Hoog tijd dat Europa de resetknop indrukt

De Duitse autobouwer Volkswagen is van plan fabrieken te sluiten. De voormalige ECB-voorzitter Mario Draghi heeft investeringsplannen om de Europese industrie weer op te starten. En de Italiaanse grootbank Unicredit maakt zich op voor een overname van de Duitse Commerzbank. De drie intenties maken één ding duidelijk: Europa heeft snel nood aan een totale make-over.

Laten we beginnen met Duitsland. Is het overdreven te stellen dat zijn economisch groeimodel is verstoord? Nu geen Russisch gas meer uit de pijpleiding komt, beschikken de Duitsers niet langer over goedkope energie, een essentiële voorwaarde voor het concurrentievermogen van de industrie.

De auto-industrie staat voor een existentiële uitdaging. De export hapert en grote plannen voor elektrische auto’s worden in de koelkast gestopt. Duitse luxeauto’s hebben het ook steeds moeilijker op de bloeiende Chinese markt, door stevige lokale concurrentie en een vertragende economie. Als gevolg heeft Volkswagen fabriekssluitingen aangekondigd en heeft BMW zijn winstverwachtingen naar beneden bijgesteld.

In deelstaatverkiezingen zien we een ruk naar de extremen, wat op ontevredenheid wijst. Het consumentenvertrouwen en de consumptie zijn laag. En nu Duitsland zijn status als economische locomotief voor Europa verliest, neemt ook zijn politieke invloed af.

Naïeve reactie

Het plan van Draghi om ons industriële model en onze concurrentiekracht te herstellen, is een deel van het antwoord. De gewezen ECB-voorzitter stelt dat de achterblijvende productiviteit in Europa heeft geleid tot een relatief verlies in besteedbaar inkomen tegenover andere continenten. Als open economie lijdt Europa onder de gedwongen import van energie, die veel duurder is dan in de Verenigde Staten. Daarbij komt dat de wereldhandel onder druk staat en dat China een dumpingbeleid voert.

Europa heeft daar gefragmenteerd en naïef op gereageerd. Gefragmenteerd, omdat de lidstaten verschillend handelen. En naïef, omdat doelstellingen zoals het klimaatbeleid zijn losgekoppeld van het industriebeleid, en in feite tot de-industrialisatie hebben geleid.

Draghi pleit daarom voor grote investeringen in innovatie om de productiviteit te verhogen. Voor de financiering mikt hij op budgetten goed voor 5 procent van het bruto binnenlands product (bbp) van de Europese Unie, vooral publiek gefinancierd door de uitgifte van gemeenschappelijke obligaties.

Daar komt Duitsland om de hoek kijken. De Duitse minister van Financiën heeft het idee van meer gemeenschappelijke schulden duidelijk van tafel geveegd. Maar heeft Duitsland nog wel de politieke macht die het vroeger had? Duitsland vreest dat de schulden tot een transferunie leiden en dat dergelijke investeringen de productiviteit niet verhogen en dus niet genoeg opbrengen om de obligaties terug te betalen.

Tegelijk wijst Draghi op de noodzaak van meer politieke centralisatie. Dat betekent dat lidstaten bij meerderheid moeten stemmen en dat er een einde komt aan veto's van afzonderlijke landen. Kan Duitsland dan in de toekomst nog zijn veto stellen?

De EU kampt nog met andere grote tekortkomingen, zoals de buitensporige regelgeving. De VS innoveren, China produceert en de EU reguleert, luidt het gezegde. De Europese aanpak is te voorzichtig. Regelgeving zoals de GDPR of de AI-wet hebben de ontwikkeling van Europese bedrijfsprojecten stopgezet. Zoals Draghi zegt: ‘We vermoorden onze eigen bedrijven.’

Verminderde financieringskracht

En wat dan met Unicredit? Andrea Orcel, de CEO van de Italiaanse bank, wil de Duitse Commerzbank overnemen. Meerdere EU-landen doen hun belangen in binnenlandse banken van de hand, na vier jaar van stijgende koersen van bankaandelen. We hebben het gezien in Griekenland, het Verenigd Koninkrijk, Nederland en nu Duitsland.

Orcel is een dealmaker, maar ook een fervent voorstander van één Europese bankenunie. Het ontbreken daarvan vermindert de financieringskracht van Europese banken. Daarom wenden grotere bedrijven in de EU zich vaak tot Amerikaanse banken. Een eengemaakte kapitaalmarkt in Europa kan mogelijk privéfinanciering bieden voor een deel van Draghi's plannen, in plaats van volledig te vertrouwen op publiek geld, dat uiteindelijk op hogere belastingen kan neerkomen.

Wat als de EU eengemaakte en goed werkende aandelenmarkten had, waar volgens Draghi’s plan Europese eenhoorns naar de beurs kunnen trekken en uitzicht op lucratieve rendementen bieden? Misschien hoeven beleggers uit de EU zich dan niet langer tot Wall Street te wenden en vinden Europese spaarders een interessantere manier om wat extra te verdienen aan hun zuurverdiende spaargeld.

Dat zijn veel 'alsen'. Maar als Europa de resetknop niet indrukt, wordt het misschien echt dat themapark dat buitenlanders alleen bezoeken om de Eiffeltoren en het Colosseum te zien. In plaats van een leidende rol in de wereldeconomie te vervullen.