oproepen in hun campagnes.
‘Matter’, ‘Hade’, ‘Manta’ en ‘Ferragus’ zijn de resterende vier geuren uit de eerste Arpa-sequentie die in december 2021 gelanceerd werd. Dat hij dat septet een ‘sequentie’ noemt, is niet toevallig. Fillion viste de term op uit de muziekwereld. Noten, akkoorden, harmonieën, boven- en ondertonen: het vocabularium van de parfummaker en de componist zijn sowieso heel verwant. Maar bij Arpa gaat het verder dan dat. ‘De eerste zeven parfums draag ik op aan de pioniers van de elektronische muziek, zoals Eliane Radigue en Pauline Oliveros. Dat genre is bijna honderd jaar geleden ontstaan’, zegt Fillion.
Wie al in zijn retrofuturistische hoofdkwartier in de Parijse buitenwijk Pantin was, weet dat daar wel eens analoge synths staan en er een spacy Western Electric-speaker uit 1929 aan het plafond hangt. ‘Toen ik in de parfumwereld dook, had ik het gevoel dat ik een synthesizer kon bedienen: ik ontdekte een explosie van mogelijkheden met allerlei geuren.’
De naam Arpa zelf verwijst naar de Arp 2500: een van de meest baanbrekende analoge synthesizers ooit. Maar het is ook afgeleid van het Spaanse woord voor harp, een symbool voor artistieke expressie. En het refereert aan Hans Arp, de Frans-Duitse beeldhouwer die ‘sculpturen wilde maken zoals vruchten aan de bomen groeien’. ‘In een gedicht beschreef Hans Arp een sculptuur als ‘un parfum vertical’’, zegt Fillion. ‘Ik draai dat idee liever om: voor mij is parfum een olfactieve sculptuur.’
Muziek, beeldhouwkunst, poëzie: bij Arpa is parfum niet belangrijker dan al die andere disciplines waarmee Fillion ze linkt. Arpa is net een multidisciplinair project, waarbij de parfums cross-overs uitlokken met andere kunstvormen. ‘In mijn lab in Pantin nodig ik graag creatievelingen uit. Mensen die bewust níét uit de traditionele parfumindustrie of -marketing komen. Samenwerken met artiesten prikkelt mijn curiositeit. Zo kan ik onbekend terrein verkennen.’
Concreet vraagt Fillion kunstenaars, designers, videasten of componisten om zintuiglijke creaties te maken, geïnspireerd op zijn parfums. Nathalie du Pasquier, de Franse designer uit de Memphis-groep, creëerde bijvoorbeeld al het schilderij ‘A 3D Perfume’ voor Arpa. Bij elk parfum hoort een geluidscompositie op vinyl. Die composities kun je ook op de website beluisteren. De albumhoes van die vinylplaat is telkens een uitsnede uit het werk dat Du Pasquier maakte voor Arpa. Ook muzikanten als Pilooski, Erwan Sene, Buvette en Cyrus Bayandor (de bassist van Florence & The Machine) schreven conceptuele composities, die allemaal op de website te beluisteren zijn.
Glasblazer Jochen Holz bedacht ten slotte de parfumflacons in kleuren die refereren aan de boven-, tussen- en ondernoten van elk parfum.
Door al die hedendaagse creaties samen te brengen, maakt de geurmaker een cross-mediale beleving rond elk parfum. Met als doel: op verschillende zintuigen tegelijk inwerken. ‘Daarom noem ik Arpa geen parfumhuis, maar een onderzoekscentrum voor synesthesie: een zeldzaam talent waarbij de zintuigen simultaan kunnen waarnemen. Zo zijn er mensen die kleuren kunnen ruiken. Of geuren kunnen horen.’
Fillion heeft – naar eigen zeggen – een milde vorm van synesthesie. ‘Ik heb die gave ontdekt aan het einde van mijn studies fotografie. Door te experimenteren met sluitertijden, beweging en lenzen bekwam ik schilderachtige polaroids met bijzondere texturen, die ik bijna kon voelen. In elk parfum dat ik nu maak, probeer ik de textuur te recreëren van een herinnering, een plek, een visioen of een ervaring.’ In mensentaal: hij probeert geuren te creëren, die je bijna kunt horen, aanraken of zien.
Parfum en synesthesie: de link is niet zo vergezocht als het lijkt. Als we iets ruiken, dan koppelt ons brein daar vanzelf zintuiglijke ervaringen aan: er komen herinneringen, gevoelens, kleuren of sferen naar boven. Parfums roepen associaties op. En daar speelt Fillion – op een artistiekere manier – op in.
‘In mijn lab in Pantin nodig ik graag creatievelingen uit. Mensen die bewust níét uit de traditionele parfumindustrie of -marketing komen. Zo kan ik tenminste onbekend terrein verkennen.’Barnabé Fillion
Die artistieke aanpak mag iets kosten. Een eau de parfum (50 ml) uit de eerste sequentie kost 266 euro. Dat is meer dan de nicheparfums van Hermès of Le Labo (‘Santal 33’ kost 180 euro). En zelfs duurder dan de premiumparfums van Chanel en Dior uit hun respectieve topgamma’s ‘Collection Privée’ en ‘Les Exclusifs’. In het onlinemagazine Business of Fashion liet Fillion wel vallen dat hij werkt aan betaalbaardere producten. Maar daar is momenteel nog niks van op de markt.
Het Arpa-verhaal is complex, heel complex. En de teksten op Fillions site lijken wel uit een hermetisch esoterisch boek te komen. Duidelijker kun je je niet afzetten tegen de reguliere parfummarkt, toch? ‘In plaats van me te beperken tot creaties met ingrediënten uit de bekende olfactieve families, zoals bijna elke parfumeur, begin ik voor elke geur vanaf nul’, zegt hij. ‘Arpa is een laboratorium voor de stimulatie van de zintuigen. Ik wil heruitvinden wat een parfum kan betekenen. En dat doe ik door verschillende kunstvormen samen te brengen. Weg van de nicheparfums. Maar vooral weg van de decadente marketing rond commerciële parfums. Ik vind het triest dat zulke reclames ons altijd dezelfde dwaze boodschap voorschotelen over macht, seks en verleiding. Ze vergeten dat geur iets individueels is. Iedereen ruikt anders. Daarom maak ik parfums die niet op elke huid hetzelfde ruiken. Mijn geuren zijn niet honderd procent stabiel. Net zoals in de natuur.’
Barnabé Fillion kan zich zulke standpunten permitteren, omdat hij niet gebonden is aan een groot luxemerk waar de marketing en communicatie gestroomlijnd moeten worden. Maar ook omdat hij een onafhankelijke autodidact is, die uit een ander milieu komt: de fotografie. ‘Ik assisteerde onder meer fotograaf Helmut Newton op zijn shoots in Parijs’, zegt hij. ‘Tegelijk studeerde ik kruidenleer en natuurgeneeskunde bij. Ik leerde veel over aromatherapie, essentiële oliën en manieren van destilleren. Op mijn studiootje in Parijs experimenteerde ik met plantenextracten en met botanische fotografie. Bleek dat ik op de plek woonde waar in de zeventiende eeuw de markiezin van Brinvilliers had geleefd. Zij was een beruchte gifmengster, die onder meer haar vader en broers vergiftigde.’ In zijn studio fotografeerde Fillion niet alleen planten, hij begon ook plantengeuren te mengen. En dankzij die botanische experimenten kwam hij in contact met Victoire Gobin-Daudé, een voormalige danseres en onafhankelijke ‘neus’. Zij leidde hem in de ‘echte’ parfumwereld in, werd zijn mentor en kneedde zijn talent. Fillion kon aan de slag bij parfumproducent Mane, waar Christine Nagel – nu de neus van Hermès – toen de nummer twee was. Ze nam Fillion onder haar vleugels en stoomde hem klaar voor het grote werk.
‘Iedereen ruikt anders. Daarom maak ik parfums die niet op elke huid hetzelfde ruiken. Mijn geuren zijn niet honderd procent stabiel. Net zoals in de natuur.’Barnabé Fillion
Als onafhankelijk parfumeur kreeg Fillion zijn eerste kansen van Paul Smith. Voor de Britse modeontwerper creëerde hij in 2013 de mannelijke geur ‘Portrait’, met hints van peper, kardemom en geranium. Maar zijn grote doorbraak kwam er toen Aesop hem in 2012 headhuntte als onafhankelijk geurbedenker. ‘Mijn werk voor Aesops oprichter Dennis Paphitis ging in crescendo. Ik kreeg van in het begin heel veel vrijheid en respect van hem’, zegt Fillion.
De Parisien bedacht de populaire geur ‘Marrakech Intense’, maar lanceerde evengoed geurkaarsen en huisparfums met intrigerende namen als ‘Hwyl’ en ‘Rozu’, geïnspireerd op het leven van Charlotte Perriand in Japan. Aesop ging steeds verder mee in Fillions nichetrip.
Voor zijn jongste project, het parfumtrio ‘Othetopias’, vertrok hij vanuit het begrip ‘heterotopie’ van de Franse filosoof Michel Foucault. ‘Drie jaar research, samen met een filosoof, ging eraan vooraf’, zegt Fillion. Ook Rick Owens bracht hij binnen bij Aesop. Samen met de Amerikaanse modeontwerper bedacht hij niet alleen de geur ‘Stoic’. Op Owens recentste winterdefilé 2023 in Parijs verspreidden de modellen de Aesop-geur uit draagbare rookmachines.
Door zijn radicale, artistieke aanpak raakte Fillion ook betrokken bij de kunstwereld. Hij deed recent nog projecten met de hedendaagse kunstenaar Dominique Gonzalez-Foerster, zowel bij Galerie Chantal Crousel in Parijs als in Serpentine Gallery in Londen. Met kunstenaar Marcin Rusak maakte hij de geuren voor zijn soloshow over plantenafval en metamorfose. ‘Maar mijn parfums zie ik niet als hedendaagse kunstwerken’, zegt hij. ‘Daarvoor heb ik te veel respect voor het creatieve proces van de kunstenaar met wie ik werk.’
Fillion opent volgend jaar een eerste eigen projectruimte én boetiek in Wenen. Lange tijd was er sprake van dat hij het beroemde Casa Möbius in Mexico ook zou betrekken bij zijn project. Het doel was om in dat brutalistische meesterwerk een soort artiestenresidentie te beginnen, gelinkt aan Arpa. ‘Casa Möbius is de atelierwoning uit de jaren 70 van architect Ernesto Gómez Gallardo. Qua architectuur is het een curieuze mix tussen de Amerikaan John Lautner en de Braziliaan Paulo Mendes da Rocha. Maar ik vond de juiste architect niet om het te restaureren. Dus dat project ligt even stil’, zegt hij. Erg lijkt hij het niet te vinden. Dan komt er misschien meer tijd vrij om nog eens af te zakken naar het Hallerbos.
| 266 euro voor een eau de parfum (50 ml) van Arpa uit de eerste sequentie. Te koop op de webshop.
| Ook verkrijgbaar bij conceptstores zoals Dover Street Perfume Market in Parijs, Andros Murkoudis in Berlijn en Maryam Nasir Zadeh in New York.
