Ze staan nog niet in alle gidsen, zijn nog niet en masse geïnstagramd en zijn beslist de omweg waard: drie moderne architectenwoningen die recent hun deuren openden voor het grote publiek.
LONDEN, VK
01 Flipperkast van ideeën : Cosmic House
Architectuur: Met stip een van de mafste museumwoningen ter wereld: zo kun je nog het best het ‘Cosmic House’ van architectuurtheoreticus Charles Jencks omschrijven. Gebouwd tussen 1978 en 1983 is dit huis het residentiële manifest van het postmodernisme. Het is bovendien een van de weinige postmoderne woningen die je kunt bezoeken én de allereerste die beschermd werd als monument in het VK. Na de dood van Jencks in 2019 stelden zijn kinderen Lily en John alles in het werk om het huis te openen voor het publiek. Mission accomplished.
Belang: Charles Jencks (1939-2019) wordt de ‘godfather van het postmodernisme’ genoemd. In 1977 verklaarde hij met zijn boek ‘The Language of Postmodern Architecture’ het modernisme dood, omdat de dogma’s ervan tot steriele, corporate eenheidsworst hadden geleid. Dus pleitte de Amerikaanse architectuurtheoreticus voor speelse, radicale en ironische architectuur, vol verwijzingen naar de architectuurgeschiedenis.
Zijn woning aan Holland Park in Londen is daar de perfecte illustratie van. De een noemt het een ‘‘all you can eat’-buffet van motieven en stijlen’, de ander ‘een gelaagd meesterwerk vol symboliek’. Eén ding is zeker: het Cosmic House is een grote provocatie aan het adres van het modernisme.
Een polyfonie van ideeën of een onsamenhangende kakofonie?
‘Voor het ontwerp van zijn woning werkte de criticus samen met architecten Terry Farrell en Michael Graves, maar ook met beeldhouwers Celia Scott en Eduardo Paolozzi. Zelfs de Nederlandse architect Rem Koolhaas maakte in 1978 een ontwerp voor een haardwand, maar Jencks vond zijn voorstel niet goed genoeg. Zelfs zonder Koolhaas leverde de krachtenbundeling van kunstenaars en architectuurstijlen een polyfonie van ideeën op. Al zullen er evenveel zeggen: een onsamenhangende kakofonie.
Let op: Waar te beginnen? Het Cosmic House zit vol referenties aan de tijd, de seizoenen en – uiteraard – de kosmos. Neem nu de exuberante traphal, waar een maanvormig daklicht schijnt op de zogenaamde ‘solar stairs’: een traphal met 52 treden, een voor elke week van het jaar. Jencks’ woning hangt door van de architecturale citaten. De jacuzzi – die nooit gewerkt heeft – is geïnspireerd op een omgekeerde kerkkoepel van barokarchitect Francesco Borromini. De bibliotheek is ontworpen als een skyline van kasten met trekjes van Romeinse, Egyptische, renaissance- en modernistische gebouwen. Maar de keuken, ‘Indian Summer’ genoemd, slaat werkelijk alles: met mandala’s, hindoebeelden en slogans als ‘The Temple of Heat’ boven het kookvuur slaat de kitschmeter tilt. Of zoals Jencks zelf zei: ‘If you can’t stand the kitsch, stay out of the kitchen.’
Plan je bezoek: Cosmic House ligt in 19 Lansdowne Walk, Londen. Het nieuwe bezoekseizoen opent in april, van woensdag tot en met vrijdag tussen 12.30 en 17 uur. De plaatsen zijn beperkt, dus tickets reserveren (mogelijk vanaf maart) is verplicht via info@thecosmichouse.org en jencksfoundation.org
UTRECHT, NEDERLAND
02 Logeren bij Rietvelds buurman: Woning Sybold Van Ravesteyn
Architectuur: Het Utrechtse huis van Sybold van Ravesteyn (1889-1983) is recent geopend als museumwoning én als vakantiehuis. Hoewel zijn naam niet ronkt, is hij bekend als architect van Diergaarde Blijdorp (de zoo) en de Nederlandse Spoorwegen, waarvoor hij stationsgebouwen, seinhuizen en kantoorgebouwen ontwierp. Het gros daarvan is helaas gesloopt, maar zijn privéwoning uit 1932 is gelukkig nog intact. Met dank aan de Vereniging Hendrick de Keyser, een privéfonds dat in Nederland architecturaal patrimonium opkoopt, beheert, openstelt of verhuurt.
Belang: Op een perceeltje aan de rand van Utrecht bouwde Van Ravesteyn met een restpartij bakstenen van zijn stationsprojecten een zeer experimentele woning. Terwijl de nieuwe zakelijkheid toen strakke, functionalistische woningen voorschreef, was hij zijn tijd vooruit met organische vormen.
Architect Sybold van Ravesteyn bouwde zijn experimentele woning met een restpartij bakstenen van zijn stationsprojecten.
Let op: Bijna niets in dit huis is standaard. Afgeronde vormen zijn veel talrijker dan rechte. De welvingen zie je zowat overal, van de maatkasten tot de ramen en de gedecoreerde plafonds. De werkkamer, zithoek en eetruimte lopen in elkaar over, maar de functies zijn wel afgebakend met gebogen lijnen op het plafond en de vloer. Boven zijn bureau plande de architect een verlaagd plafond met ingewerkte verlichting: ideaal om ’s avonds laat nog wat te ontwerpen. De man was ook niet vies van pastelkleuren. In de entree en traphal koos hij voor een speelse combinatie van knalblauw met mintgroen.
Plan je bezoek: Woning Sybold van Ravesteyn, Prins Hendriklaan 112, Utrecht. De woning is nog te bezoeken tot 1 april (van donderdag tot en met zondag) na reservatie via museumhuizen.nl/nl/huis-van-ravesteyn. Daarna wordt de woning aangeboden als vakantiehuis via de website Monument en Bed, voor 150 euro per nacht (4 personen).
monumentenbed.nl
ZWENKAU, DUITSLAND
03 Knappe pas de deux: Haus Rabe
Architectuur: Van een architecturaal een-tweetje gesproken. Architect Adolf Rading (1888-1957) werkte tussen 1929 en 1930 samen met de wereldberoemde kunstenaar Oskar Schlemmer (1888-1943) aan Haus Rabe, hun totaalkunstwerk in Zwenkau, ten zuiden van Leipzig. Aan de buitenkant valt de strakke kubuswoning al heel erg op in het kleine stadje. Maar het authentieke interieur is pas helemaal om van achterover te vallen. En dan spreken we niet alleen over het gulle licht dat de dubbelhoge woonruimte binnenstroomt, maar vooral over Radings geometrische kleurvlakken die de sobere ruimtes doen knallen. Het aandeel van Schlemmer – schilder, beeldhouwer en choreograaf – is beperkt, maar valt meteen op: de Bauhausdocent maakte prachtige fresco’s en sierlijke wandsculpturen in metaal.
Belang: Dat dokter Erich Rabe voor architect Adolf Rading koos, was geen toeval: hun vrouwen waren schoolvriendinnen. Haus Rabe werd een van Radings laatste wapenfeiten in Duitsland, want hij en zijn Joodse vrouw vluchtten in 1933 voor de nazi’s richting Frankrijk en later Israël, waar hij stadsarchitect werd in Haifa. De dochter van dokter Erich Rabe, Gabriele, had vanaf 1965 haar dokterspraktijk in haar ouderlijke huis. De Hamburgse mecenas Horst Schmitter kocht midden jaren 1990 de iconische woning, die toen vergeten was. Hij restaureerde het pand voor ‘ettelijke miljoenen’. Nu stelt de Kulturstiftung Landkreis Leipzig het open voor het publiek. Wie wil, kan het huis zelfs afhuren als trouwlocatie.
Let op: Probeer Haus Rabe op een zonnige dag te bezoeken. Dan zie je hoe de schaduwen van Schlemmers metalen sculpturen de woning doen dansen in het licht. Heel ongewoon is zijn koperen buis in de vorm van een mensenhoofd, die twee hoog naar boven slingert. Van Rading valt zijn ‘yin & yang’-eettafel op, maar ook de ingenieuze wanden met lades, die je van beide kanten van de muur kunt openen.
Plan je bezoek: Haus Rabe, Ebertstraße 26, Zwenkau, Duitsland. Reserveren is verplicht via haus-rabe.de of tel. +49/342.03.625.050.
