Belgische architecte: 'We kunnen veel van de Chinezen leren'

Nog net kan ik een oogrol onderdrukken. Want Chinese zakenlui die droomhuizen op toplocaties opkopen, klinkt nu eenmaal ‘erger’ dan wanneer een Deense zakenman, een Italiaan of zelfs een Japanner dat zou doen. ‘En daar zit een gigantisch imagoprobleem’, zegt Saunders. ‘Alles wat Chinees is, heeft hier in Europa meteen een negatieve bijklank, alsof het minderwaardig is. Het tegendeel is echter waar: we kunnen nog heel veel van de Chinezen leren.’

Saunders kan het weten, natuurlijk. Samen met Vincent de Graaf, zowel professioneel als privé haar partner, runt ze al bijna twintig jaar het bureau AIM Architecture in Shanghai. ‘Vincent en ik zouden in 2005 enkele weken naar Shanghai trekken, maar de stad heeft ons volledig ingepalmd.’

Wendy Saunders komt oorspronkelijk uit Brugge, uit een familie van schoenmakers en ambachtslui. Ze studeerde architectuur in Gent en trok daarna naar Amsterdam, waar ze De Graaf tegen het lijf liep. Samen voelden ze als prille twintigers de nood om nog één keer een avontuur te beleven voordat ze zich zouden settelen. ‘We zagen een advertentie in een magazine: ‘Architects wanted in Shanghai’. In die tijd was Shanghai in volle opbouw, dus trokken we onze stoute schoenen aan. Zonder al te grote verwachtingen namen we de trans-Siberische trein naar China. Het reizen met de trein had een enorm voordeel: het maakte ons duidelijk hoe vér China eigenlijk is. Door dat besef stelden we ons nederig op. Ik ben ervan overtuigd dat dat respect ertoe heeft geleid dat we zelf mettertijd ook werden gerespecteerd in Shanghai. Vandaag is het met die korte vluchten vaak moeilijk voor te stellen hoe je in een totaal andere wereld terechtkomt, met andere gewoontes en gebruiken. Beseffen dat er een verschil is, is de eerste stap om je te kunnen integreren, al blijf je in China voor altijd een buitenlander.’

‘Anno 2005 hing er in Shanghai een enorme energie in de lucht’, herinnert Saunders zich. ‘Je voelde de nieuwsgierigheid en de gretigheid om verandering te creëren. Dat is een groot verschil met Europa, dat naar mijn gevoel soms wat conservatiever is. Hier krijg ik de indruk dat een meerderheid bang is om zaken – maatschappelijk, maar ook architecturaal – te veranderen. Het is goed zoals het is, zeg maar. Als architect is het Chinese gevoel dat werkelijk álles mogelijk is heel aantrekkelijk.’

Dus bleven ze. Eerst allebei bij verschillende architectenbureaus, daarna als freelancers en uiteindelijk samen als officieel architectenbureau AIM, wat staat voor Authentic Immersive Matters. ‘In Europa hechten we veel waarde aan authenticiteit, maar in China was dat lange tijd anders. Architectuur mocht allesbehalve authentiek zijn; de traditionele Chinese bouwstijlen waren immers voor de grote, minder gegoede massa. Wie aanzien wilde genieten in China, omringde zich tot voor kort met een vormentaal zonder uitgesproken Chinese referenties, het liefst in rijkelijke en zelfs letterlijk glanzende materialen. Wij kozen voor het tegenovergestelde, en gingen op zoek naar authentieke referenties, wat in de beginjaren van ons bureau niet gemakkelijk was. We namen aan veel wedstrijden deel, maar werden nooit als winnaar aangeduid. Uiteindelijk hebben we ons gericht op interieurontwerp. Ik herinner me dat we op een bepaald moment via via een opdracht kregen voor de inrichting van een kunstgalerie. De eigenaar had zo’n klein budget dat we het op een akkoordje gooiden: hij hoefde ons niets te betalen, maar wij kregen carte blanche. Zo konden we toch stilaan een portfolio opbouwen.’

Het keerpunt voor AIM kwam met de uitnodiging om voor productontwikkelaar Soho China te werken, en later ook mee te bouwen aan een commune van architectenwoningen, ontworpen door sterarchitecten als Zaha Hadid en Tadao Ando. ‘Vanaf dat moment kregen we meer tractie, maar het werd ook duidelijk dat we voor altijd als een buitenlands bureau gezien zouden worden’, zegt Saunders. ‘Terwijl de grote Chinese bureaus vooral inzetten op shiny statementarchitectuur, waren wij altijd gefascineerd door de dynamiek binnen een stad, vooral de chaos van de grote Chinese steden.’

Voor Harmay, een belangrijke lokale cosmeticaretailer, ontwierp AIM in een oude woonbuurt van Shanghai een verkooppunt dat de wenkbrauwen van de Chinese collega’s deed fronsen. In plaats van een glamoureuze vitrine op de benedenverdieping te creëren, haalde AIM die verdieping helemaal weg. Ze gaven de ruimte terug aan de voetgangers, die nu onder en door het bouwwerk kunnen bewegen als mieren. Door daar een overdekte koffiebar neer te planten, creëerde het architectenbureau een bijzondere dynamiek op die straathoek. Dat trok heel wat nieuwsgierigen aan om de trap naar boven te nemen en een blik te werpen op de nieuwe Harmay-winkel. Gewaagd, maar geniaal.

Een gelijkaardige ingreep paste AIM toe bij het Fotografiska-museum in de Suzhou Creek-buurt in Shanghai. Bij de renovatie werden de gevels van het voormalige bankentrepot volledig opengebroken, waardoor bezoekers en toevallige passanten worden uitgenodigd om het fotografiemuseum via eender welk deel van het gebouw te betreden, of het nu de bar, een shop, een restaurant of zelfs een ijsjeszaak is. ‘Zelfs degenen die niet specifiek voor de fotografiekunst komen, moeten zich welkom voelen. Het moet gewoon een plek zijn waar mensen elkaar kunnen treffen.’

De oude, industriële elementen die herinneren aan de zakelijke geschiedenis van het gebouw zijn grotendeels behouden. Alleen op de bovenverdieping, waar een bar, restaurant, groot terras en vipruimte huizen, is gewerkt met luxueuze materialen, gewaagde kleurkeuzes en glanzende afwerkingen. Of hoe een gelaagde bevolking wordt weerspiegeld in een gelaagde architectuur.

Minder gelaagd, maar meer afgerond is de reconversie van vier cilindervormige olietanks in Changzhou, een stad met een rijke geschiedenis en een bruisend heden, waar veel jonge gezinnen zich vestigen en toeristen almaar vaker de weg naartoe vinden. ‘Voor Cotton Park hebben we ons opnieuw gebaseerd op de dynamiek van zo’n bruisende stad. Hoe bewegen bezoekers zich? Hoe komen ze samen? Het resultaat zijn vier cilinders die met elkaar verbonden zijn door een glazen gang, maar elk ook een eigen toegang hebben. De ruimtes zijn flexibel ingedeeld, zodat ze, afhankelijk van het moment, kunnen worden ingericht voor horecazaken, lezingen, speelruimtes of gewoon als een plek waar bewoners samen kunnen zitten en bijpraten’, aldus Saunders.

Het AIM-architectuurbureau in Shanghai, met zo’n 40 medewerkers van over de hele wereld, blijft verder surfen op deze positieve vibe aan opdrachten, met recent nog een futuristisch resort voor Club Med in Sichuan. In de VS dan weer mag het kantoor een installatie ontwerpen rond het General John Alexander Logan Monument in Grant Park, Chicago.

Maar ‘thuis’ is – voorlopig – Antwerpen. Saunders en De Graaf wonen en werken er nu, en hun twee tienerkinderen zijn hier sinds september naar school gegaan. ‘Hopelijk kunnen we hier in België ook enkele mooie projecten in handen nemen’, aldus Saunders. ‘En ik wil deze prachtige ruimte bovendien gebruiken om Chinees en - nóg ruimer - Aziatisch design een platform te geven. Enkele maanden geleden hebben we al een kleine expo georganiseerd, en het lijkt me fantastisch om een brug te bouwen tussen België en China. Want er is echt heel veel talent in China, al moeten we aan de perceptie werken, natuurlijk.’

Ook professioneel hoopt het koppel zijn Europese roots en Aziatische ervaring om te zetten in een voordeel. ‘Ik zal zeker niet beweren dat alles in China beter is, want dat is niet zo. Maar die positieve blik naar de toekomst en de vaardigheid om grote mensenmassa’s georganiseerd te laten bewegen en een dynamiek in een stad te creëren, zijn dingen die ik graag wil meenemen naar Antwerpen’, aldus Saunders.

Plots herinnert ze zich nóg een verschilpunt. ‘Dat winkels hier alleen tussen 10 en 18 uur open zijn, daar kan ons gezin maar moeilijk aan wennen. Is dat nog van deze tijd? Is dat echt de beste manier om een stad en de economie levendig te houden? Wij hebben hier al vaak voor gesloten deuren gestaan.’ (lacht)