Deze zomer slaan we collectief de bladzijde om van een wereldwijde ramp. Dat was 75 jaar geleden exact zo. Sabato onderzocht historische foto’s van Knokke in de zomer van 1945.
De kust was letterlijk veilig, die 4de augustus 1945. Die zonnige zaterdag, 75 jaar geleden, vloog een Amerikaans observatievliegtuig voor onze Belgische kust. Opvallend laag, want er was geen Duitse luchtafweer meer. De Tweede Wereldoorlog was afgelopen. Toch wilden de Amerikanen per se nog detailfoto’s maken van de Noord-Franse tot Zeeuwse kustlijn. Waarom?
Je ziet toeristen pootjebaden, terwijl er nog oorlogsobstakels op het strand liggen.
‘De geheime missie met codenaam ‘Casey Jones’ diende niet om de schade op te meten na de Tweede Wereldoorlog. Wel om detailkaarten van heel Europa te maken. Die hadden de Amerikanen namelijk gemist in WO II. Dus wilden ze daar werk van maken, ter voorbereiding van de Koude Oorlog’, zegt Birger Stichelbaut, een archeoloog aan de UGent gespecialiseerd in historische luchtfoto’s.
(zoom in op de foto's voor een gedetailleerder beeld)
‘De meeste ‘Casey Jones’-luchtfoto’s zijn van heel hoog en verticaal naar beneden genomen, zoals op Google Earth. Maar deze beelden van de kust zijn uitzonderlijk laag en schuin. Dat maakt ze gemakkelijker te analyseren. Het is alsof je vanuit een ballon naar het landschap kijkt: je herkent huizen, hotels, straten, monumenten en oorlogsrelicten. En als je inzoomt, kan je zelfs reclameborden lezen of de tram zien rijden.
De beelden zijn bijzonder, want augustus 1945 was de eerste zomer na de bevrijding. Je ziet toeristen al pootjebaden, terwijl er nog oorlogsobstakels op het strand liggen. Andere mensen flaneren op de Zeedijk tussen de bunkers en de dichtgetimmerde hotels. De beelden zijn heel menselijk. Maar tegelijk ook surrealistisch: het is vakantie in een oorlogslandschap’, zegt hij.
Stichelbaut en zijn team zijn gespecialiseerd in luchtfoto-onderzoek uit de twee wereldoorlogen. Over dat thema maakten ze al meerdere wetenschappelijke publicaties, boeken en tentoonstellingen. Onder meer in het In Flanders Fields Museum in Ieper, waarvoor hij deeltijds werkt.
En vanaf 1 juli vindt de expo ‘Atlantikwall in vogelvlucht: archeologie van de Tweede Wereldoorlog’ plaats op de erfgoedsite Raversyde in Oostende. De absolute blikvanger is een panorama van
75 meter lang met de historische luchtfoto’s van de hele Belgische kustlijn. Van het Zwin tot De Panne.
‘Ik ontdekte die unieke beelden toen ik in Washington toegang kreeg tot een archief met 6 à 7 miljoen luchtfoto’s van West-Europa'Birger Stichelbaut
‘Ik ontdekte die unieke beelden toen ik in Washington toegang kreeg tot een archief met 6 à 7 miljoen luchtfoto’s van West-Europa, gemaakt na de Tweede Wereldoorlog’, vertelt hij. ‘De negatieven van die spionagebeelden waren in de jaren 60 op archieffilm overgezet. En daarna in een geheime ‘cold storage’ onder een berg bewaard.
Dat archief raadplegen was vroeger complex en duur. Maar sinds twee jaar laat men daar ook digitale fotografie toe. Dus zodra het kon, zijn we naar de States gereisd en hebben we in twee weken tijd duizenden historische archiefbeelden van Vlaanderen en Wallonië gefotografeerd. Puur bandwerk was het, we leken wel kopieermachines.’
Hoe ze die beelden van de Vlaamse kust konden vinden in dat immense archief? ‘We hadden onze missie minutieus voorbereid’, zegt Stichelbaut. ‘We wisten exact welke veertig filmrollen we wilden inkijken, omdat we de vluchtplannen van het observatievliegtuig kenden. Toch was het een verrassing telkens als we een filmrol op de lichtbak legden. Zou het beeld gescheurd zijn? Is het nog analyseerbaar? Zijn de foto’s gedetailleerd genoeg om archeologische sites te herkennen? Dat zijn de spannendste momenten in onze speurtocht.
Elke foto is een puzzelstukje in de reconstructie van het oorlogslandschap. Gelukkig waren de luchtbeelden compleet. Hoewel elke foto van de Belgische kust maar een paar seconden op de lichtbak lag, viel ons meteen de kwaliteit op. Er vielen veel verhalen over te vertellen.’
Dat vonden wij ook. Dus onderzocht Sabato speciaal voor deze Knokkespecial de luchtfoto’s van Knokke tot Duinbergen. We kregen hulp van Stichelbaut, zijn collega-archeoloog Wouter Gheyle en van Danny Lannoy: ex-schepen in Knokke, voorzitter van de Heemkundige Kring én auteur van talloze publicaties over de geschiedenis van Knokke.
‘De beelden zijn interessant materiaal’, zegt Lannoy. ‘Je ziet hoe de badstad recupereert van de oorlog. De luchtfoto’s zijn gemaakt op een cruciaal moment: na de Tweede Wereldoorlog maakte het hoteltoerisme onherroepelijk de shift naar appartementstoerisme. In 1945 waren het Zoute en de Zeedijk nog totaal niet volgebouwd. Maar kort na de oorlog begonnen historische hotels plaats te ruimen voor een muur van appartementsgebouwen.’
De expo ‘Atlantikwall in vogelvlucht’ vindt plaats vanaf 1 juli in Atlantikwall Raversyde, Oostende.
