Eindelijk weer Biënnale in Venetië: 7 architectuurstops

Architecten: Angiolo Mazzoni, Virgilio Vallot, Paolo Perilli

Als je met de trein in Venetië aankomt, krijg je meteen je eerste ‘shot’ hedendaagse architectuur. Het station dat zich langs de lagune bevindt, is een van de weinige modernistische gebouwen tegenover het Canal Grande.

De strakke en geometrische gevel, bekleed met Istrische steen, getuigt duidelijk van rationalistische architectuur. De eerder lage volumes overheersen niet, maar gaan goed op in de omgeving.

Het station is gebouwd op de plaats waar zich vroeger de kerk van Santa Lucia bevond. Vandaar zijn naam. Drie Italiaanse architecten die hun adelbrieven verdiend hadden met administratieve en spoorweggebouwen werkten mee. 

Angiolo Mazzoni (1894-1979) was een van de belangrijkste en productiefste Italiaanse architecten van de jaren 1920 en 1930 én de hoofdarchitect van het ministerie van Communicatie en Spoorwegen.

Virgilio Vallot (1901-1982) ontwierp het hoofdkantoor van het Italiaanse Nationale Verzekeringsinstituut, trouwens niet zo ver van het station. Hij was in 1948 ook verantwoordelijk voor de verbouwing van het Belgische paviljoen in de Giardini.

Paolo Perilli (1904-1982) ten slotte was een ingenieur en architect die talrijke stations ontwierp, onder meer in Rome, Turijn en Padua.

Fondamenta Santa Lucia.

Architect: Marino Meo

De sobere, met travertijn bedekte façade van dit palacehotel dateert van 1949 en is van de hand van architect Marino Meo. De geschiedenis van het hotel gaat terug tot in 1880. Toen opende een zekere Bauer, de invloedrijke directeur van het stadhuis van Venetië, samen met de Oostenrijker Giulio Grünwald, die met Bauers dochter was getrouwd, een van de modernste en chicste overnachtingsplekken van Venetië. En het was dé place to be voor de lokale high society.

Toch kreeg ‘Grand Hotel d’Italie Bauer-Grünwald’ het moeilijk in de jaren 1930 en werd het verkocht aan Arnaldo Bennati, een scheepsbouwer. Die gaf een decennium later aan de Italiaanse architect Marino Meo de opdracht het hotel te renoveren – werken die tien jaar zouden duren. Meo bouwde aan het gotische pand een extensie in de Campo San Moisè.

Over Meo is weinig bekend, behalve dat hij in 1954 ‘het modernste en elegantste hotel van heel Europa’ bouwde: de ondertussen verdwenen Bristol in Merano. In Hotel Palazzo Bauer liet hij centrale verwarming en airconditioning installeren – een primeur in Venetië. En op de zevende verdieping bouwde hij de Settimo Cielo. Tot vandaag het hoogste terras van Venetië.

Absolute must: drink hier een cocktail en geniet van het uitzicht op Santa Maria della Salute. Let binnen vooral op het Venetiaanse art-decomeubilair en op de weelderige verlichting. 

Hier op de zevende verdieping van HOTEL BAUER bevindt zich vandaag nog altijd het hoogste terras van Venetië.

San Marco 1459, bauervenezia.com

Architect: Carlo Scarpa

Je zou het niet verwachten, maar Piazza San Marco huisvest ook een van de mooiste creaties van Carlo Scarpa: de Negozio Olivetti. Het Italiaanse bedrijf groeide kort na de Tweede Wereldoorlog uit tot een van ‘s werelds grootste fabrikanten van schrijfmachines en computers. Het bedrijf deed voor zijn showroom een beroep op Carlo Scarpa, een inwoner van Venetië aan wie de stad in 1956 trouwens zijn architectuurprijs toekende.

Het moderne en praktische ontwerp van de winkel werd al snel bekend als de ‘Olivetti-stijl’ en bouwde mee aan het merkimago. Scarpa vormde de smalle ruimtes om tot een spatieus aanvoelend volume, met een verscheidenheid aan materialen en details die telkens weer de aandacht trekken. Zoals dat zwarte, marmeren waterbassin waarin een beeld van Alberto Viani drijft. Of de groeven in de muur voor de verlichting. Over elke element dacht Scarpa goed na.

De voormalige winkel is nu het hoofdkantoor van de FAI, de Fondo Ambiente Italiano, een in 1975 opgerichte stichting die zich inzet voor het behoud van het Italiaanse erfgoed, van kunst en natuur.

Te bezoeken van di t/m zo, 10-18 uur. Piazza San Marco 101. negoziolivetti.it

Architecten: Norman Foster, Javier Corlovàn, Carla Juaçaba...

Tijdens de 16de Architectuurbiënnale, in 2018, liet het Vaticaan tien kapellen bouwen op het terrein van de Fondazione Cini, op het eiland San Giorgio Maggiore. Ze werden getekend door evenveel gerenommeerde architecten uit de hele wereld, onder wie Javier Corlovàn, Norman Foster, Carla Juaçaba en Francesco Cellini. Het resultaat is een intense ervaring: verrassende architectonische en spirituele oasen die buiten tijd en ruimte lijken te staan.

‘Ik wilde geen architectuurtentoonstelling met projecten die niet meer waren dan wat tekeningen of maquettes. Architectuur is iets wat beleefd moet worden’, blikt paviljoencurator Francesco Dal Co terug op die 16de Architectuurbiënnale.

In 2018 lokten de Vaticaanse Kapellen in zes maanden tijd niet minder dan 140.000 bezoekers, zowat de helft van het totale aantal bezoekers van de Biënnale.

Het plan om de kapellen na de expo te ontmantelen en ze op te bouwen op plaatsen waar geen gebedshuizen zijn, is nog steeds niet uitgevoerd. Ze staan er nog altijd én ze zijn volgens afspraak en onder begeleiding te bezichtigen. 

Fondazione Cini, op het eiland San Giorgio, Maggiore, visitcini.com

Architect: Santiago Calatrava

De Ponte della Costituzione, ook bekend als de ‘Calatrava-brug’, verbindt de Piazzale Roma met de zuidelijke uitgang van het treinstation Santa Lucia. De Spaanse architect-ingenieur, bekend voor zijn organisch-futuristische stijl, is een echte bruggenspecialist.

Dit model ontwierp hij volledig off-site. De brug werd vervolgens op haar plaats gebracht met een enorm schip. Met een hoogte van ruim 9 meter en een spanwijdte van zo’n 80 meter is het de langste brug waarop je het Canal Grande te voet kunt oversteken. 

De structuur is gemaakt van metaal dat donkerrood is geverfd, een kleur die doet denken aan het typische Venetiaanse decor. De balustrade en sommige delen van de treden zijn van glas. Niet evident, voor een bouwwerk dat bestand moet zijn tegen weer en wind, beweging en vervorming.

Ponte della Costituzione

Architect: Rem Koolhaas

Dit voormalige handelshuis van de Duitse volkeren werd in de 16de eeuw opgetrokken aan het Canal Grande, aan de voet van de Rialto. Dit is een van de belangrijkste renaissancegebouwen in de stad en na het Arsenaal en het Dogepaleis het op twee na grootste gebouw. Het diende tot in de jaren 2000 als het centraal postkantoor van Venetië.

In 2008 werd het verkocht aan de Benetton-groep. Die vroeg aan de Nederlandse architect Rem Koolhaas (1944) van studio OMA om het 9000 m² grote gebouw te transformeren in een luxeshoppingtempel.

Het eerste ontwerp werd verworpen, omdat het onvoldoende rekening hield met de historische waarde van het gebouw. Koolhaas’ tweede poging was wel raak: hij liet de schoonheid van het gebouw – met zijn talrijke bogen en terrazzovloeren – herleven, maar schuwde de gewaagde ingrepen niet. Zo zijn de rode roltrappen vanaf de binnenplaats zichtbaar door grote cirkelvormige openingen.

Het interieur werd toevertrouwd aan de Engelse architect Jamie Fobert (1962). In tegenstelling tot Koolhaas hield Fobert zich niet aan het principe van duidelijk onderscheid tussen oorspronkelijke elementen en hedendaagse ingrepen. Hij verloor zich in een veelheid van materialen: koper, messing, aluminium, diverse marmer- en textielsoorten.

De must-see is het panoramische dakterras: een adembenemend uitzicht op de eilanden van de lagune en de koepels van San Marco.

Calle del Fontego dei Tedeschi. Dagelijks open van 10.30 tot 19.00 uur. Een bezoek aan het dakterras is gratis, maar beperkt tot 15 minuten. Reserveren verplicht op dfs.com/fr/t-fondaco-rooftop-terrace

De Giardini-site is een van de uniekste tentoonstellingslocaties ter wereld. Elk paviljoen werd ontworpen door een andere architect – goed voor meer dan honderd jaar architectuurgeschiedenis. België was in 1907 het eerste land dat hier een paviljoen bouwde: het werd getekend door Léon Sneyers in de typische sezession-stijl en later verbouwd door Virgilio Vallot (1948). Na de Tweede Wereldoorlog volgde een tweede bouwgolf.

Het Zwitserse paviljoen is een ontwerp van architect Bruno Giacometti (1952): een modernistisch gebouw dat baadt in een natuurlijk licht. Ernaast staat het Venezolaanse paviljoen van Carlo Scarpa (1956). Volgens velen het mooiste van de hele Giardini-site. Scarpa’s liefde voor details blijkt onder meer uit de verticale raamstroken die doorlopen tot aan het dak.

Voor Finland ontwierp Alvar Aalto een klein, tijdelijk houten bouwwerk (1956), dat er gelukkig nog altijd staat. De buitenkant is een ruwe constructie met witte driehoekige versterkingen op een blauwe achtergrond.

C. Giazzo, de tuinen zijn elke dag open van 10 tot 18 uur. De paviljoenen zijn toegankelijk tijdens de biënnale. labiennale.org/en/venues/giardini-della-biennale

1. Station Santa Lucia, Fondamenta
Santa Lucia, 30121 Venetië.

2. Hotel Palazzo Bauer,
San Marco 1459, 30124 Venetië.

3. Negozio Olivetti, Piazza San
Marco 101, 30124 Venetië.

4. De Vaticaanse Kapellen, Domein van de Fondazione Cini,
op het eiland San Giorgio Maggiore.

5. Ponte della Costituzione, Ponte della Costituzione, 30135 Venetië.

6. Fondaco dei Tedeschi, Calle del Fontego dei Tedeschi, 30100 Venetië.

7. Giardini della Biennale, C. Giazzo, 30122 Venetië.