Derde keer, goede keer? Na twee mislukte pogingen staat Villa Aurora, een 16de-eeuws paleis in een van de duurste wijken van Rome, nu voor de derde keer op de veilingagenda. Voor bewoonster Rita Boncompagni Ludovisi, geboren in de Verenigde Staten, komt het einde in zicht van een bikkelharde erfenisstrijd. Bieden kan tot en met 1 juli.
Het lijkt wel een sprookje. Een Amerikaans meisje van 16 gooit een muntje in de Trevifontein, in de hoop ‘op een dag een Romein te trouwen en in de Eeuwige Stad te wonen’. Meer dan veertig jaar later komt haar wens uit als ze trouwt met don Nicolò Boncompagni Ludovisi, de elfde prins van Piombino en een directe afstammeling van paus Gregorius XIII.
Rita Jenrette is inmiddels 72 en heeft een indrukwekkende levensloop achter de rug. Dochter van een rancher uit Texas, onderzoeksdirecteur voor de Republikeinen, vrouw van een Democratisch Congreslid, gescheiden, tweevoudig Playboy-model, horrorfilmsterretje, infotainmentcorrespondent en makelaar. ‘Ik verkocht Trumps General Motors-gebouw.’
Haar laatste rol? Gastvrouw van het 16de-eeuwse Casino dell’Aurora, het Huis van de Dageraad, een ivoorkleurige villa in barokstijl met zes verdiepingen op een perceel dat nog heeft toebehoord aan Julius Caesar, een tuin van 2800 vierkante meter, sculpturen en fresco’s die menig kunsthistoricus doen verbleken. De villa, gelegen op een steenworp van de Spaanse Trappen in Rome, staat vooral bekend om de enige muurschildering van de hand van Michelangelo Merisi, beter bekend als Caravaggio.
Al Pacino
In januari ging de villa op last van de rechter al eens onder de hamer, voor een instelprijs van 353 miljoen euro. Maar die leverde niets op. En ook tijdens een tweede veiling, vorige maand, toonde niemand zich geïnteresseerd. Maar op 30 juni volgt de herkansing: de instelprijs is intussen verlaagd tot 226 miljoen euro.
De gedwongen verkoop is de uitkomst van een bikkelharde juridische strijd tussen Jenrette en de drie zonen uit een eerder huwelijk van de in 2018 overleden prins. Zij claimt – en verwijst daarbij naar zijn testament – het recht op de helft van de opbrengst bij verkoop en het recht om gedurende haar leven in de villa te blijven wonen. ‘Hij was net Al Pacino in ‘The Godfather’. Het was echte liefde tussen ons’, aldus Jenrette, die naar eigen zeggen honderdduizenden dollars in de villa stak in de bijna twintig jaar dat ze er woonde.
Maar haar stiefzonen betwisten dat. Ze beschuldigen de derde echtgenote van hun vader er bovendien van heimelijk kunst te verkopen. ‘Mijn man waarschuwde me: ze slaan toe als ik dood ben’, zegt de Texaanse, haar parelketting en mantelpakje in stijl met de weelderige kamer. ‘Ik heb nooit ook maar iets op eBay aangeboden.’
Nadat een poging om tot een compromis te komen mislukt was, besloot de rechter dat de villa moet worden geveild en de opbrengst moet worden verdeeld zoals vastgelegd in de laatste wilsbeschikking van de prins. De geschatte waarde op dat moment: 471 miljoen euro.
Reddingsboei
Veel Italianen vrezen dat de villa in handen komt van een rijke Arabier of Chinees – en er zo weer een stukje Italiaans erfgoed in buitenlandse handen valt. Een onlinepetitie roept de staat op de villa te kopen met geld uit het Europees coronaherstelfonds. De petitie is al meer dan 40.000 keer ondertekend, maar de reddingsboei lijkt ver weg. De geschatte waarde van de villa bedraagt een vijfde van de Italiaanse cultuurbegroting.
Kunstkenner en -restauratrice Valeria Merlini is sceptisch: ‘Het culturele erfgoed in ons land, werelderfgoed, is ongeëvenaard. Op bijna elke straathoek is wel een kapel, kerk of museum met kunstwerk te vinden, nog los van de vele privécollecties. Wat heeft een aankoopbeleid van de staat voor zin als Italië geen geld heeft voor al het onderhoud? Dan krijgen we situaties zoals bij de San Giuseppe dei Falegnami-kerk, in het Forum Romanum, waarvan het dak instortte: een verloren meesterwerk.’
Adidas-sneakers
Dat de eerste twee veilingen niets opleverden, heeft volgens hoogleraar klassieke oudheid Corey Brennan ongetwijfeld te maken met de gerechtelijke veilingsite, ‘waar de villa tussen de roestige scooters en Adidas-sneakers staat’.
Brennan doet al jaren onderzoek naar de villa, die volgens hem ‘te goed lijkt om waar te zijn’. Zo helpt hij Jenrette met het digitaliseren van een archief van ‘honderdduizenden pagina’s’. ‘Alleen al tussen de eerste 25 stukken zitten twaalf brieven van Marie Antoinette en dertien van Lodewijk XVI.’ Ook ontdekte Brennan onlangs nog een vals plafond, met daarachter een fresco van de 19de-eeuwse kunstschilder Pietro Gagliardi.
En dan is er nog het Michelangelo-mysterie in de met palmbomen omgeven tuin. Over een van de sculpturen gaat het gerucht dat de grote kunstenaar Michelangelo het beeld heeft gebeiteld – al is de internationale kunstwereld daarover verdeeld.
Bij de beelden in de tuin staatvolgens sommigen ook een Michelangelo, al is de internationale kunstwereld daarover verdeeld.
Erotische Caravaggio
Maar die olieverfschildering van Caravaggio dus, tegen het plafond in de Alchemiekamer. Het werk van ongeveer 5 vierkante meter uit 1597 verbeeldt Jupiter, Neptunus en Pluto rond een hemelbol, samen met tekens van de dierenriem. Kunsthistorici hebben zelfportretten van de schilder in de goden ontdekt. Pluto geeft een naakt inkijkje in Caravaggio’s meest intieme delen.
Al vanaf de jaren 1700 trekt de villa bezoekers van naam, van de schrijvers Stendhal en Henry James tot politici, koningen en de ‘Queen of Pop’. Zo schreef Madonna na een bezoek aan de villa in 2012: ‘Ik zal dromen over deze erotische Caravaggio.’
Alessandro Zuccari lijkt minder opgewonden als hij het over het meesterwerk heeft. Hij werd als Caravaggio-expert aangewezen door het Italiaanse ministerie van Justitie om de waarde van het werk te bepalen voorafgaand aan de veiling. Hij komt uit op 300 miljoen euro. ‘Werken van Caravaggio die naar tentoonstellingen gaan, worden verzekerd voor zo’n 200 miljoen euro. Dit werk is groter en bovendien uniek van aard.’
Er klinkt kritiek dat het bedrag te hoog is, zegt Zuccari. ‘Maar een Caravaggio is vaak minder waard dan sommige hedendaagse kunstwerken, denk aan de verbazingwekkende prijzen voor werken van Pollock.’ Hij roemt de villa om andere meesterwerken, die geen schaduwplek verdienen. ‘Waar ter wereld vind je werken van Caravaggio, Guercino, Domenichino en Paul Bril samen, in harmonie met klassieke sculpturen?’
Oekraïense vluchtelingen
Zonnestralen vallen een okergele kamer binnen, en werpen licht op een interieurballet van zijde, porselein en bladgoud dat afsteekt tegen afbladderende muren. Een elektrische radiator moet wat soelaas bieden aan de in panty’s gestoken benen van prinses Rita. Haar ogen blijven hangen bij de vele familieportretten: ‘Ik sta perplex. Wat heb ik ze misdaan?’
Tussen de kunstschatten lopen momenteel opnieuw enkele kinderen rond. Jenrettes huishoudster Olga Kolkovska komt uit Oekraïne. Op vraag van haar bazin liet ze haar dochter Maria en haar drie kleinkinderen naar Rome overkomen. De oorlogsvluchtelingen wonen nu in Kolkovska’s appartement in Villa Aurora. Als het pand straks toch een nieuwe eigenaar vindt, wil de prinses met haar deel van de veilingopbrengst een woning kopen voor het ontheemde Oekraïense gezin.
De nieuwe eigenaar van de villa zal in ieder geval zo’n 11 miljoen euro moeten uittrekken voor onderhoud en renovatie. ‘Er bestaat een verkeerd beeld: dat de Italiaanse adel rijk is. In veel gevallen is dat niet zo’, aldus restauratrice Merlini. ‘Net als het idee dat geld vies is. Het is juist van fundamenteel belang om die ontelbare cultuurschatten en de waarde ervan te behouden.’
Privégeld kan een uitkomst zijn. ‘Hoeveel paleizen, villa’s en particuliere gebouwen worden in perfecte staat onderhouden en zijn daarnaast toegankelijk voor het publiek?’, mijmert Zuccari. ‘Stel dat er Chinese kopers zijn die de Italiaanse wet naleven en de villa mooi en toegankelijk houden: perché no?’
Nog een ‘verkeerd beeld’, volgens Merlini, die met haar Studio Merlini Storti werken restaureert van Raffaello, Tintoretto en Caravaggio. Dat van de buitenlander als vijand. ‘Italië heeft juist buitenlands geld nodig. Antieke kunst die wij restaureren, is onderhevig aan scherp toezicht en strenge regels – zelfs als de kunst in buitenlandse handen is.’
De kunstkenners vinden het duidelijk minder interessant wie de villa koopt dan wel hoe er met het cultureel erfgoed wordt omgegaan. ‘Maar wie zou zo’n gedateerde villa, zonder airconditioning of verwarming en onderworpen aan strenge regels, willen kopen?’, besluit Merlini.
Casino dell’Aurora is in 1987 bestempeld als ‘onroerend goed van nationaal belang’. Mocht er zich toch een koper melden, dan heeft de Italiaanse overheid gedurende zestig dagen het recht om de villa alsnog te kopen voor dezelfde prijs. Tot die tijd beleeft prinses Rita nog een stukje van haar Trevidroom.
