Casino Knokke staat voor grootste transformatie ooit

Intussen telt het bureau dertig medewerkers en bestaat het precies twintig jaar. Als we Fabrizio Barozzi opbellen, moet hij zelfs nog een beetje bekomen van het verjaardagsfeestje. ‘In mijn hoofd zijn we pas gisteren begonnen. Maar we timmeren al twee decennia aan de weg’, zegt hij. ‘Momenteel is het hier razend druk. We werken tegelijk aan verschillende grote internationale projecten.’

Waarvan maar liefst drie in België: de verbouwing van het Joods Museum in Brussel, de tentoonstellingssite Groeningeabdij in Kortrijk en het casino van Knokke, alle drie in nauwe samenwerking met het Gentse bureau Tab Architects. ‘Waarom we zo actief zijn in België? Omdat er bij jullie veel openbare architectuurwedstrijden zijn, zeker?’, zegt Barozzi. ‘Sinds de begindagen draait ons bureau op zulke grote competities. We focussen graag op musea, culturele centra, bedrijfsgebouwen en scholen.’

Dat is ook deels waarom Barozzi Veiga, los van zijn internationale kaliber, zo’n interessante winnaar is voor Knokke. Zijn palmares is relevant voor het complexe programma van het casino, dat een hybride moet worden tussen eventlocatie, nachtclub, restaurant, gokpaleis en kunsthal. ‘Een casino hebben we nog nooit ontworpen, maar veel van die andere types gebouwen wel. We weten hoe de logistiek in elkaar moet zitten. We kennen de specifieke eisen van zulke gebouwen. En het casino van Knokke is daar een combinatie van.’

Precies een jaar geleden kregen Barozzi Veiga en Tab Architects het nieuws dat ze de ontwerpwedstrijd voor het Knokse casino hadden gewonnen. Als hun ambitieuze plan vergund raakt, wordt het veruit de ingrijpendste transformatie ooit in de geschiedenis van het gebouw. En die komt geen moment te vroeg, want de infrastructuur is sterk verouderd en architecturaal zeer onzuiver geworden.

Na de renovatie van de Royal Zoute Golf Club, hotel La Réserve, het inkompaviljoen van het Zwin en het Albertplein komt nu het meest beeldbepalende gebouw van Knokke aan de beurt. Maar een totaalrenovatie of reconstructie wordt het niet.

Fans van Stynen hoeven niet meteen protest aan te tekenen als de officiële bouwvergunning tegen oktober 2024 wordt ingediend. Het ontwerp eerbiedigt de geest van Stynen. Voor zover er nog wat overblijft van zijn visie, want het modernistische gebouw uit 1930 is – zeker aan de achterkant – een frankenstein geworden door vele ongelukkige renovaties na de Tweede Wereldoorlog.

Barozzi Veiga en Tab Architects staan allebei bekend om hun ‘gevoelige monumentaliteit’. Bert Bultereys, medeoprichter van Tab, noemt het nieuwe casino ‘een nieuw boegbeeld’, maar tegelijk ook een ‘vervolgverhaal voor het bestaande Kursaal’. ‘Het gebouw moet een gepaste aanwezigheid worden, geen vreemdsoortig wezen. Het moet een nieuwe geschiedenis toevoegen aan wat er al is. Het zijn die typische opdrachten die we graag aannemen: we krijgen veel context en geschiedenis om mee te werken. Barozzi beaamt: ‘We werken altijd in continuïteit met het bestaande, nooit in cesuur. Onze gebouwen zijn altijd zeer nauw verweven met hun context. Het zijn geen onafhankelijke sculpturen die uit het niets lijken te komen. Ze zijn geïnspireerd op hun omgeving en geven die ook iets terug. Een gebouw moet veel meer zijn dan een performante machine. Het moet een empathische relatie aangaan met zijn context. Het casino moet een ‘social space’ worden, die poreus, open en transparant is.’

Barozzi herinnert zich maar al te goed dat Knokke in 2006 al eens een ontwerpwedstrijd uitschreef voor het casino. ‘Ons bureau was toen nog te pril om een voorstel in te dienen. De wedstrijd kwam net te vroeg voor ons. Maar ik besefte toen wel al dat het een belangrijk concours was, want er deden veel grote bureaus aan mee (onder meer Steven Holl, Zaha Hadid, Neutelings Riedijk en Jakob+MacFarlane, n.v.d.r.). Het is fijn dat we zeventien jaar later uiteindelijk toch aan zet kwamen.’

Het New Yorkse bureau Steven Holl Architects won in 2006 met een zeilschipvormige toren van bijna honderd meter hoog, die hij boven op Stynens modernistische gebouw wilde neerplanten. Zijn ‘baken’ was excentriek en megalomaan, en dat paste perfect in de toenmalige hang naar ‘landmarks’: waanzinnige gebouwen die als belangrijkste doel hebben om de aandacht (én dus volk) te lokken. Daniel Libeskinds ontwerp voor de Boerentoren in Antwerpen hoort ook thuis in die categorie. Net als Zaha Hadids Havenhuis, eveneens in Antwerpen: geen ‘zeilschip’, maar een ‘diamant’ die neergestort is op het historische gebouw. ‘Ons casino-ontwerp is veel nederiger en rea­listischer dan dat van Steven Holl’, zegt Barozzi. Tom Debaere, medeoprichter van Tab Architects: ‘We willen in Knokke helemaal geen icoon bouwen, wel een monument. Een icoon eist alle aandacht op en heeft niks te maken met zijn omgeving. Een monument wel. Het is duurzaam en standvastig in de tijd.’

Dat lijken ze in Knokke goed begrepen te hebben. Bij een rondvraag merken we dat er rond het winnende ontwerp unaniem een sfeer van optimisme hangt. Anders dan bij Steven Holls ‘zeilschip’ is dit ontwerp erg gedragen door het Knokse publiek, de politiek én de buurtbewoners. En dat laatste is niet onbelangrijk, gezien burenprotest grote dossiers kan tegenhouden, getuige Paul Gheysens’ golfresort. ‘Er is consensus over het ontwerp, iedereen staat erachter. Dat kon je ook merken toen de maquette werd tentoongesteld in het cultureel centrum Scharpoord’, zegt Bultereys.

Ook de Knokse design- en architectuurkenner Joost Vanhecke kijkt reikhalzend uit naar het nieuwe gebouw, vooral voor zijn architectuur. ‘Het werk van Barozzi Veiga straalt voor mij een monumentale kracht uit. Het is groots en geraffineerd, door de omgang met licht, haarscherpe details en sprekende materialen. Een bezoek aan een van hun gebouwen, het Musée Cantonal des Beaux-­Arts in Lausanne, vergeet ik nooit.’

Onvergetelijk kun je een bezoek aan het casino in Knokke nu niet bepaald noemen. Het gebouw komt heel hermetisch over. De drempel om binnen te stappen is hoog. ‘En binnenin is het een ‘koterij à la flamande’ geworden met valse wanden, spiegels en sierlijsten. De modernistische geest en de zuiverheid van Stynens plan zijn helemaal weg’, zegt Tom Debaere. ‘Zelfs het contact met de zee is grotendeels verdwenen: de schitterende raampartij aan de noordkant is bijna helemaal dichtgemaakt. Dat panorama zullen we uiteraard helemaal herstellen. Die belvedère moet weer zeezicht hebben. Het wordt een belangrijke evenementenruimte, mét daarboven een nieuw dakterras.’

Nog zo’n weggestopte parel is de Magrittezaal, een salon met een monumentale muurschildering van de Belgische surrealist René Magritte. Het unieke kunstwerk van 72 meter lang zou het statuut van Monets waterleliefresco’s in het Parijse Musée de l’Orangerie kunnen hebben. Maar voorlopig komt de zaal heel slecht uit de verf. ‘We willen die zaal meer tot haar recht laten komen in ons plan. Ze eist haar verdiende plek weer op. Omdat symmetrie en zuiverheid belangrijk waren in Stynens originele ontwerp, zullen we de vorm van de Magrittezaal spiegelen in een nieuwe ruimte. Die ‘hedendaagse tegenhanger’ wordt een state-of-the-artkunsthal, waar tentoonstellingen of performances mogelijk zijn. Het casino heeft natuurlijk geen eigen kunstcollectie. Maar in die exporuimte kunnen wel tentoonstellingen worden georganiseerd, bijvoorbeeld in samenwerking met musea of kunstencentra. Maar evengoed met galeriehouders of kunstverzamelaars, waaraan in Knokke uiteraard geen gebrek is.’

Omdat het architecturaal heel onsamenhangend was geworden, wordt het zuidelijke deel van het gebouw gesloopt, met uitzondering van de Magrittezaal uiteraard. ‘De nieuwe zuidgevel wordt de antipode van de noordgevel. Een ‘vals spiegelbeeld’ van de noordzijde, een verwijzing naar de reflecties in het werk van René Magritte’, aldus Debaere. Aan de zuidkant komt een nieuwe monumentale trap, eveneens een ‘spiegeling’ van de bestaande kroonluchterhal met de monumentale trap. ‘Dat is eigenlijk een circulatieruimte, maar die is zo overmaats dat hij kan dienen voor verschillende functies. Denk aan evenementen, modeshows of tentoonstellingen. Die invulling is vrij.’

Bijzonder is dat het casinogedeelte verdwijnt uit het originele gebouw. De speelzalen, uitgebaat door Napoleon Games, gaan ondergronds in de nieuwbouwvleugel onder de Canadasquare. ‘Daar komen ook een restaurant, een wijnbar en een nachtclub’, zegt Debaere. ‘Het gebouw heeft een dag- en nachtinvulling, ook al een thematiek uit het werk van Magritte. Ook de parking en de logistieke circulatie – bijvoorbeeld voor vrachtwagens van cateraars of eventorganisatoren – komen ondergronds, waar drie bouwlagen voorzien zijn.

Alles bij elkaar zal het casino dus veel groter worden dan nu. Maar de bovengrondse footprint blijft dezelfde. Dat is belangrijk voor de proporties van het gebouw en voor het straatbeeld.’

Als de casinofaciliteiten tegen 2029 (verplicht) ondergronds zullen zitten, dekt het woord ‘casino’ dan nog wel de lading van dit nieuwe gebouw? Wat heeft een casino in de 21^ste eeuw nog te betekenen? ‘Het casino zelf is inderdaad maar tien procent van het programma’, zegt Bultereys. ‘In dit gebouw zal op zoveel andere manieren iets te beleven vallen. Het is die mix van functies die het casino tot leven zal brengen voor alle mensen in Knokke. Van passanten over mensen die willen lunchen, een expo willen meepikken tot clubbers: het moet een katalysator worden voor Knokke en omstreken.’

Of zoals architect Fabrizio Barozzi het formuleerde: ‘We willen het casino heruitvinden, want nu is het niet aantrekkelijk meer. De perceptie rond het gebouw zal compleet veranderen. Het casino moet weer een democratische plek worden. We willen het gebouw teruggeven aan de mensen.’

| Websites | barozziveiga.com / tabarchitects.be