Antwerpen krijgt eerste houten wolkenkrabber van België

De achttien verdiepingen tellende wolkenkrabber staat trots naast het Mjøsa-meer en omvat behalve appartementen ook kantoorruimte én een hotel met de toepasselijke naam: Wood Hotel. Het gebouw zette het kleine Brumunddal op de wereldarchitectuurkaart.

‘Om de aandacht te trekken moet je hoog bouwen’, lacht Øystein Elgsaas, een van de partners van Voll Arkitekter, het bureau dat de Mjøstårnet ontwierp. ‘Als je kan zeggen dat je het hoogste houten gebouw op aarde hebt, komt de hele wereld kijken. Je valt op, je wekt interesse voor de technologie. Dat is eigenlijk de belangrijkste rol van dit project: laten zien dat het mogelijk is, en anderen inspireren om ook met hout te bouwen.’

Lange tijd waren hoge gebouwen van hout niet meer dan een vingeroefening voor architecten, maar de jongste jaren is de houding tegenover de technologie en het materiaal veranderd. Wereldwijd duiken houten constructies op.

Het zopas geopende HoHo Wien in de Oostenrijkse hoofdstad Wenen is amper anderhalve meter lager dan de Mjøstårnet. In de Canadese stad Vancouver staat intussen een houten studentenhome van 52 meter hoog. En binnenkort opent daar ook een creatie van de Japanse toparchitect Shigeru Ban, die in 2014 de Pritzker Prize, zeg maar de Nobelprijs voor architectuur, won: een hybride flatgebouw waarvan de kern weliswaar van staal en beton is gemaakt, maar waarrond een houten skelet prijkt.

Datzelfde hybride model zal Ban ook in Antwerpen gebruiken voor een 80 meter hoge woontoren die vastgoedontwikkelaar Triple Living vanaf eind 2022 in de woonwijk Nieuw Zuid realiseert. De ruwbouw van de toren zal in ruim 24 maanden worden opgetrokken door het Belgische bedrijf Groep Terryn (onder de aannemer Van Laere).

‘Er is een heuse wedloop aan de gang om zo hoog mogelijke houten torens te bouwen’, vertelt Roel Wouters, projectdirecteur voor de Shigeru Ban-toren bij Triple Living. ‘Wij willen hiermee een statement maken, bewijzen dat duurzame hoogbouw wel degelijk mogelijk is.’

Al moest het oorspronkelijke ontwerp toch wel worden aangepast. Het eerste plan voor een volledig houten gebouw kreeg een negatief advies van de brandweer, waardoor werd gekozen voor een hybride oplossing, met een draagstructuur in staal en beton, en de rest in hout.

Al blijft projectdirecteur Wouters hopen: ‘We beginnen, als alles goed gaat, pas in 2022 te bouwen. Tot dan blijven we naar manieren zoeken om alsnog alles in hout te realiseren. Een houten structuur is economisch voordeliger dan het hybride ontwerp dat nu op tafel ligt. Bovendien evolueert de technologie razendsnel en zullen we zelf een ‘fire engineer’ in dienst nemen. Voor ons is CLT hét bouwmateriaal van de toekomst.’

CLT is de afkorting voor ‘cross laminated timber’, kruislaaghout in het Nederlands. Concreet worden gelamineerde houten planken in een hoek van negentig graden kruislings op elkaar gelijmd, en dan onder extreem hoge druk samengeperst in de vorm van reusachtige balken of panelen.

Volgens de voorstanders van hoogbouw met kruislaaghout kan een wolkenkrabber met die technologie niet alleen sneller worden gebouwd - er is veel prefab mogelijk - hij is ook steviger. Bovendien surft  bouwen met hout al enkele jaren mee op het succes van de ecogolf.

Grote gebouwen en huizen op een traditionele manier neerzetten en daarna in gebruik houden, zou verantwoordelijk zijn voor 40 procent van het energieverbruik in de wereld en één derde van alle geproduceerde broeikasgassen. Terwijl beton massa’s CO2 uitstoot, absorberen bomen het gewraakte broeikasgas hun hele leven lang. Worden die bomen verwerkt in kruislaaghout, dan houden ze de CO2 vast en wordt het broeikasgas niet opnieuw in de natuur uitgestoten, zoals gebeurt wanneer een boom sterft.

Er zijn studies die stellen dat één kubieke meter hout meer dan één ton koolstofdioxide kan opslaan. De ontwikkelaars van het Ascent-flatgebouw in de VS beweren zelfs dat hun houten project qua CO2-winst kan worden vergeleken met 2100 auto’s die van de weg worden gehaald.

Iets wat Elgsaas van Voll Arkitekter beaamt: ‘Vel je een boom op de juiste leeftijd, als hij bijna het maximum aan CO2 heeft opgenomen en niet echt meer kan groeien, dan is het de beste oplossing om hem als bouwmateriaal te gebruiken. Als je dan een gebouw optrekt met technieken die een lange levensduur garanderen, kan je die CO2 generaties lang uit de atmosfeer houden.’

Kruislaaghout als bouwmateriaal is niet nieuw. In Duitsland en Oostenrijk wordt het al sinds de jaren 90 gebruikt om gezinswoningen neer te zetten. Ook de groene voordelen ervan zijn al langer bekend. Vanwaar dan nu die plotse, snelgroeiende interesse voor CLT in hoogbouw?

Volgens de Canadese toparchitect Michael Green heeft dat te maken met de kostprijs. ‘Hoe meer de methode wordt toegepast, hoe meer CLT-fabrieken er zullen bijkomen. Er is meer aanbod, wat leidt tot meer concurrentie en meer kennis over deze bouwtechniek. Normaal dus dat de prijs van kruislaaghout zakt en het gebruik ervan interessanter wordt.’

Behalve de materiaalkosten spelen volgens Ivan Van den Broeck, zaakvoerder van CLT-S, een Belgisch bedrijf dat gespecialiseerd is in houtbouw, ook de constructiekosten een rol. ‘Voor ons is de grootste drijfveer niet het ecologische aspect’, zegt de man die voorlopig het hoogste, voltooide houten gebouw in België op zijn credo heeft: een woonzorgcentrum van 40 meter en twaalf verdiepingen hoog in Geel.

‘Met CLT kan je vooral sneller bouwen. Bovendien vergt houtbouw ook minder mensen op een werf. Daardoor kunnen we zelfs verder blijven bouwen in coronatijden. Eerlijk, terwijl vroeger de aanvragen voor houten nieuwbouw binnendruppelden, regenen ze nu binnen. Hout is geen nicheproduct meer.’

Green bevestigt dat hij sinds zijn TED-talk in 2013 een opvallend kostprijsverschil ziet. Daardoor behoren grote projecten nu tot de mogelijkheden. Samen met Sidewalk Labs - een bedrijf dat in handen is van Alphabet, het moederbedrijf van Google - werkt hij aan een project om een hele wijk in Toronto, de grootste stad van Canada, een nieuwe identiteit te geven door er twaalf houten gebouwen van 10 tot 35 verdiepingen neer te poten.

Het Britse bureau PLP Architecture heeft dan weer plannen voor drie houten wolkenkrabbers, onder meer een van… 298 meter in hartje Londen. Terwijl in Japan bouwpromotor Sumitomo Forestry ruim 5 miljard euro wil investeren in een houten toren die tegen 2041 klaar moet zijn. De wolkenkrabber zou tot een duizelingwekkende 347 meter boven de grond reiken.

Toch is er ook de nodige scepsis. Volgens sommige architecten weten we helemaal niet hoe houten wolkenkrabbers op lange termijn zullen reageren op uitdagingen zoals extreem weer, termieten of vocht. Om nog maar te zwijgen van vuur. ‘Hout is een onbewezen materiaal dat grote brandrisico’s met zich meebrengt, vooral bij hoogbouw’, aldus de internationale betonlobby. ‘Zelfs als je een hele toren uitrust met sprinklers zullen die onvoldoende kunnen voorkomen dat een brand zich door het houten gebouw verspreidt.’

Architect Elgsaas vindt het argument dat hout minder veilig zou zijn dan staal en beton nonsens. ‘We weten intussen dat hout op een zeer voorspelbare manier brandt. Een CLT-vloer van 20 cm dik kan gemakkelijk twee uur lang weerstaan aan de vlammen. Terwijl staal als een spaghetti kan ineenklappen als een gebouw brandt.’

Tegelijk moet er, als houtbouw verder toeneemt, dringend werk worden gemaakt van het aanplanten van bomen. We spreken dan al gauw van bossen van 100 op 100 kilometer. En daarbij rijst de vraag hoe duurzaam die zijn. Zulke reusachtige bossen zijn monoculturen, terwijl natuurlijke bossen biodiversiteit bieden.

‘Los van de technische aspecten wordt het dringend tijd dat we begrippen als moderniteit opnieuw definiëren’, zegt toparchitect Green. ‘Eeuwen geleden al werden er reusachtige houten gebouwen opgetrokken. Wereldwijd. Daarmee werd pas gestopt toen beton werd uitgevonden. We moeten in de toekomst opnieuw meer nadenken over wat de mensen een gevoel van comfort geeft, hun stress vermindert en ze productiever maakt. Daarin kan hout een rol spelen.’

Een Oostenrijkse studie geeft Green alvast gelijk: studenten in een houten leslokaal blijken meer ontspannen en slapen ‘s nachts beter dan jongeren die in stenen gebouwen les volgen. Worden de bewoners in de houten torenflat van Ban in Antwerpen straks de meest relaxte inwoners van het land?