Nabij Lake Michigan ontwierp de Belgische tuinarchitect Peter Wirtz een tuin als een Donald Judd-sculptuur, in opdracht van de fondsenwerver achter Barack Obama. Een rondleiding.
‘Belgische landschapsarchitecten ontwerpen het Millennium Park in Chicago’: het was wereldnieuws geweest. Helaas, Martin en Peter Wirtz zagen het in 1998 niet zitten om deel te nemen aan de wedstrijd.
‘Ik had toen net een paar glansrijke nederlagen geleden in internationale wedstrijden in Duitsland. Ik was gefrustreerd dat er altijd lokale teams wonnen, terwijl er wel buitenlandse bureaus werden aangeschreven. Dus, het concours voor Chicago liet ik passeren’, vertelt Peter Wirtz, die sinds 1990 samen met zijn broer Martin het internationaal gerenommeerde bureau van hun vader Jacques voortzet. Een gemiste kans, want vandaag is het Millennium Park zowat het Central Park van Chicago, inclusief gigantische vastgoedprijzen rondom.
Achteraf bleek dat we een goede kans maakten om deze opdracht binnen te halen. Ik heb me dan ook uitgebreid geëxcuseerd.Peter Wirtz
Nochtans had wijlen John H. Bryan de gebroeders Wirtz persoonlijk uitgenodigd om het Millennium Park in te richten. Bryan was tussen 1975 en 2001 niet alleen de CEO van het voedingsconcern Sara Lee en lid van de raden van bestuur van General Motors, British Petroleum en Goldman Sachs, hij was vooral een grote mecenas.
In de eerste plaats voor Barack Obama, die hij sinds het begin van zijn politieke carrière steunde. Maar ook voor Ludwig Mies van der Rohes ‘Farnsworth House’ en Renzo Piano’s nieuwe vleugel aan het Art Institute of Chicago.
Als een echte ‘patron of the arts’ wilde Bryan Chicago als cultuurstad op het niveau van New York brengen. Dus haalde hij meer dan 200 miljoen dollar op voor de inrichting van het Millennium Park. En voor de ‘Cloud Gate’ van Anish Kapoor, intussen ‘s werelds bekendste buitensculptuur van deze kunstenaar. De skyline van Chicago wordt er niet alleen in weerspiegeld. Al wie in het park komt, wil ook een vervormde selfie in dat glimmende kunstwerk.
‘Achteraf heeft John me verteld dat we een goede kans hadden gemaakt om deze opdracht binnen te halen’, zegt Peter Wirtz. ‘Ik heb me dan ook uitgebreid bij John H. Bryan geëxcuseerd.’
Arts-and-crafts
Gelukkig kreeg Wirtz in 2010 een herkansing: Bryan vroeg hem namelijk om de landschapstuin te ontwerpen bij zijn Crab Tree Farm aan Lake Michigan, op 40 minuten van het Millennium Park. Op die historische boerderij liet hij door Vinci Hamp Architects uit Chicago een hedendaags zomerhuis met uitkijktoren bouwen voor hem en zijn familie.
‘In die farm staat zijn arts-and-craftsmeubelcollectie, een van de belangrijkste van de Verenigde Staten. Maar daar hangt ook Edward Curtis’ beroemde fotoreeks over inheemse Amerikanen. En in de tuin valt het prototype van Kapoors ‘Cloud Gate’ op. Ik ontwierp er een gang met dakplatanen naartoe.’
Acht jaar nadat de tuin in 2010 was opgeleverd, stierf Bryan aan een agressieve kanker, in hetzelfde jaar dat ook Jacques Wirtz stierf. ‘Een maand voor zijn dood kon ik hem nog spreken. Hij vertelde honderduit over de elf Amerikaanse presidenten die hij allemaal persoonlijk had gekend en ontmoet sinds Eisenhower. Voor zijn herdenkingsdienst ben ik speciaal naar het Art Institute of Chicago gevlogen. Een bijzonder emotioneel moment.’
Mystieke tumulus
‘De boerderij ligt tussen die typische uitgestrekte velden in de Midwest, een miskend stukje Amerika waar ik heel erg van hou. Het rollende landschap rond Crab Tree Farm was er zo machtig dat ik alleen de perspectieven moest ‘editen’, zoals de Amerikanen dat zo mooi zeggen’, aldus Wirtz. Sinds hij landschapsarchitectuur studeerde aan de Cornell University in Ithaca, New York, is hij een amerikanofiel.
Dat ‘editen’ deed Wirtz met grafische strepen: slanke waterkanalen en gehaakte hagen die het gebouw visueel oprekken. Een perfect gedoseerde minimalistische ingreep met de naturel van een landartkunstwerk. Maar ook met de precisie van een Donald Judd, die tussenruimte even belangrijk vond als de onderdelen van zijn sculptuur.
Al moest hij wel degelijk rekening houden met de wensen van de eigenaars. De vrouw des huizes is niet alleen een grote plantenkenner. Bryan zelf wilde bijvoorbeeld niets weten van de vele spiegelvijvers die Wirtz eerst had voorgesteld, omdat die te veel Canadese ganzen zouden lokken.
‘Ik moest iets bijzonders verzinnen voor dit atypische agrarische landschap. Met chirurgische incisies wilde ik de merites van het landschap in de verf zetten. Het ingrijpendst hier was de grasheuvel van vijf meter hoog die ik liet aanleggen. De tumulus breekt het uitzicht op de drukke baan, waar veel zware vrachtwagens de hele tijd passeren’, zegt Wirtz.
Die grasbult is niet zo zonevreemd als hij eruitziet. In de Midwest zijn hier en daar nog grasheuvels te vinden die native indianenstammen eeuwen geleden aanlegden als sterrenobservatorium of als begraafplaats. ‘Op mijn huwelijksreis heb ik er zelfs zo een bezocht in Serpent Mound, Ohio. Een heel mystieke plek die nooit bedoeld was als landschapsarchitectuur, maar hier toch een inspiratiebron was.’
Slingertuin
Diezelfde Serpent Mound was ook de referentie voor de botanische ‘Kris Jarantoski Campus Garden’ in Chicago die Wirtz momenteel aan het herinrichten is. Ook die prestigeopdracht is eigenlijk aan John H. Bryan gelinkt: zijn vrouw zat er in de raad van bestuur.
‘Toen die een ontwerpwedstrijd organiseerde, deden we wel mee’, lacht Wirtz. ‘Ons ontwerp is een slingerende paraventtuin, met hagen en bomen waarachter ze schaduwplanten kunnen testen.’
Het ontwerp van Wirtz oogt zeer sculpturaal. Aan de noordzijde staan meta-sequoia’s, aan de andere kant heuvels van moliniagrassen: even avant-garde als sprookjesachtig. ‘Een prachtige publieke opdracht, want er komen zo’n 1,2 miljoen bezoekers per jaar naar die tuin’, aldus Wirtz. Een mooi aantal, maar toch nog steeds een pak minder dan de 25 miljoen parkgangers van Millennium Park.
