De strijd van de barones | 'Red het Chinees Paviljoen'

Maar eerst moet er ‘zes miljoen euro’ worden gevonden voor de restauratie. En daar wil barones Hennebert haar schouders onder zetten en haar enorme netwerk voor aanspreken. ‘Het pand is eigendom van de Koninklijke Schenking, het erfgoed dat Leopold II aan het einde van zijn leven aan de Belgische Staat schonk. Momenteel wordt het paviljoen beheerd door de Regie der Gebouwen. Hoewel er al restauratie- en instandhoudingswerken zijn uitgevoerd, gaat een leegstaand pand snel achteruit. Hoe langer we wachten met de restauratie, hoe duurder die zal worden. Elk jaar komt er zowat een miljoen bij. Je kunt dit unieke patrimoniumjuweel toch niet zomaar laten kapotgaan zonder iets te doen? Ik kan deze situatie eerlijk gezegd niet langer aanzien’, zucht Hennebert.

Niet alleen de gestutte houten siergevel van het Chinees Paviljoen, ook de gevelspreuk heeft zijn beste tijd gehad. Boven de ramen staat in Chinese tekens: ‘Dat eeuwige roem en gunstige voortekenen dit paleis de grootste voorspoed mogen brengen’. Na jaren van verwaarlozing lijken de voortekenen weer gunstig. Eindelijk, want Hennebert is al vijf jaar in stilte bezig met de reddingsoperatie.

‘Het gebouw werd in 2019 beschermd, maar politiek is er sindsdien te weinig schot in de zaak gekomen. Dus besloot ik zelf de handen uit de mouwen te steken’, zegt ze. Er werd een vzw opgericht, die het Chinees Paviljoen uitsluitend met privégeld wil restaureren, bewaren en uitbaten. Eind december 2024 kreeg die vzw – met vertegenwoordigers van zowel de Regie der Gebouwen als bestuurders uit de privésector, en voorgezeten door koningin Mathilde – de concessie voor dertig jaar. ‘Ik zie dit als een voorbeeld van een publiek-private samenwerking die verwaarloosd Brussels erfgoed kan redden. We willen bewijzen dat we het op een efficiënte manier kunnen restaureren en beheren. Als dit project slaagt, volgt misschien de Japanse Toren, die samen met het Chinees Paviljoen is gebouwd in de tuin van het Koninklijk Paleis in Laken.’

Het is niet de eerste architecturale reddingsoperatie waarvoor Hennebert zich engageert. Eerder loodste ze Villa Empain en het Atomium doorheen restauraties van respectievelijk zeventien en dertig miljoen euro. ‘Dit is een kleiner project. Ik doe dit puur uit liefde voor het erfgoed’, zegt ze.

In een eerste fase wil ze dit jaar nog de stallingen aanpakken. Dat koetsgebouw, pal naast het Chinees Paviljoen en tot 2013 het onderkomen voor het Museum voor het Verre Oosten, wordt na de restauratie ‘een ontmoetingsplek voor conferenties, events of diners, gewijd aan de relaties tussen België en Azië’.

Die missie sluit mooi aan bij de oorspronkelijke bedoeling van Leopold II, die in 1903 het initiatief nam voor het Chinees Paviljoen en de Japanse Toren. Dat pand moest de sterke economische banden tussen België, China en Japan in de goudverf zetten. Het idee kreeg de vorst tijdens zijn bezoek aan de Parijse wereldtentoonstelling van 1900, waar hij samen met ondernemer Edouard Empain ‘Le Tour du Monde’ bezocht: een cluster van exotische gebouwen, waaronder een Chinees en Japans paviljoen en een Khmer-tempel. Allemaal ontworpen door de Franse architect Alexandre Marcel, in opdracht van Compagnie des Messageries Maritimes.

Leopold II en Empain begrepen de commerciële, industriële en economische belangen van het Verre Oosten maar al te goed. Empain was in die tijd de spilfiguur achter de aanleg van belangrijke spoor- en tramlijnen in Egypte en China. Op zijn aanraden bestelde Leopold II bij Marcel een gelijkaardig Chinees en Japans bouwwerk, dat in de achtertuin van het Koninklijk Paleis in Laken moest komen. Empain schakelde Marcel ook in voor een eigen project: een paleis in Khmer-stijl in de Egyptische stad Heliopolis.

De bouw van het Chinees Paviljoen begon in 1903. Leopold II wilde er graag een luxerestaurant in onderbrengen: een soort ‘China Club’ voor industriëlen met belangen of ambities in China. ‘Alexandre Marcel liet de houten gevel maken in Shanghai, in een weeshuis van Belgische jezuïeten. In 1904 stuurden zij naar Leopold II een maquette, die recent in stukken werd teruggevonden in het Museum Kunst en Geschiedenis in het Jubelpark’, zegt Hennebert.

Zowel binnen als buiten is het paviljoen een curieus geheel vol chinoiserieën: oosterse stijlelementen, aangepast aan onze westerse smaak. Het interieur is een karikaturaal allegaartje van Chinese symbolen, Khmer-motieven, Japanse stijlelementen, gemengd met art nouveau, Louis XV- en empire-invloeden. Boven was er een keizerlijk salon en andere weelderig ingerichte vertrekken. ‘Dat eclecticisme is typisch voor de eeuwwisseling. Het paviljoen is een kind van zijn tijd: het getuigt van onze toenmalige paternalistische, westerse kijk op het Oosten. Anno 2025 lijken de rollen omgekeerd: nu kijkt men vanuit het welvarende Azië naar het pittoreske Europa, en nemen de Aziaten stijlelementen ervan over in hun culturen. Aziaten vinden dit gebouw niet aanstootgevend, maar fascinerend’, zegt Hennebert.

Leopold II heeft zijn exotische tempel nooit afgewerkt gezien: hij stierf in december 1909. Het idee van een restaurant bleef in de lade zitten. Bij de opening in 1913 fungeerde het paviljoen als handelsbeurs voor producten uit het Verre Oosten, zoals porselein, zijde en borduurwerk. Na de Eerste Wereldoorlog diende het gebouw als externe tentoonstellingslocatie voor het Museum Kunst en Geschiedenis. De glazen expovitrines staan nu verweesd in de zalen. Die zijn – op het eerste gezicht – weinig van hun originele schoonheid verloren.

Boven vertonen de houten balkons wel serieuze stabiliteits­problemen (dat was ook de officiële reden voor de sluiting van het museum in 2013). En her en der sijpelt water binnen, waardoor sierplafonds en parketvloeren steeds meer schade oplopen.

Maar je hebt veel minder verbeelding nodig om het gerestaureerde resultaat voor te stellen dan bij Villa Empain: de art-decoparel die een ruïne was toen Hennebert in 2006 het project aanvatte, in opdracht van de Boghossian Foundation. Villa Empain opende uiteindelijk in 2010, na jaren renoveren. ‘Maar voor het Chinees Paviljoen hopen we de restauratie binnen drie jaar af te ronden. We mikken op 2028’, zegt Hennebert. Hopelijk kan de verdwaalde passant in het Park van Laken nog tot dan geduld opbrengen.