Wereldleiders, zakenlui en criminelen schuilen in fiscale paradijzen

Wereldwijd verkopen honderden advocatenkantoren en grote banken 'financiële geheimhouding' aan politici, fraudeurs, drugshandelaars, miljardairs, beroemdheden en sportsterren. Dat blijkt uit 11,5 miljoen bestanden die gelekt zijn bij Mossack Fonseca.

Het Panamese advocatenkantoor is een van 's werelds belangrijkste leveranciers van 'offshore'-vennootschappen in Panama, de Seychellen, de Bahama's, de Britse Maagdeneilanden en andere exotische oorden die om verschillende redenen interessant zijn voor het opzetten van schermbedrijven.

De miljoenen uitgelekte e-mails, scans van faxen, paspoorten en bedrijfsdocumenten, PDF-, Word- en andere computerbestanden bestrijken een periode van 40 jaar: van 1977 tot eind vorig jaar. Al die gegevens zijn in handen gekomen van de Duitse krant Süddeutsche Zeitung.

Journalisten van meer dan 100 media uit zowat 80 landen, waaronder De Tijd, hebben samen met het internationaal consortium voor onderzoeksjournalisten ICIJ een jaar lang alle gegevens doorploegd. Het Panama Papers-onderzoek leverde enkele opvallende resultaten op.

Wereldleiders klant bij Mossack Fonseca

Elf huidige of voormalige staatshoofden en regeringsleiders blijken de voorbije jaren de weg gevonden te hebben naar de offshorewereld. De Saudische koning Salman en zijn Marokkaanse evenknie Mohammed VI klopten aan bij Mossack Fonseca toen ze via een offshorebedrijf een luxejacht op de kop wilden tikken.

Enkele Qatarese leiders duiken ook op in de Panama Papers: voormalig emir sjeik Hamad bin Khalifa bin Hamad al Thani en huidig premier Hamad Jassim al Thani. Net als Khalifa bin Zayed bin Sultan al Nahyan, de huidige president van de Verenigde Arabische Emiraten, de Jordaanse en Iraakse ex-premiers Ali Abu-Ragheb en Ayad Allawi en de Sudanese ex-president Ahmed Ali al-Mirghani.

De Argentijnse president Mauricio Macri komt eveneens in de documenten voor. Maar hij ontkent ooit persoonlijk aandelen gehad te hebben in het offshorebedrijf. 'Het familiebedrijf was daar eigenaar van.'

Ook politici dichter bij huis staan in de Panama Papers: de Oekraïense en Georgische ex-premiers Pavlo Lazarenko en Bidzina Ivanishvili.

In het oog springt daarnaast de naam van Petro Porosjenko. De Oekraïense president schildert zichzelf graag af als een hervormer en beloofde tegen de corruptie in zijn land te strijden. Toen de oorlog in het oosten van zijn land in volle hevigheid woedde, richtte hij een holding op de Britse Maagdeneilanden op.

De chocoladekoning - zoals zijn bijnaam luidt - ziet geen graten in de demarche. 'Dat bedrijf had niets te maken met de politieke en militaire gebeurtenissen in Oekraïne', luidde het. De oprichting van een offshorebedrijf op zich is wettig zolang het niet voor oneigenlijke doeleinden gebruikt wordt.

Voorts valt de naam van de IJslandse premier Sigmundur David Gunnlaugsson op. In december 2007 werd hij samen met zijn vrouw eigenaar van Wintris. Het koppel stopte in die schermvennootschap voor miljoenen dollars aan obligaties van de IJslandse banken Landsbanki, Kaupthing en Glitnir.

Een jaar later gingen die instellingen evenwel over de kop en zonk IJsland weg in een gigantische financiële en economische crisis. Het onheil zette kwaad bloed bij de bevolking. Haar woede richtte zich vooral op de bankiers.

Gunnlaugsson, de leider van de Progressieve Partij, speelde in op dat ongenoegen. Niet zonder succes. In 2013 schopte hij het tot jongste premier van zijn land.

Als regeringsleider onderhandelde hij even later een deal met de belangrijkste schuldeisers van de ter ziele gegane IJslandse banken. Onder die schuldeisers bevond zich ook Wintris, de schermvennootschap die hij eind 2009 - kort nadat hij voorzitter van de Progressieve Partij geworden was - voor een symbolische dollar aan zijn vrouw verkocht.

In een gesprek met ICIJ ontkende Gunnlaugsson ooit een schermbedrijf gehad te hebben. 'Ik heb nooit activa verborgen voor de fiscus', luidde het. Toen ICIJ hem naar Wintris vroeg, antwoordde hij: 'Het lijkt wel alsof u mij van iets beschuldigt door naar dat bedrijf te vragen, terwijl het altijd op mijn belastingaangifte gestaan heeft', klonk het.

Behalve de huidige en voormalige staatshoofden en regeringsleider duiken ook de namen van 128 andere politici en overheidsfunctionarissen op.

Intimi van Vladimir Poetin

In de uitgelekte documenten zijn de namen van 58 familieleden en vertrouwelingen van staatshoofden en regeringsleiders terug te vinden. ICIJ legde een complex netwerk bloot met links naar de Russische president Vladimir Poetin.

In dat netwerk spelen jeugdvrienden van de ex-KGB-agent uit Sint-Petersburg, zoals klassiek cellist Sergei Roldugin of zakenman Arkady Rotenberg, en de Bank Rossiya een belangrijke rol. Via de schermvennootschap Sandalwood Continental is tussen 2008 en 2013 ruim 2 miljard dollar door het netwerk versluisd.

De naam van Poetin zelf duikt niet op in de uitgelekte documenten. Toch wilde het Kremlin reageren. 'Dit is een aanval op de president. Dit zijn een hoop leugens. De vragen over offshorebedrijven gaan over een groot aantal zakenlui die Poetin nog nooit gezien heeft.'

De Panama Papers zullen wellicht ook de Chinese president Xi Jinping met een wat ongemakkelijk gevoel opzadelen. De 62-jarige politicus maakte van de strijd tegen corruptie een belangrijk strijdpunt. Het nieuws dat verschillende familieleden, onder wie Xi's schoonbroer, via Mossack Fonseca schermvennootschappen blijken opgezet te hebben, komt dan ook niet erg gelegen voor de president.

Een zelfde onbehaaglijk gevoel bekruipt mogelijk ook de Britse premier David Cameron. De Conservatief poogde de afgelopen jaren het voortouw te nemen in het debat over de strijd tegen fiscale fraude via belastingparadijzen. Maar nu blijkt zijn vader, Ian, tot zijn dood in 2010 een klant geweest te zijn van Mossack Fonseca. Via een schermvennootschap poogde hij zijn belastingfactuur wat te verlagen.

Ten slotte blijken verschillende familieleden van Ilham Aliyev, de president van Azerbeidzjan, belangen in goudmijnen en Londens vastgoed verborgen te hebben in schermvennootschappen in exotische oorden. En de kinderen van de Pakistaanse premier Nawaz Sharif zijn eigenaar van Londens vastgoed via een bedrijf opgezet door Mossack Fonseca.

Miljardairs annex bedrijfsleiders

Tijdens het maandenlange onderzoek van de miljoenen uitgelekte bestanden van Mossack Fonseca kwam ICIJ ook de namen van 29 miljardairs tegen. Het gaat om bedrijfsleiders uit Brazilië (3), Hongkong (8), Nigeria (1), Italië (1), Ierland (1), Rusland (3), Thailand (1), India (1), Indonesië (2), Zweden (1), China (1), het Verenigd Koninkrijk (3), Georgië (1), de Filipijnen (1) en Israël (1). Ze zijn actief in uiteenlopende sectoren: vastgoed, casino's, telecom, staal, farma, tabak, bank, bier, diamant, kunst, energie, cement, havens of media. 

Drie namen vallen meteen op. Die van de Brazilianen Jorge Paulo Lemann, Marcel Herrmann Telles en Carlos Alberto Sicupira. Via het investeringsfonds 3G Capital hebben ze niet alleen een vinger in de pap bij Burger King, Heinz en Kraft maar bezitten ze ook 23 procent van de aandelen van AB InBev.

Telles en Sicupira zetelen ook in de raad van bestuur van de Belgisch-Braziliaanse bierbrouwer. Lemann, de rijkste Braziliaan, gaf zijn bestuurszitje eind 2014 door aan zijn zoon Paulo Alberto.

Op de lijst staat ook de Indiase staalmagnaat Lakshmi Mittal. Net als Guangchang Guo, de eigenaar van het conglomeraat Fosun International die de bijnaam 'Warren Buffett van China' kreeg.

Daarnaast stootte ICIJ op de naam van Alisher Usmanov. De op twee na rijkste Rus is niet alleen actief in de staal- en telecomsector, maar is ook eigenaar van de zakenkrant Kommersant en heeft een belang in de Engelse  voetbalclub Arsenal.

German Khan doet misschien ook een belletje rinkelen. De op negen na rijkste Rus vocht enkele jaren geleden nog een bitse strijd uit met het Britse energieconcern BP. De inzet was de controle over de joint venture TNK-BP.

Criminelen en bedrijven op Amerikaanse zwarte lijst

De Panama Papers maken duidelijk dat ook criminelen aanklopten bij Mossack Fonseca om activa te stallen in schermvennootschappen. Het gaat om drugshandelaars, witwassers en een veroordeelde verkrachter. In het onderzoek dook zelfs een link op naar een goudroof uit 1983 in het Verenigd Koninkrijk, de zogenaamde 'Misdaad van de Eeuw'.

ICIJ kwam ook 33 mensen of bedrijven tegen die op de zogenaamde Amerikaanse zwarte lijst staan of stonden omdat ze zaken doen of deden met Mexicaanse drugslords, terreurorganisaties zoals Hezbollah of landen als Noord-Korea en Iran.

Een van die bedrijven leverde bijvoorbeeld brandstof voor een vliegtuig dat de Syrische president Bashar al-Assad volgens de Amerikaanse autoriteiten inzette om bombardementen uit te voeren in zijn land. Die actie kostte het leven aan duizenden burgers.

Sancties

'De Panama Papers bewijzen hoe sterk schadelijke praktijken en criminaliteit verankerd zitten in de offshorewereld', zegt Gabriel Zuckman, een econoom van de University of California en auteur van het boek 'The Hidden Wealth of Nations: The Scourge of Tax Havens', nadat hij inzage gekregen heeft in het onderzoek van ICIJ.

Zuckman hoopt dat de Panama Papers overheden tot actie aanzetten. 'Hopelijk sporen de gelekte documenten regeringen ertoe aan concrete sancties te nemen tegen jurisdicties en instellingen die dwepen met de zweem van geheimhouding die rond offshorevennootschappen hangt.