Logeer in dit ondergronds vakantiehuis bij Lissabon

Wie een mondje Portugees spreekt, weet hoe laat het is als je het ­vakantiehuis Casa na Terra boekt. Het betekent namelijk ‘Huis in het Land’. En dat mag je heel letterlijk nemen. Deze volledig betonnen vakantievilla in Alentejo zit grotendeels ondergronds. Het pad naar de voordeur is een smalle, steile trap die je de dieperik in leidt. Het lijkt misschien niet meteen een warm welkom, maar een vrouw die hier al logeerde, spreekt ons tegen: ‘De eerste keer dat ik de trap afliep, voelde het alsof de plek me omhelsde.’

Om warmte te krijgen in een ondergrondse betonnen bunker moet je van goeden huize komen. Dat is dan ook het geval: dit is het werk van de bekende Portugese architect Manuel Aires Mateus. Het doet denken aan een hedendaagse interpretatie van een grot, de primitiefste woonvorm van de mens. Maar in plaats van een hol, uitgehouwen in de rotsen, is deze schuilplaats volledig in zichtbeton. De vloeren, plafonds en muren vormen één monochrome cocon, waardoor de omgeving alle aandacht krijgt. En dat is meer dan terecht, want het vakantiehuis is omringd door weilanden en ligt aan de oever van het enorme Alqueva-meer.

Dat Manuel Aires Mateus het lagerop zocht, is uit diep ontzag voor de streek. Die hij trouwens door en door kent. ‘Mijn ouders komen uit de Alentejo-regio en ik heb veel familieherinneringen aan de zomers die ik hier als kind doorbracht’, vertelt de architect. ‘De regio is zo goed als onaangeraakt sinds de Romeinen hier kurkbomen introduceerden. Het voelde niet goed om daar mijn stempel op te drukken. Dus maakt mijn ontwerp deel uit van de natuur. Het landschap loopt er doorheen.’

Wie nu vreest dat het vakantiehuis doempig en donker is, kunnen we geruststellen. Vooraan is de villa volledig ingewerkt in de begroeide heuvel, maar achteraan opent het huis zich volledig naar het landschap met een groot overdekt terras. In de aanpalende living en eethoek (met een tafel die doorloopt in het keuken­werkblad) geven plafondhoge schuifdeuren een onbelemmerd uitzicht op het weide­landschap. Aan de ingegraven kant zitten drie slaapkamers – er is plek voor zes volwassenen – die licht en lucht krijgen via evenveel ronde, wit getegelde patio’s. Die gaten in de begroeide heuvel verraden dat hier een huis onder zit. Samen met de cirkelvormige opening van het overdekte terras.

Dat terras is Aires Mateus op zijn best. De architect staat bekend om zijn grafische uitsparingen en om zijn spel met open en gesloten volumes. Daardoor wordt zijn architectuur bijna sculptuur. Dat toonde hij ook al eens in Doornik, waar hij een bewierookte annex tekende van de faculteit architectuur van Saint-Luc. Maar ook dit vakantiehuis heeft die abstracte kwaliteit, met het overdekte terras als summum. Dankzij de oculus en de holle koepelvorm heeft het een pantheonachtig gevoel. Doordat het dak naar beneden buigt, wordt het landschap bijna een ingekaderd schilderij of cinemascherm. Het doel van deze plek: tot rust komen en focussen op de natuur. Het helpt dat er amper contact is met de buitenwereld.

Om die aandacht niet af te leiden van de spectaculaire omgeving hield Aires Mateus het interieur bewust ­sober, bijna kloosterachtig met een palet van beton, hout en grijs­tinten. In het huis staat niks te veel en decoratie is er amper te bespeuren. De stoelen zijn van hout en de kasten open je met een touw.

Het project is emblematisch voor het werk van Aires Mateus, die zijn bureau oprichtte in 1988 samen met zijn broer Francisco. Ze werken volgens de Portugese traditie van ­‘expressief minimalisme’, gelanceerd door Álvaro Siza en Eduardo Souto de Moura. Het Portugese modernisme kenmerkt zich door pure, eenvoudige ontwerpen die geraffineerd spelen met licht en leegte.

Hoewel hij vooral in Portugal bouwt, heeft Aires ­Mateus een bijzondere band met België. Naast de architectuur­faculteit in Doornik tekende hij in Kortrijk de renovatie van een historisch hoekpand dat volgend jaar wordt opgeleverd. In Melides, net onder Comporta, bouwt hij aan een vakantiehuis voor een Belgische ondernemer. En hij ontwierp al verschillende producten voor het label When Objects Work, onder meer de schaal ‘Topografia’ die dit jaar werd voorgesteld op het Salone del Mobile in Milaan.

Het is eigenlijk toeval dat Aires Mateus hier zijn buitenhuis heeft. Het begon in 2007 als een gewone opdracht voor de Portugese architect. Maar toen zijn klant halverwege het project geen geld meer had, kocht de architect de woning. ‘Tijdens de bouw gingen er in het dorp geruchten dat het iets voor militaire of astronomische doeleinden was. Niemand zag hier een huis of een leefbare plek in’, vertelt hij.

Toegegeven: het ontwerp heeft iets ufo-achtigs. Door de financiële crisis die in Portugal stevig huishield, lag de bouw stil tussen 2012 en 2016. ‘Toen ik terugkwam, leek het wel een ruïne. Dat klinkt misschien triest, maar het inspireerde me. Op een bepaalde manier vind ik ruïnes zelfs mooier dan intacte gebouwen. Ik hou dan ook enorm van antieke Romeinse architectuur, omdat die zo tijdloos is. Dit huis lijkt qua structuur op de Villa Hadriana in Rome.’

In 2019 was het huis eindelijk af. Die lange looptijd is niet uitzonderlijk voor een bureau dat zijn ontwerpen keer op keer bijschaaft. ‘Architectuur moet duurzaam zijn. Niet alleen het fysieke gebouw moet de tijd doorstaan, ook het idee en het concept ervan’, vindt Aires Mateus. Hij bouwt momenteel een nieuw buiten­verblijf voor zijn gezin, dichter bij zijn thuis in Lissabon. Als Casa na Terra niet verhuurd is, gaat hij soms zelf nog eens. En hij verwelkomt er graag vrienden. ‘Als mensen komen, vertel ik er zo min mogelijk over. Ze moeten het zelf ervaren en ontdekken wat de plek voor hen betekent.’

Casa na Terra
| Prijs | Vanaf 500 euro per nacht, minimaal drie nachten
| Website | silentliving.pt