Naar Facebook wijzen helpt niet

Onlangs mocht ik over big data spreken tijdens het ABN-AMRO tennistoernooi. Net voor mij sprak Alexander Nix, de CEO van Cambridge Analytica. De zaal zat vol Nederlandse ondernemers die net als ik stomverbaasd zaten te luisteren hoe hij trots en haarfijn uit de doeken deed hoe zijn team schaamteloos het democratisch model had ‘gedisrupted’ door slim gebruik te maken van big data en artificiële intelligentie. Er hing een erg ongemakkelijk gevoel in de zaal.

Hoe deed Cambridge Analytica het? De democratie zoals we die kennen werkt eenvoudig en efficiënt: burgers kiezen voor vertegenwoordigers, die aan de burger vertellen waarvoor ze staan en dan stemt de burger voor of tegen hen. Vertellen waar je voor staat, gebeurt grotendeels met massacommunicatie. De boodschap van de zender is belangrijk en is dezelfde voor elke ontvanger. Slimme marketingtechnieken proberen de massa te bespelen, maar uiteindelijk moet elke kandidaat kleur bekennen.

Daar heeft Cambridge Analytica een eind aan gemaakt. Of dat gebeurde met illegaal verworven data of niet, is niet de kern van de discussie. Natuurlijk is het niet goed te praten hoe lek Facebook was of is. Alleen ben ik bang dat we een stok zoeken om een hond mee te slaan, maar dat daarmee het gevaar niet geweken is. Wat er gebeurd is, is immers maar een voorafspiegeling van wat technologie in petto heeft. Als we de democratie niet dringend heruitvinden, loopt het grondig fout.

We leven in een digitale wereld. Hoe mensen communiceren, dus data uitwisselen en dus overal digitale sporen achterlaten, is compleet nieuw en niet te stuiten. We staan pas aan het begin. Binnenkort praten we met zijn allen tegen apparaten en kunnen die onze gelaatsuitdrukking lezen. Hoe de democratie vorm is gegeven, past niet langer bij deze wereld. En politici zullen hun verantwoordelijkheid moeten opnemen om te verhinderen dat die nieuwe bigdatastromen misbruikt worden. Het beleid kan diezelfde data echter ook gebruiken om een nieuwe democratie te bedenken. Maar de datastromen proberen te stoppen is zoals je hand opsteken om een tsunami halt toe te roepen.

Hallucinant

Wat Nix vertelde over de Trumpcampagne, was zonder meer hallucinant: hij liet Trump via massacommunicatie vertellen (wat ook de toonaard was van de brexitcampagne): ‘Beste kiezers, jullie zijn ontevreden. Jullie zijn jarenlang misleid door de klassieke politieke klasse.’

Daarna kreeg elke kiezer op basis van zijn data boodschappen die inspelen op zijn specifieke angstgevoelens. Sluwe psychologie. Mensen kiezen makkelijker tegen dan voor iets. Cambridge Analytica vertaalde Trumps afkeer van het establishment in geïndividualiseerde angsten die dan rechtstreeks via de juiste kanalen bij de juiste doelgroep terecht kwamen. Cambridge Analytica verspreidde zowaar 50.000 verschillende boodschappen in de naam van Trump die de angsten van mensen onderschreven, met als enige toevoeging: ‘Trump begrijpt en behoedt je’. De Trumpcampagne was veel goedkoper dan die van het andere kamp. Dat gebruikte de dure en versleten methode van het massa-bombardement. Cambridge Analytica voerde slimme guerrilla.

Nooit eerder kon een campagne zo een-op-een inspelen op individuele angsten. Mensen schaarden zich achter Trump niet om waar hij voor stond, wel omdat hij hun hoogst individuele angst bevestigde. Vandaar dat mensen die voor Trump kozen niet het gevoel hebben dat hij hun president is. Ze hebben het gevoel dat zijzelf in het Witte Huis zitten. Eindelijk. Ze keerden zich tegen het establishment in Washington en dachten de macht te grijpen. Niet samen, maar elk voor zichzelf.

Dit is de disruptie van de democratie. Een democratisch systeem dat gebouwd is rond een centrale autoriteit is niet gewapend tegen een hyperverbonden wereld. Een wereld waarin blockchain geen vreemd bedenksel is, maar de veruitwendiging van een nieuwe samenleving waarin centraal gezag vervangen wordt door gedistribueerde autoriteit. In de kloof tussen de oude wereld en de nieuwe, creëren bedrijven als Cambridge Analytica de illusie dat we in een wereld van decentrale autoriteit leven en dat ieder voor zich en tegen de ander synoniem is voor democratie.

Met opgestoken vingertje naar Facebook staan zwaaien helpt niet. Het zijn niet de gestolen data. Het is niet wat ermee gedaan is, hoe misselijkmakend ook. Het is de gekantelde wereld en de overheid en politiek die zonder antwoord blijven.

De democratie moet zich zeer dringend herdenken tot een systeem dat stoelt op blockchaintechnologie, opdat ze zou blijven voortbestaan. Anders gaan de volgende generaties bigdata-analisten pas echt schade berokkenen en laten we verloren gaan wat in vele eeuwen is opgebouwd.

Blockchain als ultieme vorm van democratie. Geen centraal establishment waartegen de mensen zich nu afzetten. Niet de schijn van macht bij elke burger en zijn mening, wat de deur openzet voor dictatuur, hoe contradictorisch ook. Maar een macht van ons allen en dus van niemand.

Uber heeft de taxibusiness kunnen ‘disrupten’, Airbnb de hotelbranche, Amazon de retail en straks ook de banken. Dat kon omdat alle klassieke bedrijven in centralistische structuren bleven denken en de disrupters de fysica van de nieuwe wereld gebruikten om de oude bedrijven leeg te vreten.Onder onze ogen wordt de democratie dooreengeschud en onze politici lijken de oplossing nog niet te zien. Laten ons morgen niet verzetten tegen wat gisteren gebeurd is, maar nadenken hoe we onze democratie klaar kunnen maken voor overmorgen.