Fluvius neemt de komende jaren mee het voortouw in het hemelwater- en droogtebeleid in Vlaanderen. In heel wat Vlaamse gemeenten zal het multi-utility bedrijf samen met het gemeentebestuur een hemelwater- en droogteplan uittekenen. ‘De rode draad is overal dezelfde’, zegt Katrien Vanhove, coördinator hemelwater- en droogteplannen bij Fluvius. ‘De klimaatverandering moet ons ertoe aanzetten om minder hemelwater af te voeren en alles op alles te zetten om dit beter bij te houden en te gebruiken.’
Nee, zelfs na de kletsnatte meimaand zijn de grondwaterstanden in Vlaanderen nog lang niet overal op het gewenste peil gekomen. Dit heeft weinig of niets te maken met de hoeveelheid regen die er uit de hemel valt, maar met de intensiteit van die regenval én de mate waarin Vlaanderen de voorbije decennia verhard is.
‘Vlaanderen is koploper in het verhard ruimtegebruik. Elke dag worden er zes hectaren verhard’, zegt Katrien Vanhove. Om die problematiek een stuk duurzamer aan te pakken, voorziet Fluvius een hemelwater- en droogteplan voor alle 86 Vlaamse gemeenten waarvan het de riolen beheert. Vandaag helpt Fluvius al 53 gemeenten bij de opmaak van zo’n plan. Vanuit het idee dat hemelwater niet langer zo snel mogelijk naar riolen en waterlopen moeten afvloeien, maar dat het vooral de kans moet krijgen om in de bodem te sijpelen.
Vlaanderen is koploper in het verhard ruimtegebruik. Elke dag worden er zes hectaren verhard.
Infiltratie
‘De voorbije jaren is het inzicht gegroeid dat we hemelwater maximaal in de grondwatertafel moeten bewaren, zodat er meer grondwater beschikbaar is in droge periodes. In het verleden werkten we daarvoor vooral met grote bufferbekkens voor wateroverlast. Vandaag is onze aanpak gevarieerder. We focussen niet alleen meer op wateroverlast maar ook op het ‘water-robuust’ maken van gemeenten. We houden rekening met specifieke omstandigheden en de geografie en zetten op basis daarvan verschillende oplossingen in. Dat gaat van multifunctionele bufferbekkens over allerlei infiltratiesystemen tot wadi’s waar het hemelwater heel geleidelijk kan infiltreren’, zegt Katrien Vanhove.
‘Vanuit Fluvius proberen we de gemeenten waar we mee samenwerken te begeleiden om de juiste keuzes te maken. Bij grote rioleringsprojecten of infrastructuurwerken, maar net zo goed bij de opmaak van nieuwe ontwikkelingsplannen voor bijvoorbeeld een kmo-zone. Een bufferbekken kan bijvoorbeeld helpen bij potentiële wateroverlast, maar kan in droge periodes ook worden ingezet om de landbouwers in de gemeente van water te voorzien. Het komt er vooral op neer om minder hemelwater zomaar te laten wegstromen.’
Mentaliteit
Vanhove benadrukt dat het niet enkel om technische bijstand gaat. ‘We proberen ook een mentaliteitswijziging te realiseren. Die overkoepelende en preventieve aanpak werpt op termijn veel meer vruchten af dan een ad hoc-hemelwaterbeleid. Gemeenten kunnen op hun beurt inwoners stimuleren om minder te verharden – bijvoorbeeld via gemeentelijke verordeningen – maar ook om hemelwater zelf bij te houden of groendaken aan te leggen.’
In de nieuwe Blue Deal van Vlaams minister van Leefmilieu Zuhal Demir staat dat elke Vlaamse gemeente tegen eind 2023 een hemelwaterplan moet kunnen voorleggen.
Omdat elke regio zijn eigen grondwaterproblematiek heeft, ziet elk hemelwater- en droogteplan er net wat anders uit. ‘Een plan voor een landbouwgemeente kan moeilijk een kopie zijn van het plan voor een grote stad’, zegt Vanhove. ‘Het komt erop neer om overal de juiste partners aan tafel te krijgen bij de voorbereiding van een hemelwater- en droogteplan.’
Blue Deal
Niet alle 53 gemeenten waarmee Fluvius vandaag aan een plan werkt, staan even ver in de uitvoering daarvan. ‘Projecten zijn op verschillende momenten opgestart’, klinkt het bij Fluvius dat opmerkt dat de nieuwe Blue Deal van de Vlaamse overheid voor enthousiasme zorgt.
In die Blue Deal van Vlaams minister van Leefmilieu Zuhal Demir staat dat elke Vlaamse gemeente tegen eind 2023 een hemelwaterplan moet kunnen voorleggen. Gemeenten die daar geen werk van maken, zullen na 2023 geen aanspraak meer kunnen maken op watergerelateerde subsidies.
‘En omdat de grondwaterproblematiek niet stopt aan de gemeentegrens, willen we hier zoveel mogelijk gemeenten bij betrekken. Daarom maken we ook al intergemeentelijke plannen op. Op termijn hopen we zo over veel meer data en indicatoren te beschikken die aantonen wat de kwalitatieve impact is van bepaalde maatregelen. Dit is een leertraject, dat beseffen we heel goed’, legt Vanhove uit.
Omdat de grondwaterproblematiek niet stopt aan de gemeentegrens, willen we hier zoveel mogelijk gemeenten bij betrekken.
Bemalingswater
Naast hemelwater- en droogteplannen zet Fluvius ook in op andere initiatieven om minder grondwater te verspillen. In Limburg start binnenkort een pilootproject om ‘bemalingswater’ – dat nu op vele bouwwerven bij grote grondwerken gemakshalve in de riolering wordt geloosd – bij te houden en lokaal te hergebruiken.
‘Daar bestaan regels voor, maar we merken dat die vaak niet worden gerespecteerd. Zeker op grote bouwwerven gaat het om tientallen kubieke meters water. In zulke gevallen is het echt zonde om dat grondwater zomaar af te voeren naar de riolering terwijl het net zo goed even verderop opnieuw in de bodem zou kunnen infiltreren of lokaal hergebruikt kan worden. Op termijn zou het de bedoeling moeten zijn om dit bemalingswater op alle grote werven terug te geven aan de natuur. De bemalingstijd kan vaak ook korter. In veel vergunningsaanvragen wordt een te ruime periode vermeld. Ook op dit vlak valt in Vlaanderen dus nog flink wat winst te boeken.’